از دوران كودكی به یاد داریم كه اگر میان دو نفر اختلاف و بگو و مگویی رخ می داد؛ بزرگترها فقط به یك جمله بسنده می كردند و می گفتند «صلوات ختم كن» و طرفین دعوا به احترام نام پیامبر اكرم(ص) به غائله خاتمه می دادند؛ یعنی گاهی ذكر صلوات به اندازه یك دادگاه و حكم یك قاضی تاثیر داشت.
صلوات در فرهنگ اسلام و شیعه فقط یك ذكر یا شعار نیست بلكه دعا و رحمتی است كه در تار و پود اعتقاد و زندگی مومنان نفوذ كرده و به هم آمیخته است.
مداحان و ذاكران اهل بیت(ع) از كسانی هستند كه سنت صلوات گرفتن را به خوبی در جامعه اجرا می كنند و كافی است به اشعار و رباعی های آنها در هنگام شروع مراسم ها و هیات ها توجه كنیم تا به میزان تاثیر این فرهنگ در میان مردم پی ببریم.
هنوز فراموش نكرده ایم كه بزرگترها و اهل دل در هر فرصتی از مردم صلوات می گرفتند و این فرهنگ تاكنون باقی مانده است و هرچند در نسل امروزی كمی رنگ باخته است ولی اعتقاد بر آن همچنان پابرجاست.
صلوات فرستادن در داخل اتوبوس های شركت واحد، مراسم های عمومی، چاووشی ها، عزاداری ها، تشییع مومنان و حتی مراسم عروسی و شادی، فرهنگی است كه در جای جای كشورمان مرسوم است و در قالب های مختلف بیان می شود.
«دهانت را خوشبو كن و بر محمد و آل محمد صلوات بفرست»، «سرازیری قبر علی به فریادت برسد؛ صلوات ختم كن»، «خدا پدر و مادر صلوات فرست رو بیامرزه» و «خواهی نشود لال به هنگام ممات، هر زبانی كه فرستد به محمد(ص) صلوات» از مواردی است كه بهانه ای می شود تا یادی از پیامبر رحمت و خوبی ها كنیم و بر او و خاندانش درود فرستیم.
از این دست بهانه ها بسیار است. مثلا در مسجدی كه هنگام مراسم جای نشستن نیست؛ مجری یا سخنران از مردم تقاضا می كند تا با ذكر یك صلوات جلوتر آمده و برای دیگران جا باز كنند؛ سخنران در هنگام سخنرانی برای نوشیدن جرعه ای آب یا پیدا كردن مطلبی از كتاب و یا حتی یادآوری مطلب فراموش شده از مردم تقاضا می كند تا در این فاصله صلوات بفرستند و برخی نیز بدون هیچ بهانه ای و فقط برای روحانی تر شدن مراسم و به قول اهل ادب ˈتیمن و تبركˈ نام ˈمحمد(ص)ˈ را بهانه می كنند تا از مردم صلوات بگیرند.
مردم گاهی برای تشویق دیگران صلوات می فرستند و گاهی برای جلوگیری از اختلاف نام پیامبر را بر زبان های جاری می كنند ولی بعضی نیز معتقدند «در شروع هر كاری صلواتی بفرست؛ در وقت نماز و هر كاری، وقت و بی وقت صلواتی بفرست»
چای صلواتی، واكس صلواتی، سلمانی صلواتی، نانوایی صلواتی و بسیاری از خدمات دیگر كه در سنگرهای هشت سال دفاع مقدس و پشت جبهه ایجاد شد؛ فرهنگ صلوات را در میان مردم نهاینه تر كرد و هنوز هم می بینیم كه بسیاری از افراد نان صلواتی و شربت صلواتی نذر می كنند تا هم به نذر خود عمل كنند و هم از مردم صلوات بگیرند.
یكی از سنت های خوبی كه در سال های اخیر ایجاد شد؛ فرهنگ صلوات در صدا و سیماست كه ابتدای برنامه های خبری خود را با عبارت «با سلام و صلوات بر محمد و آل محمد» زینت بخشید و بهانه ای جدید را وارد فرهنگ این مرز و بوم كرد تا جایی كه بسیاری از سازمان ها و ادارات در سربرگ نامه های خود، نام پیامبر اعظم(ص) را بهانه ای برای ذكر صلوات مخاطبان قرار دهند.
برخی از وبلاگ نویسان نیز در این زمینه بسیار خوش سلیقه بوده و هنگامی كه دیگران وارد این وبلاگ ها و درگاه ها می شوند با عبارتی روبرو می شوند كه زیرلب بر محمد و آل محمد(ص) صلوات می فرستند.
اینك ماه شعبان و ماه صلوات فرا می رسد و دیگر نیازی به بهانه و فرصت نیست؛ چرا كه امام سجاد(ع) در چنین ماهی یاران خود را جمع مینمود و میفرمود: میدانید این چه ماهی است؟ این ماه شعبان است و حضرت رسول صلی الله علیه و آله میفرمود كه شعبان ماه من است. پس در این ماه برای محبت پیغمبر خود و برای تقرب به سوی پروردگار خود روزه بگیرید.
هرچند بررسی كردن فرهنگ صلوات در منابع دینی از حوصله این مطلب خارج است ولی با بیان چند روایت به ارزش این فضیلت اشاره می كنیم.
پس از هر فریضه و با شنیدن آیه «ان الله وملائكته یصلون علی النبی، یا ایها الذین امنوا صلوا علیه وسلموا تسلیما» (خدا و فرشتگانش بر پیامبر درود میفرستند؛ ای كسانی كه ایمان آوردهاید بر او درود فرستید و سلام گویید و كاملا تسلیم فرمان اوباشید. سوره احزاب، آیه 56) بر رسول اكرم(ص) و خاندان او درود می فرستیم.
از امام كاظم (ع) درباره معنای درود خدا و فرشتگان و مومنان در این آیه سوال شد و آن حضرت فرمود: درود فرستادن خدا، نوعی رحمت از جانب اوست و درود فرشتگان ستایشی از آنها نسبت به رسول خداست و درود مومنان، دعایی از آنها برای پیامبر است.
امام رضا(ع) نیز درباره كلمه نماز در آیه «و ذكر اسم ربه فصلی» (و آن كه نام پروردگارش را یاد كرد سپس نماز خواند. سوره اعلی آیه 15) فرمود: وقتی به یاد پروردگارش آید، صلوات بر محمد و آلش فرستد.
در آموزه های دینی تاكید شده كه در مكان ها و زمان های مختلف بر پیامبر اكرم(ص) درود فرستید. مثلا رسول خدا (ص) فرمود: وقتی چیزی را فراموش كردید؛ بر من صلوات بفرستید كه موجب یاد آمدن آن چیز خواهد شد؛ ان شاءالله تعالی.
هنگامی كه به دست امام صادق(ع) گلی را دادند؛ آن حضرت گل را بوییدند و سپس فرمود كه هرگاه گلی را بوییدید؛ صلوات بفرستید و رسول خدا (ص) فرمود: كسی كه گل سرخ (گل محمدی) ببوید و بر من و آل من صلوات نفرستد؛ بر من جفا كرده است.
امام باقر(ع) به صلوات در ركوع و سجده های نماز توصیه كردند و امام صادق(ع) بر فرستادن صلوات بین نماز ظهر و عصر تاكید كردند؛ چون پاداش چنین صلواتی با 70 ركعت نماز برابر خواهد بود.
زمان نیاز و حاجت یكی از بهترین زمان هایی است كه به صلوات سفارش شده و امام صادق(ع) فرمود: هر كس حاجتی دارد؛ باید با صلوات بر محمد و آلش آن را آغاز كند و سپس حاجت خود را بخواهد و باز هم در پایان، صلوات بر محمد و آلش بفرستد؛ زیرا خداوند عزوجل از آن كریم تر است كه دو طرف را بپذیرد و میانه را وانهد.
رسول خدا (ص) در معرفی بخیل فرمود «بخیل واقعی كسی است كه نام من در نزد او برده شود و بر من درود نفرستد» و درباره كیفیت صلوات نیز فرمود: صدای خود را هنگام فرستادن صلوات بر من بلند كنید؛ زیرا كه نفاق را از دل ها خواهد برد.
صلوات در شب و روز جمعه برتر از سایر زمان هاست؛ به گونه ای كه منزلت مومنان را در نزد پیامبر(ص) نزدیكتر می كند. رسول اكرم(ص) فرمود: در هر روز جمعه بسیار بر من صلوات و درود فرستید؛ زیرا صلوات امتم در هر جمعه بر من عرضه می شود و هر كه بر من بیشتر درود فرستد؛ منزلت و مقام او به من نزدیك تر است.
صلوات فرستادن هنگام صدای گوش نیز از پیامبر(ص) روایت شده كه آن حضرت فرمود «هنگامی كه گوش كسی به صدا در آید؛ بر من صلوات بفرستد و بگوید یاد خدا از یاد من بهتر است»؛ یعنی به صدا در آمدن گوش دلیل بر آن است كه كسی ذكری از صاحب گوش به میان آورده است.
علاوه بر موارد فوق سفارش شده كه هنگام وزیدن باد و عطسه كردن، صلوات را فراموش نكنید و در بعضی از مكان ها مانند مسجد به صلوات فرستادن توصیه شده است. امیرمومنان(ع) فرمود: هر گاه از مسجدی عبور كردید؛ بر پیغمبر صلوات بفرستید.
مراجع تقلید نیز یكی از مستحبات ركوع و سجده را صلوات فرستادن پیش از ذكر ركوع یا بعد از آن دانستند و حتی اگر در میان نماز یكی از اسامی مبارك رسول اعظم(ص) را شنیدیم؛ مستحب است صلوات بفرستیم.
حضرت امام خمینی(ره) در مساله 1124فرمود: هر وقت انسان اسم مبارك حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم مانند محمد و احمد، یا لقب و كنیه آن جناب را مثل مصطفی و ابوالقاسم بگوید یا بشنود، اگر چه در نماز باشد، مستحب است صلوات بفرستد.
اگرچه در سال های اخیر نوشتن ذكر صلوات به صورت اختصاری مرسوم شده و مطبوعات و رسانه ها به همان اختصار اكتفا می كنند ولی امام خمینی در مساله 1125رساله تاكید كردند: موقع نوشتن اسم مبارك حضرت رسول صلی الله علیه و آله و سلم مستحب است صلوات را هم بنویسد و نیز بهتر است هر وقت آن حضرت را یاد میكند صلوات بفرستد.
امام خمینی (ره) در كتاب اسرار الصلوه با بیان روایتی درباره فضیلت صلوات بر پیامبر می نویسد: كسی كه بر پیامبر درود میفرستد و سلام میگوید؛ باید مراقب باشد كه عملش با این صلوات و سلام در تضاد نباشد زیرا كه روح صلوات، تحیت و اكرام است و روح سلام و صلوات مخالف با اذیت و آزار است.
آنگاه امام(ره) می نویسد: پس هر گاه كه بر پیامبر و آل او درود فرستادی و با زبان بر پیامبر سلام گفتی، پس مواظب باش كه با عملت او را آزار ندهی كه در این صورت قولت با عملت مخالف خواهد بود؛ زیرا اخبار بسیاری در مورد عرضه اعمال تو بر رسول خدا و ائمه علیهم السّلام وارد شده است.
حضرت امام (ره) از مخالف بودن قول و عمل به عنوان نفاق یاد كرده و می نویسد: پس تو چگونه میبینی آنها را اگر كه اعمال قبیح و معصیت از تو ببینند، و اگر كه در میان اعمالت ظلم و ستم بر شیعیان و عترت آنها مشاهده كنند، آیا این گونه اعمال موجب آزار و اذیت آنها نمیشود؟ و آیا چنین رفتاری در تضاد و مخالف با صلوات و سلام بر آنها نیست؟ از طرف دیگر اگر زبانت مخالف با عمل و قلبت باشد، این چیزی جز نفاق نیست كه باید از آن بخدا پناه برد.
اینك كه بهار صلوات آغاز می شود و دل های مومنان برای ورود به ضیافت الهی و ماه مبارك رمضان آماده می شود؛ جان های خود را با ذكر صلوات نورانی كرده و با قول و عمل بر پیامبر رحمت(ص) و خاندانش درود فرستیم و مراقب اعمال و رفتار خود باشیم تا با شفاعت رسول اكرم(ص) وارد بر ماه میهمانی خدا شده و فضیلت شب قدر را درك كنیم. (اللهم صل علی محمد و آل محمد)
فراهنگ**1003**1569
تهران - ماه شعبان كه در آموزه های دینی ماه رسول اكرم(ص) و ماه صلوات است از راه می رسد تا تشنگان و شیفتگان اخلاق نبوی در فرصتی دوباره شمیم صلوات و رحمت را در دل های خدایی عطرآگین كنند.
