زنان قاسم آباد گیلان، سرخ و سیاه می بافند

قاسم آباد رودسر گیلان دهكده صنایع دستی لقب می گیرد، خبری كه ایرنا را بر آن داشت تا از نزدیك نماهنگ كوبش تار و پود رنگ زنان و دختران این دهكده را در چله كشی و برآوردن چادر شب های رنگ به رنگ از نزدیك بشنود تا شاید در گزارشی عینی گرهی نا فرم از سر راه شانه گل، قالی گل، گلیم گل، سرو گل، چهل چراغ، طرح پرند، گلیم گل، بوته چرخ و طرح های دیگر این هنر پر سخاوت بزداید.
چادرشب بافی، نوعی بافت پارچه محلی در طرح های یادشده است كه از نخ‌های پنبه‌ای، پشم و ابریشمی خلق می شود؛ در گذشته بیشتر و امروز كمتر زنان در هنگام شالیكاری بر كمر خویش می بندند؛ در روزگار جدید این نوع پارچه با كاربردهای جدید چون رو تختی و رومیزی، برگرفتن طرح ها و بكار بردن در طراحی لباس های امروزی و ... در جهیزیه دختران قرار می گیرد )
و در تهیه گزارش راسخ تر شدیم آن گاه كه باخبر شدیم متین حاتمی كارشناس ارشد رشته زبان شناسی با پایان نامه ای با عنوان نشانه شناسی لباس زنان ایران در دهه های معاصر، در حال ثبت برند لباس زنان ایرانی با نام شانه گل (نام طرحی در چادرشب بافی) در كشور است.
حاتمی طراح لباس با المان های ایرانی است و آبی ایرانی - رنگی برگرفته از كاشی كاری ایرانی و دارای نشان ثبت جهانی - رنگ قالب آثارش است و می گوید: لباس نشانه ای از فرهنگ و هویت هر سرزمین است و بر همین اساس برای معرفی داشته های غنی سرزمین خویش، تصمیم به ثبت نشانه یادشده گرفته ام.
وی اظهار كرد: نام شانه گل برگرفته از انواع طرح های سنتی بكار رفته در چادرشب گیلان است كه بوته چرخ، قالی گل، یكرنگ و ... دیگر طرح های اصیل این هنر اصیل صنایع دستی در گیلان را تشكیل می دهند.
وی تصریح كرد: جلوگیری از رسوخ بیشتر فرهنگ بیگانه در پوشش زنان این سرزمین پر اصالت، هدف بارز تصمیم یادشده است و البته اگرچه فرهنگ پیشینیان و هویت ایرانی رسوخ یافته در پوشش پیشینیانمان را می توان در لباس های امروز با طراحی جدید احیا كرد، اما این مقوله نیازمند حمایت جدی و سرمایه گذاری مسئولان حوزه فرهنگ است.
وی خواستار حمایت طراحان ایرانی برای جلوگیری از رسوخ فرهنگ بیگانه در هویت ایرانی اسلامی شد و هنر زنان قاسم آباد رودسر را مأخذی برای برآوردن طرح های جدید و پر هویت دانست و همزمان برای تهیه گزارش ایرنا ، جمعی از هنرمندان را در قاسم آباد رودسر معرفی كرد كه در ثبت پایان نامه اش یاریگر بودند.
فصل نشاءكاری است و از رشت به قصد قاسم آباد رودسر، لاهیجان - شهر چای و نارنج - را همچنان به سوی شرق پشت سر می گذاریم كه به گفته هنرمندی رنگ شناس، شرق گیلان گویا همیشه روشن تر است و تونالیته زرد و قرمز در آن بیشتر ...
گیلان سراسر همایشی است از تاریخ و طبیعت و این بار شرق گیلان كه خود تاریخی است به بلندای هزاران سال و به عطر نارنج و بوته هایی شهره است كه طعم و گرمای فنجانی از آن سبب می شود تا زنان شالیكار لذت سایه‌سار را بنوشند و خستگی بزدایند و ای كاش كه بگذارند بماند، هم چای و هم شالیزار و نه چنان كه ابریشم ...
آرامگاه كاشف السلطنه - پدر چای ایران - در لاهیجان است و نقاشی عظیمی در این موزه جلب توجه می كند؛ در نقش این تابلو پرقدمت زنان چایكار با لباس‌های محلی و سبدهای حصیری پر از برگ سبز در حال گذر هستند و آرامگاه كاشف السلطنه غرق در میان بوته های چای است اما حیف كه تنها نقاشی بود! و امروز و هم اینك چنان كه در نقاشی، نمی نمود!
عطر سبز چای از دوردست‌ها و رقیق به مشام می رسد و كمی دورتر نگاه چایكاران خسته بود و نوازش دستان‌شان بر بوته های سبزچای كم رمق ...
و چه باید گفت آن گاه كه می دیدیم در مسیر راه، زمین های چای خشك می شد تا بفروشند و بوته های چای در هراس از سایه سیمان، كافی شاپ رنگ به رنگ می شدند.
بنا به قرار قبلی با زیبا خسروانی از هنرمندان چادر شب باف قاسم آباد، باید رودسر را پشت سر می گذاشتیم و پس از كلاچای مجتمع آهوان را می یافتیم كه روستای قاسم آباد سفلی رو به روی آن بود و جمعی از هنرمندان منتظر گروه ایرنا ...
شهرها و دهكده ها پشت سر گذشت! زمین های دوسو فرش سبز نشاء شده و سایه درختان بر آب پای نشا حالتان را خوش می كند؛ برخی زمین مهیا می كردند و برخی گاوها به سویی می بردند و در این میان گیل زنی پیر بر زمین شالی اش در پرتو آفتاب، آرام بر زمین گل نشسته بود و تنها با توان باقی‌اش تیشه بر زمین می كوفت تا بیكار نمانده باشد و باری از دوش بردارد و زمین آماده كاشت كند.
رودسر، كلاچای، قاسم آباد علیا و از پی آن قاسم آباد سفلی با كوچه باغ های سبز اما خیلی طول نكشید كه در میان كوچه باغ های زیبا و شالی های تازه رسته، سایه كژفرم ویلاها یكی پس از دیگری بروز می كرد و البته ساكنان گاه به گاهشان سرشار و سرخوش لذت از افق های نقش گون سبز جنگل و شالی ...
با دیدن ویلاهای رنگ به رنگ و گاه معماری های هیولایی هر بار بیشتر به هراس می افتی و به یاد می آورم گفته دوستی را كه می گفت: سایه سیمان بر شالیزارهای شمال سنگینی می كند و چه درست می گفت.
زیبا خسروانی كنار جاده و پای تابلوی سبز رنگ قاسم آباد سفلی به رسم میهمان نوازی منتظر مانده بود تا ره به اشتباه نگذاریم و در امتداد رنگ های بی شمار و گاه تلخ همراهمان شد و به ویلایی باغ گون رسیدیم كه در میان سبز شالی و تلاش شالیكاران بنا شده بود و هنرمندان منتظرمان بودند و باز حالمان خوش شد آن گاه كه مهدیه دختر شیرین خردسال با لباس قاسم آبادی در را برایمان گشود.
زنان لباس های قاسم آبادی رنگین به تن داشتند و بر پای پاچال (دستگاه چادر شب بافی) رنگ می بافتند و چله رنگ آبی لاجوردی در امتداد باغ در میان شاخه های یك دست درختان به طول ده ها متر باغ را به دو نیم كرده بود.
گفت و گو آغاز شد؛ زیبا خسروانی هنرمند چادر شب بافی توضیح داد كه چادرشب بافی هنری دیرینه است كه از پیشینیان به ما رسیده و پیش تر، در خانه بیشتر قاسم آبادی ها صدای كوبش شانه بر تار و پود نخ به گوش می رسید و امروز هم اگرچه آوایش كم شده اما اگر حمایت شود، نوایش می ماند.
او می گوید: برای زنان قاسم آباد عشق رنگ است، زن رنگ است، مرد رنگ است، بچه رنگ است، زندگی رنگ است اما برای بافته های این همه رنگ تسهیلات لازم است تا نسل جوان این هنر دیرینه را همچنان پی بگیرند.
چادر شب ها رنگ به رنگ چنان گالری عظیم در زمینی سبز برآمده از ادراكی نافذ و ژرف به نمایش در آمده اند و با نرمه بادی شمعدانی ها را تكان می دهند؛ زنان از پوشش محلی خود ناراضی اند و می گویند این لباس ها دیگر لباس معمولمان نیست و بیشتر در عروسی ها بر تن می كنیم.
مهدیه دختر خردسال بازیگوش كه زیباییش در لباس محلی دو چندان شده، رنگ ها را خوب می شناسد و می گوید می خواهد دكتر رنگ ها باشد و در نشاطی كودكانه می خندد و البته گاه پسر بچه های بازیگوش هم سن و سالش، اشكش را در ترس تركاندن بادكنكهایش در می آورند ...
گلی خسروانی هنرمند دیگری است كه از نحوه بیمه هنرمندان شاكی است و می گوید: متاسفانه در چندین سال گذشته افرادی كه هیچ سررشته ای از این هنر ندارند، از طریق آشنایابی بیمه شده اند و افرادی كه حكم مدرس را دارند و از این طریق زندگی می گذرانند، فاقد بیمه هستند.
وی توضیح می دهد: هنوز چادرشب بافی سبب می شود زنان هنرمند روستا گرد هم آیند، شیرینی محلی می پزند و در چله كشی كه نخ ریزی است (در این كار رنگ ها در فاصله ای طولانی بر شاخسار درختان نخ كشی و سوا و سپس بر دوك های چوبی پیچیده می شوند) به یكدیگر یاور دهند.
وی می گوید: گردشگران، قاسم آباد را به لباس محلی و چادر شب بافی می شناسند و در خانه ها و كارگاه ها به رویشان باز است اما زنان قاسم آباد می بایست تولیداتشان به فروش برسد تا چرخ زندگی آنان بچرخد.
بیشتر رنگ ها شاد است اما برخی طرح ها سیاه اندود است كه مریم حسین زاده توضیح می دهد: ما طبیعت را در طرح هایمان می نشانیم و پیش تر طرح ها شاد شاد بود چرا كه مادربزرگان ما طبع شادتری داشتند و ارتباط انسان ها با طبیعت مهربان تر بود كه شانه گل و قالی گل خلق می كردند.
وی ادامه می دهد: اما امروز بواسطه ظلمی كه انسان ها به طبیعت می كنند ، هم طبیعت با انسان ها نامنوس شده و هم نامهربانی ها و سختی زندگی موجب شده تا زنان علاوه بر آبی باران و دریا، زرد خورشید، سبز شالی، سرخ گل ها و ... تیره و كبود را هم در طرح هایشان اندود می كنند.
سمیه پورآقا نیز وضعیت توجه به صنایع دستی امروز را قابل مقایسه با دوره های قبل نمی داند و می گوید : اگرچه امروز حرمت بیشتری برای تولیدات هنری هنرمندان قائل هستند اما هنوز گره های مشكلات بسیاری پیش روست كه می باید به دست مسئولان باز شود.
مشكلات را همزمان با معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان مطرح می كنیم و وی در پاسخ مشكل بیمه هنرمندان را تایید می كند و می گوید: هنرمندان صنایع دستی استان پالایش می شوند.
سلمان شاه محمدی ادامه می دهد: رفع مشكلات بیمه و تسهیلات بانكی از مهمترین خواسته هنرمندان صنایع دستی استان است و این پالایش برای بهره مندی هنرمندان از خدمات بیمه ای انجام می شود.
وی اظهار كرد: در راستای طرح پالایش هنرمندان هنرهای سنتی و صنایع دستی استان، هنرمندان فعال جایگزین هنرمندان غیر فعال استان خواهند شد.
شاه محمدی مقوله بیمه را یكی از دغدغه های هنرمندان دانست و بیان كرد: باید تلاش شود تا این مشكل با تعامل و برنامه ریزی مرتفع شود.
وی گفت: گروه های كارشناسی متشكل از كارشناسان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان و تامین اجتماعی از مراكز كارگاهی هنرمندان صنایع دستی بازدید و در صورت تایید فعالیت آنان، جهت استمرار خدمات بیمه ای به تامین اجتماعی معرفی می شوند.
وی به جلسات مكرر مدیركل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان با مسئولان استانی و كشوری برای رفع مشكلات بیمه ای هنرمندان اشاره و بیان كرد: با جدیت برای رفع مشكل بیمه و اخذ تسهیلات صنعتگران صنایع دستی تلاش می كنیم.
شاه محمدی با تاكید بر این موضوع كه صنایع دستی بخشی از گونه گردشگری فرهنگی را تشكیل می دهد و این گونه گردشگری امروز مخاطبان بسیاری دارد، ادامه داد: اهتمام به كیفیت افزایی و تلاش برای خلق محصولات كاربردی با استفاده از مواد طبیعی و با كیفیت می بایست بیش از همیشه مد نظر تولیدكنندگان هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان قرار بگیرد.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری گیلان همچنین از معرفی قاسم آباد رودسر به عنوان دهكده صنایع دستی استان در هفته صنایع دستی خبر داد.
شاه محمدی افزود: با توجه به ظرفیت های غنی فرهنگی همچون لباس محلی قاسم آباد، چادر شب بافی و جاذبه های طبیعی تلاش می شود تا از این ظرفیت ها برای جذب گردشگر و توسعه گردشگری در استان بهره گرفته شود.
از 90 رشته صنایع دستی گیلان 71 رشته فعال است و تاكنون شش هزار و 298 هنرمند هنرهای سنتی و صنایع دستی استان بیمه شده اند.
رشتی دوزی ، لباس محلی ، چادرشب بافی ، خراطی ، چوب تراشی ، گره چینی ، نازك كاری ، منبت و معرق چوب ، حصیربافی ، بامبوبافی ، مرواربافی ، سفالگری ، كاشی معرق ، مینای خانه بندی ، چلنگری ، قلمزنی ، گلیم بافی ، جاجیم بافی ، شال بافی ، نمد مالی ، جوراب بافی ، عروسك بافی ، قلاب بافی و …برخی از هنرهای سنتی و صنایع دستی گیلان است.
هوای خیس شمال لحظه به لحظه گرم تر می شود و راه بازگشت را بار دیگر با سراسر سبز شالی و جنگل و البته تیرگی زمین های سوخته چای و ویلاسازی در شالی ها سر می گیریم و نیك می دانیم و باور داریم رنگ ها نمرده اند و داستان های تازه و تصاویر جدید با الهام از طبیعت و به یاری حمایت قوت می یابد و زنان و مردان هنرمند سرزمینمان همچنان بر میراث خویش می افزایند ...
گزارش از: مرضیه ضامن
1881