نفس هايت به شماره افتاده است، اينك به حرمي گام نهاده اي كه هم غريب است و هم آشنا.
اينجا در كوي دوست رنج سفر را فراموش مي كني و يك دنيا آسودگي به آغوش مي گيري، آرامش هديه امام مهرباني ها به مهمانان است كه اميدشان را نااميد نمي كند و دلهاي شكسته آنان را احيا مي كند.
حرم مطهر رضوي كه قلب گردشگري مذهبي در شرق كشور است مملو از زيبايي هايي از جنس معنويت مي باشد، از معماري اسلامي رواق ها گرفته تا تركيب زيباي گل، حوض آب و سقاخانه، صحن ها، مناره ها و ديگر سازه هايي كه زبان گوياي تاريخ اسلامي اين مرز و بوم است.
حرم گردي را بي ترديد مي توان بخشي از گردشگري در مشهد مقدس دانست، گشت و گذار در 70 هكتار زميني كه گوشه گوشه آن پر از معنويت، اخلاص و روايت داستان هاي تلخ و شيرين از روزگاران گذشته و تلفيقي از سنت هاي قديمي و شيوه هاي مدرن امروزي است.
حرم مطهر رضوي در طول 37 سال گذشته از نظر وسعت 10 برابر شده و فضايي دلچسب براي زيارت و گنجينه اي اسلامي و تاريخي ارزشمند را بوجود آورده است.
نوروز هر سال حرم مطهر رضوي ميزبان ميليونها زائر از گوشه و كنار كشور است كه به اين مكان مقدس پا مي گذارند تا از آرامش اين ساحت نوراني بهره گرفته و ضمن كسب فيوضات معنوي از جاذبه هاي تاريخي و يادگارهاي اهل بيت (ع) ديدن كنند.
تشرف به حرم مطهر رضوي از چهار مسير اصلي (شمالي، جنوبي، شرقي و غربي) شامل خيابان هاي شيرازي، طبرسي، نواب صفوي و امام رضا (ع) ميسر است كه انتهاي هر خيابان به يكي از بست هاي حرم منتهي مي شود كه دروازه ورود به صحن هاست.
* صحن ها
هم اكنون 9 صحن كه به فضاهاي باز اطراف مرقد مطهر گفته مي شود، به نام هاي انقلاب اسلامي، آزادي، قدس، جمهوري اسلامي، جامع رضوي، كوثر، غدير، هدايت و رضوان در حرم مطهر رضوي وجود دارد كه شش صحن آن بعد از انقلاب اسلامي ايجاد شده است.
صحن عتيق يا انقلاب اسلامي، قديمي ترين صحن حرم مطهر رضوي است كه در اين صحن گنبد و سقاخانه، ايوان طلا و ايوان عباسي، نقاره خانه و پنجره فولاد، مقبره عارف معروف نخودكي و شيخ حر عاملي قرار دارد.
بديع ترين نقوش هندسي از دوره صفويه تاكنون در ايوان عباسي صحن انقلاب اسلامي با كاشي هاي نفيس معرق و هفت رنگ بكار رفته است، ايوان طلاي نادري آن نيز نمونه زيباي هنر فلزكاري و يكي ديگر از وجوه زيبا و هنرمندانه اين صحن به شمار مي رود.
صحن نو يا آزادي دومين صحن تاريخي حرم مطهر رضوي است كه ساخت آن به فتحعلي شاه قاجار نسبت داده شده است و در ايوان هاي آن تزئيناتي از كتيبه نگاري و قاب هايي از كاشي هفت رنگ با انواع نقوش گل و مرغ متعلق به دوره قاجار به چشم مي خورد.
صحن قدس بين بست شيخ بهايي و رواق امام خميني (ره) قرار دارد كه سقاخانه اي زيبا با نماد بيت المقدس، گنبد طلا و كتيبه اي از استاد اسماعيل قوچاني از ويژگي هاي شاخص اين صحن است.
صحن جمهوري اسلامي در غرب روضه منوره قرار دارد كه در ايوان شرقي آن نمونه هايي از كتيبه نويسي و فلزكاري معاصر، كاشي هاي معرق و كتيبه اي قرآني به خط كوفي به چشم مي خورد، همچنين محرابي در ايوان جنوبي اين صحن قرار دارد كه در آن حادثه خونين عاشوراي سال 1373 بر كتيبه سنگ مرمر به دو زبان فارسي و عربي نقش بسته است.
صحن جامع رضوي با 117 هزار و 584 مترمربع زيربنا بزرگترين صحن حرم مطهر است و از طريق دو ورودي باب الرضا (ع) و باب الجواد (ع) به خيابان هاي امام رضا (ع) و خسروي نو مرتبط مي شود.
صحن كوثر با 16 هزار مترمربع وسعت كه در زاويه شمال شرقي صحن جامع رضوي قرار گرفته، صحني به زيبايي معماري ايراني - اسلامي است كه بر كتيبه هاي آن خطبه فدكيه حضرت صديقه طاهره فاطمه زهرا (س) و بر كاشي هاي آن اسم آن حضرت نقش بسته است و موزه هاي آستان قدس رضوي نيز در اين صحن قرار دارد.
صحن هدايت با 14 هزار و 400 مترمربع فضاي باز در ضلع شمالي اماكن متبركه جاي دارد و مهمانسراي حضرت و ساختمان دانشگاه علوم اسلامي رضوي در آن قرار گرفته است.
بزرگترين سفره افطاري جهان اسلام در ماه مبارك رمضان در اين صحن پهن مي شود.
صحن رضوان يا قبرستان كه جزئي از باغ حميد بن قحطيه بوده و گويا حضرت امام رضا (ع) هنگام ورود به سناباد در اين قسمت ساكن شده است.
در سال 1353 و توسعه حرم حضرت امام رضا (ع)، حجره ها و غرفه هاي گورستان اين باغ تخريب و به فضاي سبز تبديل شد، سپس در بخشي از آن صحني به نام رضوان احداث شد كه به باغ رضوان شهرت يافت.
* رواق ها
هم اكنون 31 رواق كه اماكن سرپوشيده اطراف روضه منوره مي باشند در حرم مطهر رضوي وجود دارد كه 10 رواق آن پس از انقلاب اسلامي بوجود آمده و بيشتر آنها با معماري اسلامي و هنر آيينه كاري در سقف، در و ديوارها ساخته و تزئين شده است.
رواق دارالحفاظ در جنوب حرم مطهر رضوي قرار دارد، از اين رو به دارالحفاظ مشهور است كه از قديم محل تجمع حافظان و قاريان قرآن بوده است.
رواق دارالسياده از قديمي ترين رواقهاست كه در غرب و جنوب غربي حرم مطهر قرار دارد و از دوران گذشته محل اجتماع سادات و علويون و منسوبان به خاندان حضرت امام علي (ع) بوده است.
رواق گنبد حاتم خاني توسط حاتم بيك اردوبادي در عهد صفويه ساخته شده و در شرق روضه منوره قرار دارد و كه هم اكنون محل عبادت مردان است.
رواق گنبد الله ورديخان كه يكي از رجال خوشنام عصر صفويه بود، در شمال شرقي حرم مطهر رضوي ساخته شده كه به عنوان محل عبادت مردان مي باشد.
رواق توحيدخانه توسط مرحوم ملامحسن فيض كاشاني در شمال حرم مطهر و رواق دارالفيض در پشت سر مبارك حضرت امام رضا (ع) واقع شده است.
رواق دارالشكر در شمال مسجد بالاسر واقع شده و به روضه منوره متصل است، اين رواق در دوره صفويه ساخته شده و آرامگاه توليت فقيد آستان قدس رضوي، مرحوم آيت الله واعظ طبسي نيز در اين رواق قرار دارد و اكنون محل عبادت بانوان است.
رواق دارالشرف در شمال غربي روضه منوره و رواق دارالضيافه در زاويه بين دو صحن انقلاب اسلامي و آزادي واقع شده و محل عبادت بانوان مي باشد.
رواق دارالاجابه در غرب سرداب مطهر و بالاي سر حضرت و رواق دارالهدايه بين مدرسه دو در و صحن جمهوري اسلامي قرار دارند كه هر دو محل عبادت خانواده ها مي باشند و گاهي نيز پذيرايي از اردوهاي زيارتي و فرهنگي در آنها انجام مي شود.
در طرح معماري رواق دارالحجه كه حدود هفت هزار مترمربع زيربنا دارد و زير صحن انقلاب اسلامي واقع شده است، مي توان اوج شكوه و هنر معماري اسلامي - ايراني را كه پس از انقلاب اسلامي شكل گرفته مشاهده كرد.
مراسم عقد زوجين نيز در اين رواق انجام مي گيرد.
رواق امام خميني (ره) يا همان صحن سابق امام خميني (ره) در مجاورت مسجد گوهرشاد واقع شده و مركز برپايي مراسم مذهبي است كه رهبر معظم انقلاب سخنراني هاي نوروزي خود را در اين رواق انجام مي دهند.
رواق دارالمرحمه نيز كه دو سال از عمر آن مي گذرد هفت هزار و 600 مترمربع زيربنا و در طبقه زيرين رواق امام خميني (ره) قرار دارد كه هنر آيينه كاري در آن بسيار باشكوه است و اغلب محل عبادت بانوان و خانواده هاست.
دارالسعاده، دارالسلام، دارالسرور، دارالعزه، شيخ طوسي، دارالذكر، دارالزهد، شيخ بهاء الدين، دارالعباده، دارالاخلاص، دارالولايه، دارالرحمه، دارالحكمه، دارالكرامه و شيخ حر عاملي از ديگر رواق هاي حرم مطهر رضوي به شمار مي روند.
* روضه منوره و مساجد اطراف آن
روضه منوره تاريخي ترين بناي حوزه حرم مطهر رضوي است كه محل دفن حضرت امام رضا (ع) مي باشد و ضريح مطهر در آن قرار دارد.
پايه ها و سقف ضريح مطهر از آهن و فولاد و چوب گردوست و در اطراف آن كه پنجمين ضريح حرم رضوي از دوره صفويه تاكنون است، 14 دهانه به نشانه 14 معصوم، كتابت آسماني حسني، هشت لچكي به نشانه شمس الشموس، گلهاي پنج و هشت پر و خاتم كاري هاي هنرمندانه بر روي اين ضريح به چشم مي خورد.
گنبد طلاي حرم مطهر را نخستين بار شاه طهماسب صفوي در سال 93 هجري قمري به طلا آراست و از آن سال تا قبل از انقلاب چندين بار تغيير و تحولاتي روي آن انجام شد تا اينكه پس از پيروزي انقلاب اسلامي خشت هاي قديمي از سطح گنبد برداشته و لايه اي از بتن بر سطح آن ريخته شد و پس از آن با خشت هاي مسي و روكش طلا سطح گنبد تزئين گرديد.
براساس سنتي ديرين گل هاي ضريح حضرت هر روز قبل از ساعت هشت صبح توسط خدام تعويض و به 450 شاخه گل جديد مزين مي شود و گلهاي تعويض شده به زائران هديه مي گردد.
همچنين غبارروبي داخل ضريح نيز در چندين نوبت در سال با عطر و گلاب توسط اشخاص شاخص نظام طي آييني خاص انجام مي شود.
مسجد بالاسر بعد از روضه منوره تاريخي ترين بناي حرم مطهر به شمار مي رود، اين مسجد كوچك در بالاي سر حضرت بين ضريح مطهر و رواق دارالسياده قرار دارد و داراي سه صفه شرقي، غربي و شمالي مزين به كتيبه هاي كاشي شده است.
صفه شرقي اين مسجد به حرم مطهر رضوي متصل شده كه زائران پس از طواف و زيارت از طريق آن به مسجد بالاسر وارد مي شوند و دو ركعت نماز زيارت بجا مي آورند.
مسجد گوهرشاد از بناهاي باشكوه دوره تيموريان در اوايل قرن نهم هجري قمري است كه به دستور گوهرشاد بانو همسر شاهرخ سلطان در جنوب حرم مطهر ساخته شده است، اين مسجد با چهار ايوان، ميان گنبدخانه و صحن قدس واقع شده و مراسم بزرگ اعتكاف هر سال در اين محل برگزار مي شود.
* سقاخانه ها
سه سقاخانه در حرم مطهر رضوي ساخته شده كه محل گرفتن وضو و آب خوردن زائران است و در سه صحن مجزا از حرم مطهر قرار گرفته است.
سقاخانه نادري در وسط صحن انقلاب اسلامي قرار دارد كه بين سالهاي 1144 تا 1145هجري قمري ساخته شده و ساختار هشت ضلعي بسيار زيبا با گنبدي طلايي دارد به طوري كه گفته مي شود سنگاب مرمر آن به دستور نادرشاه افشار از هرات به مشهد آورده شده و يكي از نمونه هاي زيباي سنگ تراشي است.
كبوتران حرم همواره بر روي سقف گنبدي اين سقاخانه مي نشينند.
سقاخانه صحن جمهوري اسلامي ساختار هشت ضعلي با گنبدي آبي رنگ است كه سيستم آب دهي آن مجهز به چشم الكترونيكي مي باشد.
در مركز صحن قدس نيز سقاخانه بسيار زيبايي با نماي بيت المقدس با گنبدي طلايي و نقش و نگار اسلامي قرار دارد كه ابعاد آن يك هشتم ابعاد اصلي قبه الصخره در بيت المقدس است.
* نقاره خانه
نقاره خانه از بناهاي قديمي حرم مطهر است كه در روي سردر شرقي صحن انقلاب اسلامي (عتيق) قرار دارد و در طول سال نيز به غير از دو ماه محرم و صفر و ايام سوگواري، در هر شبانه روز، دو نوبت يكي نزديك طلوع و ديگري نزديك غروب آفتاب نقاره توسط نقاره زنان نواخته مي شود.
در اعياد مذهبي نيز علاوه بر نوبت هاي معمول، يك ساعت بعد از غروب و يك ساعت بعد از طلوع آفتاب دو يا سه نوبت نقاره نواخته مي شود و همچنين در ماه رمضان دو ساعت مانده به اذان صبح و بعد از اتمام مناجات موذنان نقاره سحر و يك ربع قبل از غروب نقاره افطار نواخته مي گردد.
* موزه و كتابخانه آستان قدس رضوي
پيشينه موزه آستان قدس رضوي همزمان با ساخت و بنيان حرم مطهر رضوي است زيرا پس از شهادت و به خاكسپاري حضرت امام رضا (ع) عاشقان و ارادتمندان آن حضرت اشيا و آثار نفيس خود را وقف كردند اما ساخت نخستين موزه آستان قدس رضوي به سال 1324 بازمي گردد و تا به امروز از نظر فضا و شمار اشيا گسترش قابل ملاحظه اي داشته است.
فضاي موزه هاي آستان قدس رضوي پس از انقلاب اسلامي از 1300 مترمربع به 16 هزار مترمربع رسيد و حدود 12 برابر شد و اكنون داراي يك معاونت و تشكيلات جداگانه و 13 گنجينه بوده و به يكي از بزرگترين موزه هاي جهان اسلام تبديل شده است.
بر اساس آمار موجود ميزان نمايش تعداد اشياء موزه اي پس از انقلاب اسلامي در موزه هاي آستان قدس افزايش 35 برابري و شمار گنجينه ها افزايش 16 برابري داشته است.
هم اكنون حدود هفت هزار شي ء موزه اي با قدمت ديرين در آن نگهداري مي شود.
گنجينه هاي هداياي رهبر معظم انقلاب، گنجينه قرآن و نفايس، فرش، تاريخ مشهد، نجوم و ساعت، تمبر، اسكناس و مسكوكات، سلاح، مدال، نقاشي، استاد فرشچيان، آبزيان، ظروف، مردم شناسي از جمله اين گنجينه ها مي باشند.
تمام هفت هزار شي ء به نمايش درآمده در موزه هاي آستان قدس داراي شناسنامه علمي مي باشند و اطلاعات آنها نيز به صورت الكترونيكي و كاغذي آرشيو شده است.
موزه هاي آستان قدس رضوي روزانه پذيراي بيش از 50 نفر از زائران و مجاوران حرم مطهر رضوي است.
كتابخانه آستان قدس رضوي كه در صحن جمهوري اسلامي حرم مطهر رضوي واقع شده از غني ترين كتابخانه هاي جهان اسلام است و بر اساس اطلاعاتي كه توسط يكي از موسسات پژوهشي آمريكا منتشر شده، اين كتابخانه در رديف 20 كتابخانه اي قرار گرفته كه سبب تغيير جهان شده است.
رهبر معظم انقلاب با اهداي 14 ميليون و 740 جلد كتاب خطي، عكسي و چاپ سنگي، بزرگترين اهدا كننده كتاب به كتابخانه آستان قدس رضوي هستند.
هم اكنون سه ميليون و 600 هزار جلد كتاب چاپي در كتابخانه مركزي، هفت ميليون منبع مطالعاتي در كتابخانه ديجيتال، بيش از 97 هزار نسخه قرآن و كتاب خطي در گنجينه مخطوطات آستان قدس رضوي وجود دارد.
* ساير اماكن فرهنگي و نحوه خدمات رساني به زائران
مركز نمايشگاه ها و همايش هاي آستان قدس رضوي در آذرماه سال 1388 در طبقه زيرين ورودي باب الجواد (ع) با بيش از 100 غرفه افتتاح شد كه در اين نمايشگاه فعاليتهاي بخشهاي مختلف اين آستان مقدس در طول سالهاي پس از انقلاب اسلامي در زمينه هاي فرهنگي، پژوهشي، خدمات به زائران، توليد و كارآفريني در معرض ديد عموم قرار گرفته است.
مهمانسراي حضرت كه در صحن هدايت حرم مطهر رضوي قرار گرفته است زمينه متنعم شدن بيش از شش هزار نفر از زائران و خادمان را در هر روز فراهم مي كند كه اين ميزان در تعطيلات نوروزي و تابستان در دو وعده ناهار و شام به هشت تا 9 هزار مهمان مي رسد.
دفاتر نذورات در سه رواق دارالسرور، دارالولايه، دارالاجابه، مسجد گوهرشاد، صحن هاي آزادي، انقلاب اسلامي، مهمانسراي حضرت و كليه ورودهاي حرم مطهر به منظور دريافت نذورات زائران مستقر شده اند.
خدمات ويژه به كاروان هاي زيارتي در قالب برنامه هاي فرهنگي و زيارتي در رواق دارالهدايه حرم مطهر رضوي ارائه مي شود و دو نمايشگاه ويژه كودكان و نوجوانان با نام هاي 'كبوترانه' و 'حكايت آفتاب' در سردرغربي صحن جامع رضوي برنامه هاي ديني و فرهنگي متنوعي براي اين قشر ارائه مي دهد.
چهار توقفگاه خودرو براي ارائه خدمات به زائران در زيرگذر اماكن متبركه، مركز پاسخگويي به سوالات ديني واقع در مدرسه پريزاد و ساير دفاتر وابسته در حرم مطهر، مراكز امانات و اشياي گمشده در صحن هاي حرم، فروشگاه هاي كتاب مستقر در اطراف حرم مطهر، دارالشفا، مركز فوريت هاي پزشكي، مركز ارائه خدمات رفاهي از جمله مراكز مستقر شده براي ارائه خدمات به زائران و مسافران است.
اداره امور زائران غيرايراني معاونت تبليغات و ارتباطات اسلامي آستان قدس رضوي نيز در اين ايام به زائران غيرايراني خدمات ويژه اي در قالب تورهاي حرم شناسي ارائه مي دهد.
معاون تبليغات و ارتباطات اسلامي آستان قدس رضوي در اين باره گفت: تورهاي حرم شناسي با هدف معرفي ابنيه و اماكن متبركه و در سه بخش حرم شناسي، بازديد از موزه و بازديد از مركز نمايشگاه و موسسات وابسته به آستان قدس رضوي انجام مي شود.
حجت الاسلام سيد جلال حسيني افزود: بازديد از صحن ها، مشاهير مدفون در حرم، اماكن متبركه و ابنيه تاريخي و هنري حرم مطهر رضوي نيز بخشي از اين تورهاي حرم شناسي است كه از اين طريق اطلاعات و دانش ارزشمندي به زائران ارائه مي شود.
وي بيان كرد: زائران عرب زبان در رواق دارالرحمه، اردو زبانان در رواق كوثر و زائران آذري، روسي و انگليسي زبان در رواق غدير به صورت حضوري و تلفني از راهنمايي و خدمات گوناگون فرهنگي اين مديريت بهره‌مند مي شوند.
معاون تبليغات و ارتباطات اسلامي آستان قدس رضوي گفت: پيش بيني مي شود در ايام نوروز 1395 افزون بر شش ميليون زائر از اقصي نقاط ايران و جهان اسلام به حرم مطهر حضرت امام رضا (ع) وارد شوند.
حجت الاسلام حسيني افزود: طي تعطيلات نوروز، حرم مطهر رضوي مقصد ميليونها زائري است كه در اين ايام براي عتبه بوسي آستان ملك پاسبان رضوي به مشهد مشرف مي شوند.
وي ادامه داد: به منظور بهره مندي بيشتر زائران از تشرف به حرم مطهر رضوي برنامه هاي فرهنگي، تبليغي و هنري با محوريت و رويكرد شعار سال 95 كه از سوي رهبر معظم انقلاب اعلام شد و همچنين توجه و تبيين جايگاه زن و مادر در خانواده و اجتماع در 12 قالب تدوين شده است.
وي برنامه هاي نوروزي حرم مطهر رضوي را تبيين معارف، ذكر و توسل، گفتمانهاي ديني، فعاليتهاي قرآني، قرائت ادعيه، نشستهاي تخصصي، پاسخگويي به سئوالات ديني، توليدات فرهنگي و مسابقات فرهنگي، ويژه برنامه هاي كاروانهاي زيارتي، ارائه خدمات در قالب رسانه هاي نوين و ويژه برنامه هاي زائران غيرايراني ذكر كرد.
سالانه 27 ميليون زائر وارد مشهد مقدس مي شوند و 300 ميليون تشرف به حرم مطهر رضوي انجام مي گيرد.
7489 / 6053
مشهد- ايرنا- لحظه ديدار نزديك است، از همان لحظه اي كه دلت لرزيد سفر را آغاز كرده اي، به جاده اي آشنا پا گذاشته اي كه انتهايش حرمي هميشه نوراني است، آنجايي كه سالهاي سال تاريكي به خود نديده و خورشيد هشتم بي وقفه نورافشاني مي كند.
