مشورت كردن و بهره گیری از خرد جمعی در تمامی جامعه های بشری بر استفاده از تفكر فردی برتری دارد و این امر سبب شده است تا نهاد شوراها در كشورهای گوناگون از اهمیت بسیاری برخوردار باشند زیرا تصمیم گیری های جمعی از حكمرانی نظام دیكتاتوری در جامعه جلوگیری می كند و با هم فكری گروهی نمایندگان مردم، جامعه به طرف توسعه و شكوفایی پیش خواهد رفت. در ایران نیز همواره بر انجام دادن مشورت و نظرهایی شورایی تاكید شده است. ورود دین اسلام به كشورمان سبب شد تا مشاوره و مشورت كه جایگاه ویژه ای در این دین آسمانی دارد، بیش از پیش مورد توجه قرار بگیرد و در دوره های گوناگون این مقوله مهم تاثیرهای شگرفی بر تصمیم گیری های مختلف در كشور بگذارد، اهمیت این موضوع در سال های بعد باعث شد تا در قانون اساسی دوره مشروطه به تشكیل شوراها اشاره شود اما تحقق مردم سالاری به وسیله شوراها تا پیش از پیروزی انقلاب اسلامی ایران به دلیل وابستگی شدید اعضای آن به حكومت های وقت تحقق نیافت زیرا آنان پیش از رسیدگی به مشكل ها و نیازهای مردم در مسیر تامین خواسته های مسئولان گام بر می داشتند.
با پیروزی انقلاب اسلامی ایران در بهمن 1357 خورشیدی ایرانیان توانستند در كنار حكومتی دینی و نظامی اسلامی سرنوشت خویش را تعیین و با حضور در انتخابات مختلف همچون مجلس خبرگان رهبری، ریاست جمهوری، مجلس شورای اسلامی و شوراهای اسلامی شهر و روستا، نماینده های خود را برای پیشبرد كشور در مسیر پیشرفت و توسعه انتخاب كنند. نخستین گام در این راه به وسیله امام خمینی برداشته شد و بنیانگذار جمهوری اسلامی در 9 اردیبهشت 1358 خورشیدی از شورای انقلاب خواستند، آیین نامه اجرایی تشكیل شوراها را تهیه و تنظیم كند و برای اجرا در اختیار دولت قرار دهد.
قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز در اصل ششم بر شیوه اداره امور كشور به وسیله انتخابات تاكید دارد و در كنار دیگر انتخابات از تشكیل شوراها به عنوان نماد تحقق حاكمیت مردم و تجلی اراده عمومی یاد می كند. اصل هفتم این قانون نیز، شوراها را از اركان تصمیم گیری و اداره امور كشور می داند و اصل های 100 تا 106 نیز به وظایف، چگونگی انتخاب اعضا و مسائل مربوط به شوراها می پردازد.
برگزاری انتخابات شوراهای شهر و روستا به دلیل های مختلفی سال ها انجام نشد تا این كه سرانجام در هفتم اسفند 1377 خورشیدی، نخستین انتخابات شوراهای شهر و روستا صورت پذیرفت و در نهایت در 9 اردیبهشت 1378 خورشیدی در سالروز صدور فرمان امام خمینی(ره) درباره تشكیل شوراها، این نهاد انقلابی با پیام مقام معظم رهبری فعالیت خویش را آغاز كرد.
پس از آن دوره دوم این انتخابات در 9 اسفند 1381 خورشیدی و دوره سوم آن چند ماه زودتر در 24 آذر 1385 خورشیدی همزمان با انتخابات مجلس خبرگان رهبری برگزار شد. این دوره به دلیل تصویب قانونی به وسیله مجلس شورای اسلامی مبنی بر انجام دادن هم زمان انتخابات خبرگان رهبری با مجلس شورای اسلامی و انتخابات شوراهای اسلامی شهر و روستا با ریاست جمهوری، هفت سال به طول انجامید.
اكنون چهارمین گروه از منتخبان مردم كه در انتخابات شوراهای شهر و روستا در 24 خرداد 1392 خورشیدی همزمان با انتخابات ریاست جمهوری به عنوان نماینده های مردم در این نهاد اثرگذار برگزیده شدند در حال فعالیت و خدمت رسانی به جامعه هستند.
نامگذاری نهم اردیبهشت به نام روز شوراها، بهانه ای است تا اهمیت این نهاد مهم بیش از پیش یادآوری و بر انتخاب آگاهانه مردم و نقش آنان در تعیین سرنوشت كشور تاكید شود.
«احمد حكیمی‌پور» رئیس فراكسیون اصلاح طلبان شورای اسلامی شهر تهران در گفت و گو با پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به تشریح نقش و وظایف شوراهای اسلامی شهر و روستا پرداخت و گفت: قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، شوراها را به عنوان یكی از ركن های تصمیم گیری و اداره امور كشور در نظر دارد و به همین منظور در مقدمه این قانون، شورا و ضرورت وجود آن را مورد بحث قرار می دهد و بدین دلیل فصل هفت قانون اساسی را در هفت اصل به شوراها اختصاص داده است.
رئیس فراكسیون اصلاح طلبان شورای اسلامی شهر تهران درباره پیشینه شوراها در كشور تصریح كرد: در قانون اساسی دوره مشروطه، موضوع شوراها مورد بررسی قرار گرفت كه به تشكیل انجمن های شهر انجامید. این عنوان سپس به شورای شهر تغییر نام یافت كه به نوعی همزاد بلدیه به حساب می آید تا آن كه پس از پیروزی انقلاب اسلامی در 1357 خورشیدی، قانون اساسی كشور برقراری شوراها را به صورت گسترده تری در نظر گرفت و در فصلی كه درباره شوراهای شهر و روستا است در كنار شوراهای شهر و روستا به دیگر شوراها همچون شوراهای مركزهای تولیدی، آموزشی، كشاوری و ... اشاره كرد. بر پایه این قانون، حلقه هایی از نظام شورایی باید در كشور وجود داشته باشد زیرا این نظام خود حلقه وصلی میان نظام دولتی و نظام خصوصی یا به عبارتی مدیریت دولتی و مدیریت خصوصی است و به بیانی دیگر شوراها ابزاری برای برقراری ارتباط میان این نهادها محسوب می شوند.
وی درباره اهمیت شوراها عنوان كرد: دین اسلام امر مشورت را بسیار مهم بر می شمرد و بدین دلیل بنیانگذار جمهوری اسلامی همواره بر سپردن امور به دست مردم تاكید داشتند. این دو امر مهم سبب شد تا پیش از تدوین و تصویب قانون اساسی جمهوری اسلامی ایران، امام خمینی دستور تشكیل شوراها را در 1358 خورشیدی صادر كنند. پس از این رویداد مساله تشكیل شوراها در قانون اساسی مورد توجه قرار گرفت و افرادی چون آیت الله سیدمحمود طالقانی، سید محمد بهشتی و دیگر بزرگان انقلاب اسلامی نیز به مساله سپردن امور به دست مردم و استقرار شوراها تاكید كردند.
عضو شورای شهر تهران، شوراها را بهترین و مطمئن ترین مسیر تحقق و نهادینه كردن مردم سالاری دانست و درباره فاصله ای كه در تشكیل این نهاد ارزشمند به وجود آمد، اظهار داشت: پس از پیروزی انقلاب اسلامی به دلیل مسائلی همچون جنگ، برپایی انتخابات شوراهای شهر و روستا با فاصله زمانی روبرو شد تا اینكه با فراهم شدن شرایط لازم در دولت هفتم، برگزاری انتخابات این شوراها تحقق یافت و اعضای برگزیده، فعالیت خویش را به عنوان نماینده های مردم آغاز كردند.
احمد حكیمی پور درباره وظایف شوراهای اسلامی كشور، گفت: این نهاد حلقه های مختلفی همچون شورای شهر، بخش، روستا، شورای شهرستان، استان و شورای عالی استان ها را در بر می گیرد كه در قانون اساسی جمهوری اسلامی نیز وظایف آنها تفكیك شده و به كلیات تشكیل شوراها اشاره شده است اما ماده 71 قانون تشكیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی كشور كه از قانون های عادی به شمار می رود به صورت كامل به وظایف شوراها می پردازد. در این ماده، نخستین وظیفه شوراها، انتخاب شهردار برای مدت چهار سال عنوان شده است و بند دو، «بررسی و شناخت كمبودها، نیازها و نارسایی های اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، بهداشتی، اقتصادی و رفاهی حوزه انتخابیه و تهیه طرح ها و پیشنهادهای اصلاحی و راه‌حل های كاربردی در این زمینه‌ها جهت برنامه‌ریزی و ارائه آن به مقام های مسئول ذیربط» را از دیگر وظیفه های این گروه از نماینده های مردم می داند. این بند یك بحث فراشهرداری را مطرح می كند و ارتباط نزدیك با سازمان های اجرایی را نیز شامل می شود.
رئیس فراكسیون اصلاح طلبان شورای اسلامی شهر تهران در ادامه یادآور شد: «همكاری با مسئولان اجرایی و نهادها و سازمان های مملكتی در زمینه‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و عمرانی بنا به درخواست آنان» از دیگر بندهای ماده 71 قانون تشكیلات، وظایف و انتخابات شوراهای اسلامی كشور است كه بر پایه آن وزارتخانه ها و سازمان های مختلف چندین نوبت از اعضای شورای شهر تهران درخواست همكاری و مشورت داشته اند. همچنین «اقدام در خصوص تشكیل انجمن ها و نهادهای اجتماعی، امدادی، ارشادی و تاسیس تعاونی های تولید، توزیع، مصرف و نیز انجام آمارگیری، تحقیقات محلی و توزیع ارزاق عمومی با توافق دستگاه های ذیربط، نظارت بر امور بهداشت حوزه شهر، نظارت بر امور تماشاخانه ها، سینماها و دیگر مكان هایی كه به وسیله بخش خصوصی اداره می شود»، از دیگر وظایف شوراها به شمار می رود كه تمام آنها از وظیفه های عمومی شورای شهر در برابر مردم است. شوراهای شهر همچنین در برابر شهرداری ها نیز وظایفی را بر عهده دارند كه نظارت بر تقسیم بودجه، درآمد و هزینه های شهرداری از آن جمله محسوب می شود.
عضو شورای شهر تهران درباره چگونگی عملكرد شوراهای شهر و روستا در دوره های پیش، بیان داشت: این شورا هنوز نتوانسته است به طور كامل به وظایف تعریف شده خویش عمل كند و دلیل آن را باید در نظارت گریزی نهادها و سازمان های مختلف یافت زیرا نهادهای اجرایی علاقه ندارند، نهاد دیگری بر فعالیت های آنها نظارت داشته باشد. یكی دیگر از دلیل های این نظارت گریزی را می توان تاخیر در تشكیل شوراهای مختلف كشور دانست، از زمان برقراری نظام اسلامی در ایران تا برگزاری انتخابات شوراها، وزارت كشور قائم مقام شوراها بود و در استان ها نیز استانداری فعالیت دستگاه های دیگر را مورد بررسی قرار می داد كه چنین اموری خود به نظارت جهت گیرانه در میان سازمان ها و اداره های دولتی می انجامید. بنابر آنچه گفته شد می توان بیان داشت كه شوراهای شهر هنوز به طور كامل نه به عنوان شورای شهر و نه به عنوان شورای شهرداری شناخته شده اند اما این روند رو به پیشرفت است و هر روز بر شناخت و پذیرش نظارت این شوراها افزوده می شود به طوری كه در این چهار دوره كه از برگزاری شوراها و فعالیت برگزیدگان مردم سپری شده، در كنار كسب تجربه به وسیله اعضای این نهاد مردمی، فعالیت آنها در میان اداره های دولتی و ارائه پیشنهاد به وسیله آنها گسترش یافته است.
رئیس فراكسیون اصلاح طلبان شورای اسلامی شهر تهران در ادامه اظهار كرد: نهادهایی همچون مجلس شورای اسلامی و دولت بایستی به انتخاب مردم در شوراها اعتماد داشته باشند و امور تعریف شده در قانون شوراها را به آنها واگذار كنند. برگزیدگان مردم در شوراهای اسلامی نیز به جامعه اطمینان می دهند كه سود شوراها بسیار بیشتر از آن چیزی است كه مانع واگذاری برخی امور به وسیله نهادهای اجرایی به اعضای آن شود.
وی وجود شورایاری ها را برای كمك رسانی به شورای شهر بسیار ارزشمند دانست و تصریح كرد: انجمن شورایاری ها كه از نخستین دوره فعالیت شوراهای شهر و روستا شكل گرفت، بسیار ضروری است زیرا آنان به صورت مستقیم با مردم ارتباط داشته اند و به عنوان واسطه های میان مردم و شوراهای شهر، مشكلات و معضل های هر محله را از نزدیك درك كرده اند و اطلاعات دریافتی خویش را برای تدوین راه حل در اختیار شوراهای شهر قرار می دهند. وجود شورایاری ها به ویژه برای كلان شهرهایی چون تهران ضروری است زیرا به دلیل گستردگی شهر، مشكلات و نیازهای هر محله با محله های دیگر تفاوت دارد. در تهران تعداد شورایاری ها بیش از 350 انجمن است و اعضای آنها با رای مردم آن محله انتخاب می شوند.
احمد حكیمی پور با اشاره به مشكل های كلان شهرها، گفت: بیكاری، آلودگی هوا، حمل و نقل، ترافیك سنگین، كودكان كار، كارتن خواب ها و آسیب های اجتماعی همچون اعتیاد، تكدی گری، سرقت و ... از معضل های كلانشهرها است كه باید با مدیریت درست نسبت به كاهش و بر طرف كردن آنها اقدام شود.
رئیس فراكسیون اصلاح طلبان شورای اسلامی شهر تهران درباره نقش مردم برای كاهش مشكلات جامعه یادآور شد: نظارت اجتماعی پدیده مهمی در تهران به شمار می رود كه در این سال ها رو به افزایش است به طوری كه این امر از دوره چهارم فعالیت شوراهای اسلامی شهر و روستا گسترش یافت، به عبارت دیگر شكل گیری نظارت اجتماعی به وسیله مردم از نتیجه های تشكیل گیری شوراها محسوب می شود. مردم در دوره های پیشین بیشتر برای انجام دادن درخواست های شخصی خود نزد اعضای شورای شهر می آمدند اما در دوره كنونی مشاهده می شود كه افراد بیشتر برای پیگیری درخواست های عمومی و حقوق شهروندی به این نهادها مراجعه می كنند. سازمان های مردم نهاد و گروه های داوطلب نیز بیش از گذشته فعال شده اند و با مشاهده كردن مشكلات شهر به مطرح كردن نیازها می پردازند. در كنار این گروه ها، نقش شورایاری ها بسیار مهم است زیرا خواسته های عمومی در قالب نظارت اجتماعی به وسیله آنها به اعضای شورا انتقال پیدا می كند.
وی در پایان بیان داشت: اطلاع رسانی درباره تعدی به فضای سبز، ساخت و سازهای غیرمجاز و آسیب رساندن به بناهای تاریخی و میراث فرهنگی كه به عنوان شناسنامه های یك شهر شناخته می شوند از موردهایی به شمار می رود كه اینك مورد توجه همگان بوده است و برای پیشگیری از آنها از شوراها درخواست كمك و ارائه راه حل می شود. این روزها حساسیت های مردمی درباره وضعیت جامعه و شهر به خوبی قابل مشاهده است و این امر كه مردم در برابر مسائل شهر خویش احساس مسئولیت می كنند و تنها خود و خانواده خویش را در نظر نمی گیرند در نهایت به توسعه و پیشرفت وضعیت جامعه منجر خواهد شد.
*گروه اطلاع رسانی(مرضیه دهقانی)
پژوهشم**9165**2002**9131
تهران- ایرنا- نظام شورایی از مهم ترین ركن های اجتماعی است كه می تواند با تاثیر در نهادهای مختلف كشور، جامعه را به طرف توسعه و تعالی هدایت كند و گامی موثر در مسیر همدلی و خردورزی بردارد.
