مصیبت نامه خشك شدن تالاب ها و منابع آبی كشور در پی خشكسالی سالهای اخیر و نیز پسروی خزر در حوزه استان های شمالی، مدتی است كه دامان خلیج گرگان در ساحل شرقی این دریا را گرفته و شرایط به گونه ای پیش می رود كه محیط زیست باید آماده داغ ماندگار دیگری بر دل پرغصه اش باشد.
خلیج گرگان محدوده كم عمقی در شرق خزر و در حوزه استان گلستان است و اینك با خشك شدن كانال خزینی (كانال ورودی آب خزر به خلیج گرگان) فقط از طریق كانال 'چپ اوغلی' به دریا وصل می شود و این روزها تشنگی بسیاری را تجربه می كند.
به گفته كارشناسان محیط زیست، خلیج گرگان از آسیب پذیرترین مناطق دریای خزر است، چون شیب منطقه كم و حجم آورده های رسوبی زیاد است ،لذا نسبت به نوسانات دریای خزر تأثیر بیشتری دارد.
مدیركل محیط زیست گلستان دراین زمینه معتقد است كه با توجه به شرایط كنونی خلیج گرگان ،سرنوشتی همچون دریاچه ارومیه در انتظار آن است و باید فكری عاجل برای رفع مشكلات و كم آبی این خلیج شود.
اسماعیل مهاجر در نشست كارگروه مخاطرات زیست محیطی گلستان اضافه كرد كه در فرایند نابودی خلیج گرگان به دلیل كم عمق بودن، شوری آب بسیار بیشتر از خود دریاچه خزر خواهد بود.
به گفته وی خلیج گرگان دارای مساحت40 هزار كیلومتر مربعی است كه پیش از این عمیقترین بخش آن سه متر بود و اكنون این عمق به یك و نیم تا دو متر تقلیل یافته است.
مدیركل محیط زیست گلستان با یادآوری این كه 95 درصد آب دریای خزر از رودخانه ولگا تامین می شود، افزود: بخشی از مشكل خلیج گرگان خارج از مرزها و بخشی نیز به دلیل تغییرات اقلیمی و عوامل محیطی است.
وی با ابراز نگرانی از شرایط كنونی خلیج گرگان ادامه داد: درسفر اخیر معاون رییس جمهور و رییس سازمان مدیریت وبرنامهریزی كشور، نامهای برای حل عاجل این مشكل به وی تقدیم شد و دكتر نوبخت نیز این موضوع را تائید و مورد تاكید قرارداد.
از سوی دیگر به گفته كارشناسان، مشهود بودن تغییرات تراز آبی دریای خزر در خلیج گرگان می تواند ناشی از خصوصیات زمین شناختی دریای خزر باشد.
اما آن چه بیش از همه موضوع خشك شدن خلیج گرگان را دارای اهمیت و نگرانی را بیشتر می كند ، نقش موثر آن در شكوفایی اقتصادی منطقه و ظرفیت های بالقوه پنهان مانده و استفاده نشده این خلیج است.
خلیج گرگان و دریای خزر دو فرصت ویژه شمال كشور محسوب می شوند كه ثمره و مزایای آن در ابعاد متعددی همچون سیاسی، اقتصادی، فرهنگی و اجتماعی غیرقابل انكار است.
یك كارشناس محیط زیست به خبرنگار ایرنا گفت: پسروی آب خزر و خشكی خلیج گرگان موضوع قابل بحث و پیگیری بسیاری از كارشناسان است كه برخی، آن را ناشی از عوامل طبیعی و بعضی هم نشات گرفته از عوامل انسانی و نیازمند برنامه ریزی برای احیا می دانند.
میثم ذوالفقاری اضافه كرد: طرفداران نظریه طبیعی بودن پسروی آب خلیج گرگان معتقدند این اتفاق در گذشته هم سابقه داشته است و نباید برای بروز آن نگران بود.
وی بیان كرد: بر این اساس پسروی و پیشروی آب خلیج در یك چرخه حدود 30 تا 50 ساله تكرار می شود و در یك دوره خلیج به علت بارش های كمتر، ورودی حداقلی منابع آبی و یا تبخیر بیشتر شاهد پسروی و در چرخه پرآبی تراز آب افزایش یافته و خلیج شاهد پیشروی آب خواهد بود .
این كارشناس محیط زیست افزود: كاهش یا افزایش تراز آب خزر تا یك متر طبیعی است، ولی هم اینك با پسروی آب، شاهد خشك شدن سطحی حدود 300 تا 400 متر از اراضی حاشیه خلیج گرگان هستیم.
ذوالفقاری ادامه داد: برخی از كارشناسان نیز استمرار شرایط كنونی و خشك شدن خلیج گرگان را نگران كننده دانسته و پیش بینی می كنند این خلیج تا چند سال آینده هیچ راه ارتباطی با دریای خزر نخواهد داشت.
وی گفت: این كارشناسان معتقدند كه با ادامه روند تغییرات اقلیمی و كاهش سالانه بیش از 10 سانتی‌متری سطح آب ، تا سال 1402 خلیج گرگان ممكن است به مردابی تبدیل شود.
به گفته وی، از آنجا كه دبی ورودی رودخانه‌ها به خلیج گرگان در مقایسه با عامل تبخیر آب از سطح خلیج كمتر است، پس از چند سال خلیج گرگان به یك تالاب فصلی كوچك و با مساحت چند ده هكتاری تبدیل خواهد شد و شاید در آینده ای نزدیك این خلیج به زمینی مرده و فاقد هر گونه حیات آبی تبدیل شود.
كارشناس محیط زیست اضافه كرد: البته این اظهار نظرها فقط بر پایه شبیه سازی استوار بوده و برآورد احتمالی است.
ذوالفقاری ادامه داد: آب بیش از 130 رودخانه به دریای خزر می ریزد كه در این میان رود ولگا با تامین بیشترین میزان، اصلی ترین منبع تغذیه بزرگترین دریاچه جهان است.
وی گفت: كاهش ورودی آب از رودخانه ولگا در كاهش تراز آبی این دریا بسیار تاثیر گذار است و هم اینك تغییر سیاست های كشاورزی كشورهای همسایه و افزایش برداشت ها از این رودخانه، منجر به كاهش ورودی آب ولگا به خزر شده است.
به گفته این كارشناس محیط زیست، بررسی تراز آبی دریای خزر در دوره های گذشته نشان دهنده كاهش سطح آب این دریا در برخی دوره ها و افزایش سطح آن در دوره های دیگر است كه مطابق این بررسی ها از سال 1996 تا 2016 میلادی، طی 20 سال اخیر، تراز آب دریای خزر در حال طی كردن سیر پسروی می باشد.
ذوالفقاری معتقد است پسروی آب دریای خزر و خلیج گرگان ،اثرات گسترده‌ای بر جمعیت، اقتصاد و توسعه منطقه دارد كه با پی بردن به موقع به این مشكل، كمیته ملی نجات خلیج گرگان در كشور تشكیل و تفاهم نامه های بین المللی برای جلوگیری از تهدیدات و همچنین حفاظت از دریای خزر امضا شده است.
مدیركل حفاظت محیط زیست گلستان نیز در خصوص وضعیت پسروی دریای خزر و خلیج گرگان معتقد است در هر دوره 25 ساله یك مرحله پسروی دریا صورت می گیرد كه وقوع آن طبیعی است.
به گفته مهاجر یكی از دلایل پسروی و كاهش آب در خلیج گرگان به خاطر كاهش دبی رودخانه ولگا به عنوان تامین كننده اصلی آب خزر است و نیز ایجاد بندهای انحرافی باعث شده تا آب كمتری به دریای خزر برسد.
به گفته وی در برخی از مناطق دریای خزر كاهش آب و پسروی بین پنج تا هشت متر است.
مهاجر بااشاره به ورود فاضلاب صنعتی و خانگی به خلیج گرگان نیز تصریح كرد: ساماندهی فاضلاب شهری مورد انتظار است و قبل از تصفیه ،نباید هیچ فاضلابی وارد خزر شود.
وی ادامه داد: در مورد طرحهای كوتاهمدت نجات خلیج گرگان، مطالعاتی انجام شده و از منابع مركز مطالعات دریای خزر و محیط زیست استفاده شده است.
رییس كارگروه تخصصی مخاطرات زیست محیطی مدیریت بحران گلستان با تاكید بر مطالعه به عنوان پیش فرض همه امور اجرایی در زمینه علاجبخشی خلیج گرگان افزود: راهكارهای ارایه شده، موقتی است ولی باید پذیرفت این كارها چنانچه مبتنی بر مطالعه نباشد راه به جایی نمیبرد.
یكی از صیادان و قایقران های قدیمی گلستان نیز با ذكر خاطراتی از دوران پرآبی خلیج گرگان و نقش موثر آن در بهبود اقتصاد منطقه گفت: در سال های میانی دهه 60، آب خلیج گرگان به حدی بالا آمده بود كه شدت آن حتی ماهیگیری و پهن كردن توررا با مشكل مواجه می كرد.
اراز دردی چوگان بیان كرد: در آن زمان از خلیج گرگان فیل ماهی و ازون برون صید می شد ، ولی با پسروی آب در سال های اخیر دیگر صید كپور و كفال هم دشوار و نشدنی است.
این صیاد قدیمی خلیج گرگان ادامه داد: اینك اگر قایق را بدون كندن كانال های دستی روانه خلیج گرگان كنیم ، پره قایق های موتوری گرفتار لجن و رسوب های كناره دریا شده و آسیب جدی به این وسایل وارد می شود.
خلیج گرگان به همراه تالاب میانكاله و زاغمرز در گذشته در فهرست تالاب‌های كنوانسیون رامسر به ثبت رسیده است و ازآن پس نه تنها خلیج گرگان، بلكه نواحی اطراف آن شامل شبه جزیره میانكاله و تالاب بین المللی گمیشان به یك مجموعه ارزشمند زیست محیطی تبدیل شد.
و دردمندانه باید اعتراف كرد اگر چه خلیج گرگان و شبه جزیره میانكاله به صورت محدوده زیستی حفاظت شده تحت مراقبت است، ولی هم اینك علاوه بر مشكل كاهش آب ورودی و خشكی خلیج؛ صید بی رویه و بی موقع، واردات فضولات صنعتی، دامداری و كشاورزی همچنان این منطقه ارزشمند را تهدید می كند.
به علت پایین رفتن تراز آب خزر رابطه این خلیج با بدنه اصلی دریا قطع شده است كه تداوم آن برای حیات خلیج گرگان نگران كننده است.
از سوی دیگر پسروی آب دریا در استان گلستان كه كم شیب ترین ساحل خزر است تا جایی پیش رفته كه صدها هكتار از سطح دریا خشك شده و جای آن را صحرایی از گیاه خارشتر گرفته است.
پسروی 500 متری آب در این منطقه كم شیب، گردشگری و صیادی را از رونق انداخته و اكنون سواحل گلستان به جای اینكه مكانی برای گردشگری، آب تنی تابستانی و صید ماهی زمستانی باشد، به محلی برای رویش بوته های صحرایی تبدیل شده است.
مدیر كل دفتر مدیریت بحران استانداری گلستان در خصوص راهكار نجات خلیج گرگان معتقد است كه هر تصمیمی راجع به خلیج گرگان بدون در نظر گرفتن اثربخشی كشورهای همسایه تاثیر چندانی نخواهد داشت و باید با تعامل با این كشورها موضوع را به سامان رساند.
صادقعلی مقدم همچنین معتقد است كه ما در موضوع خلیج گرگان، با پدیده سادهای مواجه نیستیم، بلكه در منطقهای زندگی میكنیم كه به طور دایم میلرزد، لرزشهایی كه دركف دریای خزر روی میدهد.
به گفته وی نباید با یك راه حل شتابزده مشكلی دیگر را پدید آورد، بلكه باید پیش از هر اقدامی در زمینه خلیج گرگان، مطالعات جامع علمی را به عنوان مبنای اقدام ها مد نظر قرارداد.
مقدم اضافه كرد: شرایط طبیعت و اقلیم در دنیا تغییر یافته و آنها روش سازگاری را در پیش گرفتهاند و نمیتوان با راهحلهای گذشته، موضوعی همچون خلیج گرگان را حل كرد.
دبیر شورای هماهنگی مدیریت بحران همچنین موضوع خلیج گرگان را یكی از اولویتهای مهم استانی بیان كرد و افزود: در جستجوی رفع مشكل خلیج گرگان ابتدا باید تمام اطلاعات و اقدام های انجام شده درباره این موضوع جمعآوری و سپس به شكل تخصصی و علمی مورد بررسی قرار گیرد.
وی ادامه داد: در این گستره ضمن مشخص كردن دستگاه مسوول، باید در پی دستیابی به یك برنامه مدون زمانبندی شده برای انجام اقدام لازم و جلوگیری از گسترش مشكلات موجود، كاهش اثرات و علاجبخشی باشیم.
/73317333/1648
گرگان – ایرنا - پسروی آب خزر بخشی از داستان دنباله دار نابودی منابع طبیعی، آبی و سواحل شمالی بوده و آسیب آن از مدتها قبل آرام و بی صدا به خلیج گرگان نیز رسیده است و اینك تا تبدیل آن به دشتی لبریز از نمك و شوره زار راهی باقی نمانده است.
