«سلمان بن عبدالعزیز» پادشاه عربستان دوشنبه 23 فروردین پس از ترك قاهره برای سفری پنج روزه وارد آنكارا پایتخت تركیه شد و مورد استقبال رسمی «رجب طیب اردوغان» رییس جمهوری این كشور قرار گرفت. پادشاه سعودی پس از دیدار و گفت وگو با مقام های ترك، به منظور شركت در نشست سران كشورهای سازمان همكاری اسلامی (در روزهای 26 و 27 فروردین) در استانبول، راهی این شهر شد.
ملك سلمان در حالی به تركیه سفر كرد كه چندی پیش در دیماه پارسال میزبان اردوغان بود. در جریان آن سفر برای اولین بار ایده تشكیل شورای همكاری های راهبردی عربستان و تركیه مطرح شد. در سفر ملك سلمان به تركیه نیز این ایده به مرحله اجرا درآمد. روز بیست و ششم فروردین و در حاشیه نشست سیزدهم سران سازمان همكاری اسلامی، «مولود چاووش اوغلو» وزیر امور خارجه تركیه و «عادل الجبیر» همتای سعودی اش، در حضور اردوغان و ملك سلمان، یادداشت تفاهم تشكیل این شورا را امضا كردند. بدون شك هدف از چنین اقدامی افزایش بی سابقه سطح هماهنگی میان آنكارا و ریاض و تحكیم پیوندهای تركیه و عربستان است.
هدف محوری عربستان از سفر به مصر و پس از آن به تركیه، تقویت حامیان منطقه ای ریاض بود. نزدیكی این 2 كشور به عربستان می تواند در پیشبرد سیاست های منطقه ای سعودی ها موثر شود، به ویژه اینكه عربستان طی یك سال اخیر دست به اقدام هایی زده كه بسیاری آن را تند و عجولانه توصیف كرده اند؛ از جنگ علیه یمن و قطع روابط با ایران تا تشدید سیاست های ضددولت سوریه و لبنان.
یكی از اهداف ملك سلمان از سفر به مصر و تركیه كاهش تنش بین این 2 كشور و ایفای نقش میانجی میان آنها است. روابط قاهره و آنكارا در پی كودتای ارتش علیه «محمد مرسی» رییس جمهوری پیشین مصر در سال 2013 متشنج شد و هنوز هم بهبود نیافته است. تركیه این اقدام علیه مرسی را كه به روی كارآمدن «عبدالفتاح السیسی» فرمانده پیشین ارتش و رییس جمهوری كنونی منجر شد، كودتا خواند.
هر چند ملك سلمان كوشید تنش میان تركیه و مصر را كاهش دهد اما برعكس، این اختلاف ها بیشتر نمود پیدا كرد. حضور نیافتن سیسی در نشست سران سازمان همكاری اسلامی در قاهره و ترك فوری اجلاس از سوی وزیر امور خارجه این كشور، نشانی از ادامه اختلاف ها میان 2 طرف بود.
با وجود پابرجایی اختلاف ها بین قاهره و آنكارا برخی معتقدند احتمال دارد تركیه از مواضع قبلی خود كوتاه آید و از حمایت «اخوان المسلمین» و هواداران مرسی دست بردارد، همانطور كه در مورد پیش شرط های خود در زمینه عادی سازی روابط با رژیم صهیونیستی عقب نشست و پذیرفت كه كالاهای ارسالی به غزه برای كنترل و بازرسی نزد ماموران رژیم صهیونیستی ابتدا وارد بندر اشدود و از آنجا راهی غزه شوند.
البته در راضی كردن تركیه و مصر برای مصالحه و كاهش تنش ها، نقش دلارهای نفتی سعودی ها را نباید فراموش كرد. در واقع پادشاه سعودی در صدد تشكیل ائتلافی در منطقه است كه شامل 3 ضلع ریاض- آنكارا-قاهره باشد. پس طبیعی است كه حكام سعودی برای تحقق اهداف خود در منطقه، پول های فراوانی را خرج كنند و دست به بذل و بخشش بزنند.
یكی از موضوع هایی كه تركیه و عربستان را در كنار هم قرار داده است، وضعیت سوریه است. هر 2 كشور پیشقراول مخالفت با دولت «بشار اسد» هستند و از مخالفانش حمایت می كنند. با وجود این، در ماه های اخیر محاسبات و پیش بینی های تركیه و عربستان از تحولات سوریه به كلی غلط از آب در آمد. مقام های آنكارا و ریاض كه تصور می كردند دولت اسد ظرف مدت چند هفته سقوط می كند، حال می بینند كه اسد و حامیانش طی چند ماه اخیر پیشروی های میدانی مهمی داشته و به پیروزی های چشمگیری دست یافته اند. در چنین وضعیتی عربستان و تركیه احساس خطر كرده و در صدد تشكیل جبهه واحدی برای مقابله با تهدیدهای احتمالی هستند.
پس تا حدی روشن است كه در سایه این نگرانی ها و به ویژه در برهه كنونی كه روابط تركیه با روسیه نیز به شدت متشنج است، آنكارا تمایل بیشتری برای نزدیك شدن به ریاض دارد. البته عربستان اگر چه رقیب سرسخت ایران در منطقه است اما این مساله باعث نشده كه تركیه نیز به راه عربستان برود. تركیه تمایلی ندارد كه روابط با ایران، دچار خدشه شود. به همین دلیل، رفت و آمدهای مقام های تهران و آنكارا در ماه های اخیر ادامه داشته است. در این چارچوب نیز امروز شنبه تركیه میزبان «حسن روحانی» رییس جمهوری ایران است.
در پایان می توان گفت، دلیل این رفت و آمدهای سعودی ها در منطقه، یافتن متحدانی قابل اعتماد برای خود است. عربستان كه در سایه عقب نشینی تدریجی آمریكا از منطقه خاورمیانه، خود را از پشتیبانی واشنگتن بی بهره می بیند و در همین حال به دلیل دست بالا و موضع قدرتمند ایران در مسایل منطقه ای، به شدت نگران است، در صدد برآمده كه ائتلافی با همكاری آنكارا و قاهره و صد البته به ریاست مطلق ریاض تشكیل دهد تا بلكه بتواند سرپوشی بر پرونده پر از اشتباه خود در منطقه بگذارد. هرچند تردیدهای بسیاری درباره موفقیت این تلاش های عربستان وجود دارد.
در این پیوند، هر چند ریاض تلاش كرد با سوار شدن بر جو ایجاد شده پس از حمله به نمایندگی های سیاسی عربستان در ایران، فضای سازمان همكاری اسلامی را علیه تهران تحت تاثیر قرار دهد اما در عرصه عملیاتی به نظر نمی رسد چند بندِ منفی بیانیه پایانی نشست سران همكاری اسلامی تاثیری بر فضای روابط ایران با كشورهای منطقه بگذارد.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
پژوهشم**س.س**9279
تهران- ایرنا- سفرهای خاورمیانه ای پادشاه سعودی طی روزهای گذشته را می توان دارای 2 هدف عمده دانست؛ نخست تحكیم روابط دوجانبه و تقویت جبهه همپیمانان منطقه ای ریاض در جهت برونرفت از وضعیت پرچالش كنونی و دوم بهره گیری از توان سازمان همكاری اسلامی برای پیشبرد سیاست هایی كه هماوردی با جمهوری اسلامی ایران در راس آن قرار دارد.