آمادگي همه جانبه در برابر زلزله، يك ضرورت هميشگي

زلزله يكي از ده ها سوانح طبيعي است كه از آغاز آفرينش، همواره ذهن آدمي را به خود مشغول كرده و مانند معمايي قرن ها فكر و انديشه انسان ها را به بازي‌ گرفته است.
ايران از جمله كشورهاي زلزله خيز جهان بوده و روي يكي از دو كمربند بزرگ لرزه خيزي كره خاكي موسوم به «آلپا» قرار گرفته و هر از گاهي زمين لرزه هاي بزرگ در آن به وقوع مي پيوندد.
مجتبي قادري مدير مسكن و ساختمان اداره كل راه و شهرسازي استان مركزي به سئوالات ايرنا در خصوص ساخت و سازهاي ايمن در برابر حوادث غيرمترقبه وبه خصوص زلزله؛ شناخت و آگاهي ازخطرات زمين ساختي پيرامون مناطق شهري و روستايي، آمادگي مديريت بحران براي برنامه ريزي هاي لازم درصورت بروزحوادث طبيعي به ويژه زلزله وزمين لغزش، وضع مقررات ملي ساختمان واستاندارد، اعمال نظارت عاليه بر ساخت وساز جهت حصول اطمينان ازاجراي مقررات ملي ساختمان و ضوابط معماري وشهرسازي و كنترل حسن انجام خدمات مهندسي پاسخ داد.
س- آيا اعتبارات خاصي در اين زمينه و به خصوص براي مقاوم سازي واحدهاي مسكوني بافت فرسوده تمهيد شده ، سقف و سطح اين اعتبارات چقدر است و نحوه اعطا و ميزان بازپرداخت آن با سود چند درصد محاسبه شده و چند ساله است؟
ج- براي مقاوم سازي واحدهاي مسكوني بافت هاي فرسوده تسهيلاتي به شرح زير پيش بيني شده است؛ براي كلان شهرها (اراك) مبلغ 500 ميليون ريال، براي شهرهاي بالاي 200 هزار نفر جمعيت (ساوه) مبلغ 400 ميليون ريال و براي ساير شهرها مبلغ 300 ميليون ريال.
تسهيلات فوق 10 – 15 ساله هستند و سود دوران مشاركت 22 درصد و دوران ساخت 21 درصد است و دولت متعهد شده 10 درصد آن را بپردازد. به اين ترتيب سود دوران مشاركت 12 درصد و دوران ساخت 11 درصد خواهد بود.
درحال حاضر هيچ محدوديتي براي پرداخت به متقاضيان وجود ندارد و بانك ها سهميه اي به طور سالانه درنظر مي گيرند.
س- آيا استان مركزي زلزله خيز است و روي گسل زلزله قرار دارد ، چند گسل فعال در استان مركزي وجود دارد؟
ج- استان مركزي ازجمله استان هايي است كه به دليل قرارگرفتن در شرايط ويژه لرزه زمين ساختي محدوده هايي با خطر نسبي زمين لرزه ي متفاوت را در بر مي گيرد و گسل هاي با اهميتي به عنوان چشمه هاي لرزه زا در محدوده استان و همچنين در پيرامون استان گسترش دارد.
گسل تبرته؛ با روند شمال غربي – جنوب شرقي از شمال غربي روستاي تبرته كه در فاصله 15 كيلومتري غرب فرمهين واقع شده است تا فراسوي جنوب شرقي روستاي انجدان در جنوب شرقي اراك گسترش دارد و طول اين گسل بيشتر از يكصد كيلومتر است.
به طور كلي گسل تبرته مهمترين گسل نزديك به شهر اراك است و از فاصله حدود 15 كيلومتري شمال شرقي اراك مي گذرد و مي تواند بيشترين شتاب را به شهر اراك وارد كند.
روستاي انجدان بر روي زون گسل قرار دارد و چشمه پر آب انجدان نيز در اين زون قرار دارد. اثر آن در روستاي شهوه نيز به صورت تپه هاي آهكي قابل مشاهده است.
آخرين جنبش اين گسل به زمين لرزه به حدود 48 سال قبل برمي گردد. در سال 1383 نيز باعث وقوع زمين لرزه هاي كوچكي شد كه اراك و حومه آن را به صورت جزيي لرزاند.
از ديد زمين ساختي، گسل تبرته مي تواند زمين لرزه هايي با بزرگي حدود 7.4 درجه در مقياس ريشتر را ايجاد كند. در اين صورت روستاهاي انجدان، شهوه، آهنگران، مخلص آباد و تبرته به كلي ويران خواهندشد و فرمهين و داودآباد، مشهد ميقان، مجدآباد و منطقه فراهان وهمچنين شهر اراك نيز گزند اساسي خواهند ديد.
گسل تلخاب ؛ با روندي تقريبا موازي گسل تبرته در شمال شرقي آن گسترش دارد كه از فاصله حدود 40 كيلومتري شمال شرقي اراك مي گذرد وازفاصله حدود 4 كيلومتري شرق كميجان درشمال غربي تا نزديكي خورهه در جنوب شرقي (شمال غربي دليجان) ادامه مي يابد.
اثر اين گسل در كنار جاده اراك – قم در فاصله حدود 6 كيلومتري ابراهيم آباد قابل مشاهده است و در روستاي تلخاب زون گسل را به وضوح مي توان ديد.
گسل تلخاب در انتهاي شمال غربي ؛ تغيير روند داده و به سوي شمال متمايل مي شود و تا شمال روستاي كسرات درارتفاعات تساور گسترش دارد و طول آن بيشتر از يكصد و 10 كيلومتر است.
اين گسل ازفاصله حدود 12 كيلومتري جنوب غربي آشتيان وازفاصله حدود 10 كيلومتري شمال شرقي فرمهين مي گذرد وروستاهاي تلخاب، چشمه، جعفرآباد، فيض آباد، كسرات، درمانك و غيره در نزديكي آن قرار دارد.
آخرين جنبش اين گسل به حدود 520 سال قبل برمي گردد. گسل تلخاب مي تواند زمين لرزه هايي با بزرگي حدود 7.4 ريستر را ايجاد كند كه در اين صورت آشتيان، فرمهين و كميجان ويران شده و يا گزند اساسي خواهند ديد و به اراك ، تفرش و دليجان نيز آسيب زيادي مي رسد.
گسل تفرش؛ اين گسل كه هم روند گسل هاي تلخاب و تبرته است از جنوب غربي شهر تفرش مي گذرد و حدود 50 كيلومتر طول دارد.
شاخه اصلي آن از فاصله حدود 4 كيلومتري جنوب شرقي تفرش عبور مي كند و شاخه هاي كوچكتر آن در فاصله كمتري از تفرش قرار دارد.
گسل تفرش مي تواند زمين لرزه هايي با بزرگي حدود 6.9 ريشتر را ايجاد كند. در اين صورت آشتيان و تفرش گزند اساسي خواهند ديد.
گسل ايندس ؛ اين گسل با درازاي بيش از يكصد كيلومتردر جنوب و جنوب غربي دشت ساوه قرار دارد و ازجنوب و جنوب شرقي تا نزديكي سلفچگان گسترش يافته و از فاصله حدود صد متري شمال شرقي سد ساوه مي گذرد.
حدود 55 سال پيش زلزله ناشي از آن با بزرگي 5.1 ريشتر و حدود 45 سال پيش نيز زلزله ناشي از آن با بزرگي 7.4 ريشتر سلفچگان را لرزاند و حدود 45 سال قبل هم زلزله ناشي از آن با بزرگي 5.2 ريشتر دستجرد - سلفچگان را تكان داد.
گسل ايندس مي تواند زمين لرزه هايي با بزرگي حدود 7.6 ريشتر را ايجاد كند. در اين صورت بخش هايي از استان مركزي به ويژه محدوده جنوب شهرستان ساوه به شدت خواهد لرزيد.
س- آيا گسل هاي لرزه خيزي ديگري در استان مركزي وجود دارد؟
ج- گسل هاي متعدد ديگري مانند چغار، عزالدين، خشك رود، كوشك نصرت، البرز، بيدهند، كهك، موجان، راهجرد، نيزار، شمال محلات، جنوب محلات، گسل هاي خمين، گلپايگان، شمال فرنق، امان آباد، انجيرك، چشمه پلنگ و غيره در پهنه استان و اطراف آن گسترش دارد كه هر كدام از اهميت خاصي برخوردارند، اما گسل هاي مهم استان شامل كوشك نصرت، تفرش، ايندس، تبرته، تلخاب و چشمه پلنگ است.
استان مركزي در مقايسه با پيرامون آن از ميزان لرزه خيزي نسبتا كمتري برخوردار است و در قسمت هاي جنوب شرقي و به ويژه غرب كاهش مي يابد به گونه اي كه در بخش غربي استان مركزي نسبتا آرام است ولي بخش هاي شمالي و مركز آن داراي ميزان لرزه خيزي بيشتري است.
س- آخرين زلزله استان مركزي در چه سالي اتفاق افتاد ، چه ميزان خسارت مالي وارد كرد ، آيا تلفات جاني هم داشت ؟
ج- آخرين زلزله قابل توجه، زلزله اي با بزرگاي 4 درمقياس امواج دروني زمين، در«غرق‌آباد» اتفاق افتاد. شبكه هاي لرزه نگاري مركز لرزه نگاري كشوري موسسه ژئوفيزيك دانشگاه تهران در ساعت 08:59:26 ششم مهرماه سال 1394 اين زمين لرزه را ثبت كردند.
مختصات اين زمين لرزه كه در عمق 8 كيلومتري زمين رخ داد، 35.02 درجه عرض شمالي و 49.79 درجه طول شرقي ثبت شده است.
اين زمين لرزه كه در11 كيلومتري غرق آباد، 14 كيلومتري نوبران و38 كيلومتري رازقان دراستان مركزي رخ داد، خسارت قابل توجهي نداشت ضمن اينكه تلفات جاني نيزبه دنبال نداشته است.
س- جنابعالي اگر درخصوص ارائه آموزش همگاني، پيشگيري، مقابله و نيز بازسازي بناهاي آسيب ديده براثر حوادث غيرمترقبه و به خصوص زلزله پيشنهاد و يا انتقادي داريد، بيان كنيد؟
ج- در حال حاضر همگرايي و هماهنگي بين سازماني در دستگاه هاي متولي اين امور ضعيف است. موضوع زلزله در بين مردم و حتي مسئولان و متوليان امر جدي گرفته نمي شود و اعتبار كافي نيز براي اين مبحث اختصاص داده نمي شود. آموزش هاي همگاني به صورت مقطعي است و استمرار كافي و لازم را ندارد ضمن اينكه برخي از شيوه هاي آموزشي سنتي است و منطبق بر آخرين تجربيات جهاني نيست.
اجراي دقيق و كامل مقررات ملي ساختمان و اصول و ضوابط معماري و شهرسازي در احداث ساختمان ها و همچنين به كارگيري عوامل اجرايي ماهر و داراي كارت مهارت فني و استفاده از مصالح استاندارد و مرغوب باعث ايجاد ساختمان هايي با كاركرد مناسب حين وقوع زلزله خواهد شد و بهترين پيشگيري به حساب مي آيد.
جلوگيري از توسعه سكونت گاه هاي غيررسمي و بهسازي و نوسازي بافت فرسوده از ضروريات است و توسعه شهرها و تاسيسات زيربنايي با توجه به ملاحظات لرزه خيزي و نقشه پهنه بندي زلزله و گسل ها از اهميت بسزايي برخوردار است.
آموزش مردم و مسئولان به طور دائم و مستمر با استفاده از آخرين دستاوردهاي جهاني، انسجام و هماهنگي بين دستگاه ها وسازمان هاي مسئول براي زمان هاي پيش از حادثه ، حين و بعد از آن بسيار مهم است.
مصاحبه از: احمد الهي
6066/6012 / 1539