به گزارش خبرنگار ایرنا دامنه اسكان غیرمجاز افراد در حواشی شهرها روز به روز بیشتر می شود و اكنون به گونه ای است كه این حواشی به داخل شهرها ورود كرده اند و مشكلات فراوانی را به وجود آورده اند، از مشكلات فرهنگی و اجتماعی تا نابسامانی فضای شهری.
اگرچه در مورد دلایل شكل گیری حاشیه نشینی مواردی از جمله مهاجرت روستاییان به شهر را مهمترین عامل اعلام می كنند اما به نظر می رسد در استان كردستان بخصوص در شهر سنندج دلایل دیگری در شكل گیری پدیده حاشیه نشینی موثر است و نمی توان از توپوگرافی شهر، كمبود زمین و قیمت بالای زمین و مسكن در داخل محدوده شهری به عنوان یكی از عوامل مهم غافل ماند.
استان كردستان یك میلیون و 480 هزار نفر براساس سرشماری سال 90 جمعیت دارد كه در 29شهر و هزار و 703 روستا ساكن هستند این در حالی است كه در سال 90 بر اساس مصوبه دولت دهم چند روستای بزرگ كردستان به شهر تبدیل شد كه كارشناسان حوزه عمران شهری معتقدند این موضوع بدون مطالعه و كار كارشناسی صورت گرفته و تبعات بدی داشته است و به گسترش پدیده حاشیه نشینی و روی آوری مردم به سمت حاشیه شهرها كمك شایانی كرده است.
نایسر، ننله و حسن آباد سه روستای بزرگ در اطراف شهر سنندج بودند كه براساس مصوبه سال 90دولت دهم به ناحیه منفصل شهری تبدیل شدند و شهرداری سنندج به این نواحی خدمات ارائه می كند براساس آمارها حدود 100 هزار نفر جمعیت در این سه ناحیه منفصل ساكن هستند كه مسوولان شهرداری سنندج معتقدند این نواحی فاقد هرگونه زیرساخت هستند و به اعتبارات كلانی برای ساماندهی این نواحی نیاز است.
این سه ناحیه منفصل شهری امروز به سكونتگاه های غیر رسمی تبدیل شده اند و به صورت غیرمجاز در آن ساخت و ساز می شود در حالی كه دولت مجوز ارایه خدمات به ساخت و سازهای غیرمجاز را نمی دهد آسیب های اجتماعی و ناهنجاری های مرتبط با آن نیز هر روز در حال افزایش است از جمله استفاده غیرمجاز از برق، گاز و انشعاب آب كه هر روز مسوولان دستگاه های خدمات رسان از این موضوع گلایه دارند.
سنندج از لحاظ جغرافیایی شهری تپه ای است و زمین مسطح برای ساخت و ساز در آن بسیار كم است و برای آماده سازی یك زمین هزینه زیادی باید كرد و این مساله موجب شده كه توان خرید بسیاری از مردم برای خرید زمین و مسكن در داخل محدوده پایین بیاید و این قشر به سمت حواشی شهرها برای تامین سرپناه و مسكن روی بیاورند.
در استان كردستان می توان از سنندج و مریوان به عنوان دو شهری كه بیشترین میزان حاشیه نشینی دارد نام برد اگرچه در دیگر شهرهای استان هم این پدیده در حال بروز است و می طلبد مسوولان از همین الان به فكر چاره اندیشی برای آن و جلوگیری از شكل گیری در سطح وسیع این پدیده باشند.
** حاشیه نشینی یكی از مشكلات اصلی عمران شهری است
استاندار كردستان معتقد است نبود برنامه و حاشیه نشینی و وجود سكونتگاه های غیر رسمی 2 مشكل عمده حوزه عمران شهری است و می گوید: شهرها تنها محل سكونت، تردد و كسب و كار نیستند بلكه هدف اصلی از تاسیس شهرها ایجاد و توسعه عمران شهری و فراهم كردن فضایی برای زندگی انسان است.
عبدالمحمد زاهدی گفت: این معضل، نظام شهری را با گرفتاری‌های جدی به لحاظ خدمات‌رسانی و برنامه‌ریزی مواجه كرده است.
*** وضعیت سكونتگاه های غیررسمی در كردستان بحرانی است
این در حالی است كه معاون هماهنگی امور عمرانی استاندار كردستان وضعیت سكونت گاه های غیررسمی در این استان را بحرانی عنوان كرد و معتقد است برای درمان این بحران باید برنامه ریزی شود و ادارات مسئول باید وارد میدان شوند.
امیر قادری می گوید: كردستان را سكونتگاه های غیر رسمی احاطه كرده و این وضعیت در كردستان شرایط بحرانی پیدا كرده است.
او معتقد است عدم آگاهی مردم و نبود برخورد سازنده با پدیده فقر و حاشیه نشینی در اطراف شهرها در نهایت ممكن است موجب برخورد ویرانگر فقر با شهر و شهرنشینی شود و این بحرانی جبران ناشدنی به دنبال خواهد داشت.
وی افزود: در چند دهه اخیر افزایش شدید جمعیت شهرها و كوچ های جمعیتی از روستاها باعث شده كه جمعیت بیشتری در شهرها ساكن و به تبع آن سكونتگاه های غیر رسمی افزایش پیدا كرده است كه این یكی از بحران های جدی پیش روی جامعه كردستان به شمار می آید.
قادری با اشاره به اینكه 121 هزار واحد مسكن شهری و 104 هزار واحد مسكن روستایی در كردستان وجود دارد، گفت: وجود 70 درصد جمعیت كردستان در شهرها و 30 درصد در روستاها، چالش اسكان غیر رسمی را به دنبال داشته و این یك تهدید جدی است كه دامن كردستان را گرفته و مستلزم چاره اندیشی و سیاستگذاری معقولانه است.
وی با اشاره به وضعیت نگران كننده شهر سنندج در حوزه ساخت و سازهای غیرمجاز و حاشیه عنوان كرد: روستاهای دوشان، آساوله، قار، نایسر و ننله كمربند درهم تنیده فقر را در اطراف سنندج به وجود آورده اند كه این وضعیت و شرایط نشانه خوبی نیست و ممكن است نتایج ویرانگری داشته باشد.
***سكونت 53 درصد از جمعیت سنندج در سكونتگاه‌های غیررسمی
اما رییس كمیسیون عمران و خدمات شهری شورای اسلامی شهر سنندج نیز از سكونت 53 درصد از جمعیت كل شهر در سكونتگاه‌های غیررسمی خبر داد و می گوید: سنددار نبودن املاك و قول‌نامه‌ای بودن اراضی از بزرگترین مشكلات موجود در نواحی حاشیه‌ای شهر به شمار می‌رود.
فردین زمانی درباره وضعیت بافت فرسوده و سكونتگاه‌های غیررسمی شهر سنندج و دلایلی كه سبب گسترش روز افزون این معضل شده نیز می گوید: سنندج موقعیت توپوگرافی خاصی دارد و از تمامی جهات به وسیله تپه و كوه محصور شده است، از این رو قیمت زمین و ملك در این منطقه بالا و خرید آن از سطح توانایی بیشتر مردم خارج است.
وی تاكید كرد: از آنجا كه معمولا سرمایه‌گذاری و پروژه‌های كلان در كشورها به دور از مرزها انجام می‌شود اقتصاد استان‌های مرزی دچار مشكل است سنندج نیز خارج از این قاعده نیست و بیشتر مردم آن دارای شغل‌های خدماتی هستند، به همین دلیل جریان اقتصادی خوبی در منطقه وجود ندارد تا سطح درآمد مردم را بالا ببرد.
رییس كمیسیون عمران و خدمات شهری شورای اسلامی سنندج همچنین افزود: با توجه به این امر وقتی قیمت زمین و ملك بالا برود قشر متوسط و رو به پایین جامعه به مشكل بر می‌خورد و مجبور به زندگی در حاشیه شهرها می‌شود.
زمانی در ادامه سخنانش عدم سنددار بودن املاك و وجود اراضی قول‌نامه‌ای در حاشیه شهرها را از بزرگترین مشكلات این مناطق اعلام كرد و گفت: در حقیقت قول‌نامه‌ای بودن زمین‌ها و عدم توانایی شهرداری برای صدور پروانه این اراضی از یك سو و عدم توانایی مردم برای خرید زمین و ملك در سایر نقاط از سویی دیگر، باعث به وجود آمدن سكونتگاه‌های غیر رسمی و ایجاد حاشیه‌نشینی در شهرها می‌شود.
وی محدوده سكونتگاه‌ها در شهر سنندج را حدود 53 درصد از جمعیت كل شهر اعلام كرد و افزود: این جمعیت در 26 درصد مساحت شهر ساكن هستند، مناطقی كه به دلیل پایین بودن درآمد مالكان، دارای پلاك‌های ریزدانه و تراكم بالا و از سرانه عمومی كمی نیز برخوردار هستند.
او پایین بودن میزان سرانه عمومی، نداشتن سند و پایین بودن كیفیت خدمات ایمنی را از مهمترین مشكلات موجود در این مناطق دانست و گفت: این محلات از خدمات ایمنی بسیار كمی برخوردار هستند، تا آنجا كه شبكه معابر نیز در این مناطق غیراستاندارد است و در صورت بروز حادثه، وسایل نقلیه امداد‌رسان توانایی عبور از این معابر را ندارد؛ این مساله از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است.
این عضو شورای شهر اضافه كرد: زمانی كه این مناطق از سوی دولت به عنوان نواحی منفصل شهری الحاق شده به سنندج تعیین و اعلام شدند، دستگاه‌های خدمات‌رسان مكلف شدند خدمات لازم را برای ارتقای سطح كیفی زندگی در این مناطق ارایه دهند، اما در ادامه به دلیل عدم تخصیص اعتبارات لازم این امر تا كنون تحقق نیافته است.
زمانی وجود هزینه‌های بالا برای سنددار كردن املاك موجود در این نواحی را مهمترین دلیل عدم تمایل ساكنان برای گرفتن سند اعلام كرد و گفت: وجود هزینه‌های بالا، بروكراسی اداری و وجود باندهای مافیایی كه شبانه كار ساخت و ساز را انجام می‌دهند و كیفیت لازم را اجرا نمی‌كنند از جمله مشكلات موجود در این بخش به شمار می‌رود كه قطعا باید راهكار مناسبی برای سامان دادن به این معضلات اندیشیده شود.
وی ایجاد دفاتر تسهیل‌گری، صدور اسناد با مشاركت مردم و ساخت سرای محله را از بهترین روش‌های ممكن برای حل بحران‌های سكونتگاه‌ها در سنندج دانست و ادامه داد: درحال حاضر پهنه‌های اصلی شهری از جمله نایسر، گریزه، آساوله، ننله و حسن‌آباد مهمترین سكونتگاه‌های غیر رسمی شهر سنندج به شمار می‌روند كه برای رفع مشكلات آنها اراده‌ای بالا و همتی قوی نیاز خواهد بود.
*** دو مصوبه دولت دهم به تشدید حاشیه‌نشینی كردستان منجر شد
مدیركل دفتر فنی استانداری كردستان نیز در مورد مهمترین علت ایجاد سكونتگاه‌های غیررسمی سنندج معتقد است: یكی از عوامل شكل گیری این سكونتگاه ها می‌تواند مهاجرت‌های بی‌رویه‌ای باشد كه از روستاها به شهرهای كردستان صورت می‌گیرد در چند سال اخیر متأسفانه خشكسالی اتفاق افتاده و بسیاری از روستاهای استان كردستان باوجود اینكه قبلا پرآب بودند، اكنون دچار مشكل كم‌آبی شده‌اند كه سبب شده تا روستاییان هم از نظر درآمدی و هم مسایل بهداشتی دچار مشكلات عدیده‌ای شوند كه سرعت مهاجرت روستاییان به شهرها را تشدید كرده است.
حشمت الله صیدی با اشاره به اینكه در دولت قبل تبدیل چهار روستای اطراف شهر سنندج به ناحیه منفصل شهری به تصویب رسید افزود: این مصوبه باعث شد ارزش افزوده‌ای در این مناطق به وجود بیاورد كه مردم به این نواحی هجوم بیاورند و به دنبال آن كنترل از دست شهرداری خارج شد و این مناطق بی‌حساب و كتاب گسترش یافتند.
وی اظهار كرد: ما هیچ طرح تفكیكی مصوب یا معبر استانداردی در این مناطق نداریم وقتی طرح جامع و تفصیلی مصوبی وجود نداشته باشد، مردم به تشخیص خودشان در قواره‌های ناهمگون و بسیار نامناسب در قطعات 100 متری، 150 متری و 200 متری با جانمایی نادرست مستقر می‌شوند.
صیدی در ادامه سخنانش وجود زمین‌های قول‌نامه‌ای را یكی از مشكلات فعلی شهرهای استان كردستان دانست و گفت: وجود این زمین ها متاسفانه به خاطر یك خلاء قانونی است كه نمی‌توانیم به زمین‌های قول‌نامه‌ای پروانه ساختمانی بدهیم در حالی كه مردم مخصوصا قشر ضعیف جامعه به مسكن و سرپناه نیاز دارند، پس باید بپذیریم كه ساخت و ساز غیرمجاز، بی‌رویه، بی‌ضابطه و بی حساب و كتاب اتفاق بیفتد كه از دغدغه‌های ماست.
او در مورد پیشنهادات معاونت عمرانی استانداری برای رفع مشكلات حاشیه نشینی و سكونتگاه های غیر رسمی در استان نیز اظهار كرد: در سال 94 از سوی معاون عمرانی استانداری كردستان و سایر مقامات ذی‌ربط پیشنهادهایی ارایه شد تا در حاشیه یكی از روستاهای اقماری شهر سنندج قطعه زمینی 40 هكتاری مشخص شده و مسئولیتش به اداره كل بنیاد مسكن انقلاب اسلامی استان واگذار شود در نهایت قرار شد فقط برای محرومان استان و بالاخص محرومان شهر سنندج كه تحت پوشش كمیته امداد و بهزیستی هستند، خانه‌سازی در این زمین انجام شود به این صورت كه با كمك دستگاه‌های مختلف هزینه تهیه زمینِ این كار، تأمین و در اختیار این عزیزان قرار داده شود؛ سپس كمك‌هایی به متقاضیان و مشمولان این طرح در قالب وام صورت گیرد تا بتوانند مسكن مناسب بسازند.
صیدی اضافه كرد: یكی از مسایلی كه باعث این نوع حاشیه‌نشینی شد، خدمات‌رسانی غیر قانونی دستگاه‌های خدمات‌رسان استان از قبیل آب، برق، گاز و ... بود چند سال قبل دستگاه‌های خدمات‌رسان را از ارایه انشعاب ها به ساكنان نواحی منفصل شهری سنندج بخصوص مالكان ساخت و سازهای غیرمجاز منع كرده بودیم.
وی ادامه داد: اما سال 87 دولت یك مصوبه‌ای را گذراند كه هر چه تا به حال ساخته شده، دستگاه‌های خدمات‌رسان اجازه دارند تا به آنها خدمات بدهند این مصوبه دولت قبل موجب شد تا ابزار بازدارنده مهاجرت به شهر و حاشیه‌نشینی در سنندج خود به خود از بین برود.
او گفت: در واقع هر فردی با خود اندیشید كه اگر برود در هر جایی، به هر شكلی و خارج از حریم شهر ساخت و ساز كند، بعدا می‌تواند خدمات و انشعاب بگیرد كه طبیعتا این مصوبه خود به یك عامل تشویقی برای توسعه حاشیه‌نشینی و مهاجرت گسترده روستاییان به شهرها تبدیل شد.
او گفت: تا پیش از این مصوبه، ارایه انشعابات با حساب و كتاب بود اگر ساخت و ساز بر اساس ضوابط و مقررات و اخذ پروانه ساختمانی در محدوده شهری و با حساب و كتاب بر اساس كاربری‌های مربوط انجام می‌شد، متقاضی ساختمان‌سازی می‌توانست مجوز انواع انشعابات را دریافت كند اما وقتی قرار شد هر نوع كاربری بتواند انواع انشعابات مورد نیاز برای سكونت را بگیرد، در نتیجه به یك عامل تشویقی برای گسترش بی‌رویه شهرنشینی در حاشیه شهرها تبدیل شد در حالی كه تا قبل از تصویب در هیات دولت، عدم ارایه مجوز دریافت انشعاب های مختلف، یك عامل بازدارنده برای مهاجرت به حاشیه شهرها بود.
*** 50درصد كالبد شهری سنندج در نواحی غیررسمی
رییس شورای شهر سنندج نیز دراین ارتباط با بیان اینكه طبق آمارهای مراجع رسمی 50 درصد كالبد شهری سنندج برای سكونت، در حاشیه شهر قرار گرفته است گفت: در بودجه‌های 94 و 95 شهرداری به صورت مصداقی برای هر یك این نواحی منفصل شهری اعتبار خاص در نظر گرفته به طوری كه سهم فعالیت‌های شهری در هر ناحیه به طور خاص مشخص شده است.
سید غریب سجادی می گوید: اگر بخواهیم مشكلات سنندج را بررسی كنیم، بدون تردید كارشناسان و حتی مردم، بزرگترین مشكل شهر را حاشیه‌نشینی می‌دانند كه خود این پدیده نیز چالش‌هایی به همراه دارد.
وی با بیان اینكه متاسفانه آمار صحیح و دقیقی از میزان جمعیت ساكن در نواحی حاشیه‌ای و سكونتگاه‌های غیررسمی سنندج وجود ندارد اما طبق آمار غیررسمی بیش از50 درصد جمعیت سنندج در حاشیه این شهر زندگی می‌كنند، افزود: همچنین طبق آمارهای مراجع رسمی 50 درصد كالبد شهری سنندج برای سكونت، در حاشیه شهر قرار گرفته‌اند كه شكل‌گیری این نواحی مشكلات حادی را برای شهر سنندج در بخش‌های مختلف اجتماعی، فرهنگی، عمران شهری و سایر بخش‌ها ایجاد كرده است.
سجادی درباره اقدامات و نقش شورای شهر سنندج در ساماندهی چهار ناحیه منفصل شهری نایسر، حسن‌آباد، گریزه و ننله گفت: قاعدتا یكی از دغدغه‌های اعضای شورای شهر سنندج توجه به این نواحی منفصل شهری بوده است، متاسفانه به دلیل كمبود منابع مالی شهرداری تا پیش از سال 92 اقدام خاصی در نواحی منفصل شهری و مناطق حاشیه‌ای سنندج انجام نشده بود، اما در شورای شهر دوره چهارم بر اساس همان اعتبارات ناچیز، توزیع عادلانه امكانات و بودجه در نواحی منفصل شهری و مناطق حاشیه‌ای در دستور كار قرار گرفت و بخشی از اعتبارات تخصیصی به صورت ویژه به این مناطق اختصاص یافت.
رییس شورای شهر سنندج با تاكید بر اینكه در كلیت موضوع تحول قابل توجهی در نواحی حاشیه‌ای و منفصل شهری سنندج ایجاد نشده است، درباره میزان بودجه مناطق منفصل شهری سنندج چنین اظهار كرد: طی سنوات گذشته اعتبارات برای یك منطقه خاص اختصاص نمی‌یافت بلكه بودجه برای هر یك از بخش‌های آسفالت، فضای سبز یا سایر فعالیت‌های شهری به طور جداگانه اختصاص پیدا می‌كرد.
وی ادامه داد: به عبارتی اعتبارات هر یك از نواحی به طور جداگانه مشخص نبود؛ اما در بودجه‌های 94 و 95 شهرداری به صورت مصداقی برای هر یك این نواحی منفصل شهری اعتبار خاص در نظر گرفته شده است به طوری كه سهم فعالیت‌های شهری در هر ناحیه به طور خاص مشخص شده است.
وی افزود: همچنین از زمان آغاز دوره چهارم شورای شهر سنندج پیشنهادی مبنی بر تشكیل كمیسیون ویژه برای نواحی منفصل شهری سنندج ارایه و در صحن علنی شورا به تصویب رسید كه تمركز اساسی این كمیسیون بر اتخاذ تصمیمات و سیاستگذاری برای نواحی حاشیه‌ای و منفصل شهری سنندج است.
رییس شورای شهر سنندج درباره خروجی این كمیسیون نیز گفت: اعضای این كمیسیون طی بازدیدهای میدانی برخی مشكلات این مناطق را شناسایی كردند كه ایجاد فضای سبز و احداث اولین سرای محله در نایسر از تصمیمات این كمیسیون بوده است.
سجادی نواحی حاشیه‌ای سنندج را به دو دوره قبل از سال 1390 و بعد از سال 1390 تقسیم كرد و افزود: از سال 90 بر اساس مصوبه هیات دولت وقت شاهد الحاق 4 ناحیه منفصل شهری نایسر، گریزه، ننله و حسن‌آباد به شهر سنندج بودیم كه با این اتفاق مناطق ذكر شده كه در قالب روستا مدیریت می‌شدند و فاقد امكانات زیربنایی اولیه بودند به شهر سنندج ملحق شدند؛ از طرف دیگر با الحاق این چهار روستا به شهر، بار جمعیتی بسیار زیادی بدون سیاستگذاری و پشتوانه مدیریتی به شهر سنندج سرریز شد.
رییس شورای شهر سنندج گفت: پیش از سال 90 و از اوایل انقلاب نیز به دلایل مختلف شاهد رشد حاشیه‌نشینی در اطراف سنندج بودیم و مدیریت شهری سنندج برای جلوگیری از توسعه این مناطق ضعیف بود؛ از طرف دیگر از اواسط دهه 70 شاهد مهاجرت روستانشینان به سنندج بودیم.
سجادی درباره تخفیف عوارض شهرداری در نواحی منفصل شهری تصریح كرد: سیاست‌هایی در این بخش در نظر گرفته شده به طوری‌كه نرخ این عوارض برای سال 95 ثابت مانده اما متاسفانه این سیاست‌های تشویقی آنچنان قابل توجه نیست.
سجادی در بخش دیگری از اظهاراتش از انشعاب‌های غیرقانونی منازل از دكل‌های برق خبر داد و گفت: بر اساس آمارهایی كه ارایه می‌شود (البته صحت آن تایید یا تكذیب نمی‌شود) در شهر سنندج بیش از 12 هزار انشعاب آب غیرمجاز وجود دارد كه بسیاری از این انشعاب‌ها مربوط به نواحی منفصل شهری و حاشیه‌ای است.
به گفته وی حال فارغ از این آمار وجود انشعاب‌های نامتعارف در این نواحی به راحتی قابل مشاهده است و به وفور وجود دارد. ضمن این كه برخی از این انشعابات مربوط به گاز است كه می‌تواند جان اهالی این نواحی را تهدید كند.
اگرچه بیشتر مشكلات مربوط به حاشیه نشینی در شهر سنندج وجود دارد اما اگر این پدیده مدیریت و كنترل نشود می رود كه سایر شهرهای استان كردستان هم دچار این معظل اجتماعی شوند و آن وقت این مناطق با مشكلات جدی روبرو می شوند و كنترل و مدیریت آن دشوار می شود.
گزارش از فرزاد نویدی
3033/1904
سنندج- ایرنا-بحث حاشیه نشینی كه مطرح می شود تمام نگاه ها به حواشی شهرها و نابسامانی های موجود در آن معطوف می گردد و آلودگی های بصری موجود در این مناطق نیز به ذهن می رسد اما حاشیه نشینی به تدریج تبدیل به یك معضل اجتماعی شده كه باید تدبیری برای سامان بخشی به این مناطق اندیشیده شود.
