«فوبی»، ترسی در همین حوالی

به عنوان نمونه، سعدی شیرازی در «گلستان» اثر ارزشمند و یگانه خود، در یكی از داستانك های كه در حكایت هفتم از باب نخست این كتاب با عنوان «در سیرت پادشاهان» نقل كرده، جدای از مفاهیم حكمت آمیز، پرده از اختلال روانی برداشته كه بسیاری از مردم به نوعی به آن مبتلا هستند.
شیخ اجل در این داستانك، ماجرای غلامی عجمی را روایت می كند، كه حین سفری دریایی، از همراهی پادشاه و نشستن در كشتی، به علت ترس از «آب» خودداری می كند و در آخر حكیمی دانا با پی بردن موضوع - اختلال روانی -، علاج رفع ترس غلام عجمی را انداختن وی در آب(روش درمانی غرقه سازی) بیان می كند.
سعدی در این داستانك به اختلال روانی اشاره دارد كه در مباحث روانشناسی از آن به عنوان «فوبی» یا «فوبیا» یاد می شود.
در فهرست مبتلایان به فوبی، افزون بر این غلام بخت برگشته، نام شخصیت های مشهور از ژولیوس سزار، اسكندر مقدونی، ناپلئون بناپارت، هانری سوم، بنیتو موسولینی گرفته تا آندره آغاسی تنیسور مشهور جهان و استیون اسپیلبرگ كارگردان برجسته سینما مشاهده می شود.
شاید شنیدن این نكته كه سیاستمدار قدرتمندی چون ناپلئون بناپارت كه روزی اروپا را به تسخیر خود در آورد، از گربه می ترسیده، جالب باشد.
و یا اینكه «دنیس برگ كمپ» ستاره سرشناس فوتبال هلند وجهان، كه در مستطیل سبز، با شگردهای خود جادو می آفرید، از سوار شدن در هواپیما وحشت داشت و برای حضور در مسابقات با به جان خریدن مسافت های زیاد، همواره قطار را برای رسیدن به اردوی تیم ملی بر می گزید.

** فوبی چیست؟
فوبی، برگرفته از واژه یونانی «فوبوس» نام خدای ترس در اساطیر یونانی است كه با زدن نقاب به صورت و پوشیدن زره بر تن، برای ترساندن دشمنان در صحنه ظاهر می شده است.
از فوبی در مباحث روانشناسی به عنوان بیماری «نوروتیك» و زیر مجموعه «اختلالات اضطرابی» یاد می شود و در كتاب «آسیب شناسی روانی» تالیف دكتر حسین آزاد، فوبی ترسی دائمی از بعضی اشیا یا موقعیت ها كه هیچ خطر واقعی برای تشخیص نداشته و بی تناسب با جدی بودن واقعی آنها اغراق آمیز شده، تعریف شده است.
به باور روانشناسان، اغلب افراد ممكن است ترس های بی دلیل كمی داشته باشند اما در فوبی این ترس شدید است.
افراد مبتلا غالبا می پذیرند كه هیچ دلیلی وجود ندارد كه از چنین شی یا موقعیتی بترسد اما بیان می كنند كه قادر نیستند خود را از آن رها سازند و اگر به جای اجتناب از موقعیت ترس آور، كوشش كنند بدان نزدیك شوند، اضطراب بر آنان مستولی شده و ممكن است به احساس خفیف ناراحتی و فشار، تا حمله اضطرابی شدید منتهی شود.

** انواع فوبی
روانشناسان برای فوبی سه طبقه شامل ترس از مكان های سرباز(agrophobia)، ترس اجتماعی(social phobia) و ترس ساده(simple phobia) تعریف كرده اند.
ترس از وارد شدن به مكان های نا آشنا متداولترین فوبی طبقه اول است.
ترس اجتماعی عبارت است از ترس وناراحتی از تماس و ارتباط با افراد بویژه در موقعیت های كه ممكن است توسط دیگران مورد توجه و ارزیابی قرار گیرد.
به عنوان نمونه ترس از صحبت كردن در جمع، ترس از عمل كردن در برابر دیگران، ترس از دستشویی عمومی، ترس از خوردن در حضور دیگران و ترس از تحقیر و شرمساز شدن.
ترس ساده نیز انواع گوناگون از ترس های غیر منطقی مانند ترس از تاریكی، بلندی، حیوانات، بیماری و غیر را در بر می گیرد.
در مجموعه متداول ترین فوبی ها به شرح ذیل است:
- «اكروفوبیا»(acrophobia) ترس از مكان های بلند
- «آگرافوبیا»(agraphobia) ترس از مكان های باز
- «الگوفوبیا»(algophobia) ترس از درد
- «كلاستروفوبیا»(claustrophobia) ترس از مكان های بسته
- «هماتوفوبیا»(hematophobia) ترس از خون
- «هایدروفوبیا»(hydrophobia) ترس از آب
- «میسوفوببا»(mysophobia) ترس از آلوده شدن
- «نیكتوفوبیا»(nyctophobia) ترس از تاریكی
- «فوتوفوبیا»(photophobia) ترس از نور
- «زوفوبیا»(zoophobia) ترس از حیوان
در این پیوند نباید فراموش كرد كه پدیده های معاصر و به روز نیز افزون بر فواید خود، فوبی های دیگری را برای سرنوشت بشر اضطراب زده رقم زده اند، نمونه آن «مونو فوبیا» است كه بر اساس آن، بیشتر كاربران تلفن همراه در صورت عدم دسترسی به موبایل دچار استرس و پریشانی می شوند!

** فرق ترس و فوبی
استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی ایران در این باره به خبرنگار سلامت ایرنا می گوید: فوبی در حقیقت ترسی روانشناختی است كه منجر به اجتناب از موقعیت نمی شود در حالیكه بیمار آن را تهدید تلقی می كند.
دكتر مهرداد كاظم زاده عطوفی می افزاید: در فوبی، فرد با یك تهدید واقعی روبرو نیست اما دچار تجربه اضطراب می شود؛ ترس، منشاء مشخص و تهدید كننده دارد بطور مثال هنگامی كه فردی با اسلحه وارد شده یا حیوان درنده ای به سمت مردم حمله می كند یا حتی شنیدن صدای سهمگین، با پدیده ترس واقعی روبرو هستیم و بدن هر فردی بطور خودكار دچار علائم عصبی سمپاتیك (پخش اصلي سیستم عصبي خودكار بدن) مانند ضربان قلب بالا و گشادی مردمك های چشم می شود.

** این ترس، اصل نیست
استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: ترس در بیماری فوبی، اصل نیست یعنی ترس واقعی كه ناشی از پدیده های حقیقی باشد، نیست بطور مثال فردی از حضور در جمع و اینكه مورد قضاوت دیگران قرار گیرد، می ترسد.
عطوفی می افزاید: برخی افراد از ارتفاع می ترسند و حتی حاضر نیستند به پشت بام خانه خود بروند یا فرد دیگری از آب می ترسد درحالیكه «آب» به خودی خود ترس ندارد. با این وجود علائم فوبی همانند ترس واقعی است.


** كابوس هایی كه رنگ واقعیت به خود می گیرند
استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: ترس های روانشناختی فوبی ناشی از تجربه های واقعی یا ذهنی فرد هستند بطور مثال فردی در گذشته در موقعیتی قرار گرفته كه اضطراب شدید را تجربه كرده و پس از گذر از آن تجربه، ردپای آن همچنان باقی مانده است.
عطوفی می افزاید: بطور مثال فردی تجربه ترسی از حیوانات در كودكی یا نوجوانی داشته و پس از بزرگسالی نیز از حیوانات بی آزار می ترسد یا حتی برخی افراد تجربه های ذهنی دارند بطور مثال در دوران كودكی، داستانی شنیده اند و در ذهن تكرار می كنند كه اگر این اتفاق برای من بیافتد، چه می شود.

** فوبی ریشه در كودكی دارد
روانشناس بالینی دانشگاه علوم پزشكی ایران درباره سن شروع فوبی می گوید:‌ فوبی معمولا بعد از دوره نوجوانی، تشخیص داده می شود؛ ریشه شیوع بسیاری از فوبی ها در دوره كودكی و نوجوانی است.
عطوفی ادامه می دهد: بطور مثل «ترس اجتماعی» - social phobia - بیماری كه در آن فرد می ترسد تحت قضاوت دیگران قرار گیرد - ریشه در دوره كودكی و نوجوانی دارد.

** نه ... شاخصه اصلی فوبی
این استاد دانشكده علوم رفتاری خاطرنشان می كند: به لحاظ تشخیصی، هنگامی می گوییم شخصی فوبیی دارد كه عاملی او را دچار اضطراب شدید كرده و او را وادار به اجتناب از موقعیت كند.
عطوفی می افزاید: بطور مثال كسی كه فوبی ارتفاع دارد از رفتن به مكان های بلند، اجتناب می كند.

**چند نفر در كشور فوبیا دارند؟
گفته می شود 4 تا 8 درصد مردم آمریكا به یكی از انواع فوبی مبتلا هستند اما آمار و ارقام در ایران مشخص نیست البته براساس آخرین پیمایش ملی كشور(89 تا 90)، آمارها در گروه سنی 14 تا 65 سال نشان می دهد كه 23.6 درصد مردم از یك اختلال روان رنج می برند كه نیاز است برای درمان آن به متخصصان روانشناس و روانپزشك مراجعه كنند اما چقدر از این افراد فوبی دارند، معلوم نیست.
استاد روانشناسی دانشگاه علوم پزشكی ایران در این باره می گوید: آمارها در این زمینه متفاوت است و دانستن آمار دقیق، كمكی به جمعیت هدف - مبتلایان به فوبی - نمی كند.

** شایع ترین انواع فوبی
90 درصد فوبی ها، ترس از چیزهای خیلی كوچكی هستند كه اصلا ترس ندارند و به گفته عطوفی، ترس اجتماعی، ترس از ارتفاع و ترس از فضاهای بسته مانند آسانسور و اتاق، شایع ترین انواع فوبی به شمار می روند.
وی تاكید می كند: فوبی از گروه اختلالات اضطرابی به شمار می رود و بطور مثال فردی كه ترس از اجتماع دارد در مواجهه با فضاهای شلوغ دچار اضطراب شدید می شود.
روانشناس دانشگاه علوم پزشكی ایران می گوید: ترس از حیوانات نوعی از فوبی است كه به «زوفوبیا» - zoophobia - معروف بوده و در آن شخص از حیواناتی مانند سوسك یا اردك، ترس شدید دارد.
عطوفی می افزاید: این نوع از فوبی مربوط به آدمهایی است كه زندگی طبیعی آنان درگیر حیوانات است و بطور مثال برای فردی كه در شهر زندگی می كند ترس از اردك معنا ندارد چون در آن موقعیت قرار نمی گیرد كه بخواهد از آن بترسد.

**مقابله با فوبی
روانشناس بالینی می گوید: اگر بیمار مبتلا به فوبی از رفتار مواجهی استفاده كند، بهبود پیدا خواهد كرد، بطور مثال اگر از حیوانی می ترسد باید با آن حیوان مواجهه شود.
عطوفی می افزاید: همچنین برخی تكنیك های روانشناسی وجود دارند كه از میزان حساسیت ترس به عاملی كه از آن می ترسد، می كاهند.
وی تصریح می كند: برخی انواع فوبی نیز خود به خود بهبود پیدا می كنند، بطور مثال فردی مبتلا به ترس اجتماعی است و همیشه از آن اجتناب می كرده اما ناگهان اتفاقی می افتد كه مجبور است در آن موقعیت قرار گیرد؛ تكرار قرار گرفتن در این موقعیت به مرور فوبی را از بین می برد.
عظوفی تاكید می كند: فوبی، بیماری خوش خیمی بوده و خوب درمان می شود اما باید برای درمان آن اقدام كرد.
از: امید غیاثوند و سادات حسینی خواه
اجتمام ** 9185 ** 1071