برنامه ریزی و سیاست گذاری آموزش عالی پس از برجام: نگاهی به تجربه مالزی

به گزارش ایرنا، در همین راستا، بلافاصله پس از به سرانجام رسیدن برجام، موضوع بین المللی شدن آموزش عالی كشور در چارچوب 'دیپلماسی علمی' در دستور كار وزارت علوم، تحقیقات و فناوری قرار گرفت و در قالب ماموریت 'بین المللی شدن' دانشگاه های برتر با جدیت در حال پیگیری است.
قبل از هر چیز، گام گذاشتن در مسیر 'بین المللی شدن آموزش عالی' مستلزم فهم برخی از تغییر و تحولات مفهومی و بنیادین و نیز دلالت های متعاقب آن در حوزه آموزش عالی است كه بدون شناخت دقیق و سیاستگذاری علمی وعینی برمبنای این تحولات و تعیین دقیق اهداف و آمال برنامه ریزی، نتیجه دلخواه حاصل نخواهد شد.
مهمترین تحولات در این راستا تجاری و صنعتی شدن آموزش عالی براساس پیش بینی های بین المللی است، چون صنعت آموزش عالی به زودی به دومین صنعت و تجارت بزرگ و پرسود تبدیل خواهد شد.
رقابتی شدن آموزش عالی دومین تحول است. متعاقب صنعتی شدن آموزش عالی، رقابت شدیدی بین كشورهای مختلف برای تبدیل شدن به قطب های آموزش عالی بین المللی و منطفه به وجود آمده است.
بحران مالی در صنعت آموزش عالی و فرصت طلایی برای كشورهای دانشجو فرست نیز از تحولات در این عرصه است. در بسیاری از كشورهای جهان بودجه های دولتی آموزش عالی به شدت كاهش یافته و این فرصت عالی را برای كشورهای دانشجو فرست (همانند ایران) فراهم ساخته تا بتوان از آن به عنوان یك ابزار قوی در دوسویه ساختن روند تعاملات علمی و دانشگاهی استفاده كرد.
فرصت حضور نخبگان و محققان برجسته وطنی در حوزه های آموزش عالی نیز از فرصت هایی است كه می توان از آن بهره برد. بر این اساس هریك از نخبگان ایرانی در هرجای جهان می توانند نقش سفیران 'دیپلماسی علمی ایران' را ایفا كنند.
با وجود پتانسیل بالایی كه در زمینه آموزش عالی كشور وجود دارد، به دلیل دشواری فهم تغییرات مفهومی این موارد و نیز موانع دیوان سالاری داخلی، 'بین المللی شدن آموزش عالی كشور' راه دشوار و طولانی در پیش داشته و مستلزم پیمودن مسیری پر پیچ و خم در فضای رقابتی بین المللی است.
یكی از بهترین راه ها برای پیمودن این مسیر، استفاده از تجربیات سایر كشورهای مشابه است كه از جمله آنها می توان به كشور مالزی اشاره كرد.
مالزی كشوری نسبتا موفق در 'بین المللی كردن آموزش عالی' و تبدیل شدن به قطب آموزش عالی در منطقه جنوب شرق آسیا است، به طوری كه در حال حاضر باوجود حضور بیش از 107 هزار دانشجوی خارجی، این كشور در منطقه جنوب شرق آسیا تقریبا بدون رقیب است. البته، تجربه مالزی نیاز به آسیب شناسی جدی هم دارد، ولی نكاتی نیز دارد كه بسیار آموزنده است.

*** زدودن بروكراسی و فراهم ساختن بستر درونی:
مالزی، بین المللی شدن آموزش عالی خود را از سال 1999 شروع كرد. در ابتدا بازنگری وسیعی در سیاست های داخلی در حوزه آموزش عالی انجام و چندین طرح ملی مبتنی بر نظرسنجی و نیازسنجی از افكار عمومی در خصوص 'پیامدهای و آسیب های بین المللی شدن آموزش عالی' انجام شد.
در نهایت نیز مالزی با ایجاد تغییرات اساسی و بنیادین در مبانی فكری، ذهنی، قوانین و دستورالعمل های موجود در زمینه آموزش عالی، متناسب با فضای رقابتی بین المللی، برای پذیرش فواید و مزایای بین المللی شدن آموزش عالی در كنار تبعات و پیامدهای آماده شد.
بسیار مهم است كه بدانیم در برنامه ریزی اولیه آموزش عالی مالزی برای بین المللی شدن، بیش از 10 هزار و 500 نفر درگیر بودند كه این شامل، 16 موسسه و سازمان مشاور بین المللی (از قیبل یونسكو، بانك جهانی، موسسه اسكوپوس، گلوبالU21 )، 14 موسسه مشاور داخلی، روسای بیش از 90 دانشگاه داخلی، چهار هزار و 500 استاد و محقق دانشگاه، 40 گروه مختلف صنعتی، 25 شورای آموزش ملی و محلی، 50 مشاور ارشد فكری، 140 انجمن والدین - اساتید، 20 اتحادیه آموزش، 250 دانشجوی بین المللی از نقاط مختلف جهان و 35 تیم مجزای بازنگری و منتقد و ... این تیم را تشكیل می دادند.
خروجی این برنامه ریزی، ایجاد 10 تغییر عمده مفهومی، قانونی، عملكردی مبتنی بر 'نتیجه و خروجی' به دقت از پیش تعیین شده بود كه نظام آموزش عالی مالزی باید به آن دست می یافت.
چهار تغییر اول این برنامه، بر مخاطبان آموزش عالی به خصوص دانشجویان در حوزه های دانشگاهی و فنی حرفه ای، جامعه علمی و تمام مالزیایی هایی تاكید دارد كه آنها را در یك فرایند 'یادگیری مادام العمر مشاركتی' قرار می دهد.
شش تغییر دیگر بر افراد یا سازمان هایی تاكید می ورزند كه برای اكوسیستم آموزش عالی فعالیت می كنند و شامل مولفه های مهمی همچون تامین منابع مالی، حاكمیت، نوآوری، بین المللی سازی، یادگیری آنلاین و ارائه آموزش می باشند.
از همان ابتدا، بودجه آموزش عالی مالزی با هدف توسعه بیش از پیش به 7.7 درصد بودجه سالیانه كل كشور افزایش یافت (در سایر كشورهای مشابه و رقیب این رقم 5.5 است).
در داخل، هدف افزایش 6 برابری تعداد ثبت نامی دانشگاه های مالزی در مقطع كارشناسی و 10 برابری تعداد ثبت نامی دانشگاه ها در مقطع كارشناسی ارشد و دكتری بوده و دركنار آن افزایش سه برابری تعداد مقالات علمی، چهار برابری تعداد استنادات علمی به مقالات علمی كشور (Citation) و نیز افزایش 11 درصدی ثبت اختراعات علمی مورد توجه قرار گرفت كه بسیار سریع به آن دست یافت.
این در حالی است كه در كوتاه مدت جذب 150 هزار دانشجوی خارجی و در درازمدت (تا سال 2025) جذب 250 هزار دانشجوی خارجی مورد هدف قرار گرفته است.
در همین راستا و در اواسط دهه اول قرن 21، پنج دانشگاه بزرگ دولتی مالزی با تزریق بودجه 500 میلیون دلاری از سوی دولت به صورت طرح آزمایشی، 'پژوهشی محور' شدند كه طی آن تاكید ویژه ای بر پژوهش به جای آموزش محض و تاكید بر ارتباط با صنعت و تجاری سازی محصولت پژوهشی شد.
نكته مهم اینكه این پنج دانشگاه حدود 80 درصد این بودجه تزریقی را طی پنج سال تنها از محل 'تجاری سازی و فروش' محصولات پژوهشی خود در داخل كشور بدست آورند.
در كنار آن نیز به بخش خصوصی و دهها دانشگاه و موسسه آموزش عالی كه یكی پس از دیگر در همان فضا سربرآورده بودند، اختیارات گسترده ای در زمینه سیاست گذاری و توسعه برنامه های درسی و آموزشی با هدف جذب دانشجویان خارجی اعطا و بسترهای قانونی و لازم برای تسهیل فرایند های جانبی همچون استقلال در تصمیم گیری، صدور آسان روادید، ایجاد محیط چند فرهنگی و چند قومیتی و ... فراهم شد.

*** حضور بین المللی قوی و تعاملی:
در عرضه بین المللی، مالزی به سرعت 13 دفتر منطقه ای و بین المللی آموزش عالی در سراسر جهان از آسیای مركزی گرفته تا خاورمیانه، آفریقا، آمریكای مركزی و لاتین و .... تاسیس كرد و هر یك از این دفاتر با بودجه ای معادل 300 هزار دلار در سال، بازوی قدرتمندی برای توسعه آموزش عالی این كشور و جذب دانشجوی بین المللی شدند.
به پشتوانه این دفاتر دولتی منطقه ای و بین المللی، دانشگاه های مالزی در 15 سال گذشته تقریبا در همه جا حضور قوی داشته اند، از نمایشگاه های بین المللی محلی گرفته تا نمایشگاه های آموزش عالی منطقه ای و بین المللی. حضور همه جا و در هر زمان دانشگاه های مالزی فرصت اساسی 'شناخت' برای مخاطب جهانی ایجاد كرد تا حداقل در فضای آموزش عالی بین المللی از این كشور به عنوان یك گزینه 'آموزشی جدی' یاد شود.
همچنین مالزی با آشنایی كامل و جامع با فضای بین المللی و شناخت رقبا، بازار هدف را با دقت انتخاب كرد. در كنار فعالیت ها و حضور بین المللی قوی كه صرفا به خاطر 'بودن' در اروپا ، آمریكا و دیگر قطب های بزرگ بین المللی داشت، بخش عمده فعالیت های خود را بر كشورهای همسطح و ضعیف تر متمركز كرد، به طوری كه عمده دانشجویان خارجی مالزی از كشورهای همسایه و سپس كشورهای اسلامی خاورمیانه و آسیای مركزی و سپس كشورهای آفریقایی است.
یادآوری این نكته مهم است كه 'بین المللی شدن' آموزش عالی مالزی همراه با 'دپیلماسی نفوذ' این كشور در كشورهای كمتر توسعه یافته همراه بوده است. شاید عجیب بنظر برسد كه برند آموزش عالی مالزی امروزه علاوه بر كشورهای همسایه همچون اندونزی، چین، ویتنام، كامبوج و هند، در كشورهای فقیر آفریقایی بوستوانا، لسوتو، سیرالئون، اوگاندا، و ... حضور جدی دارد، به طوری كه به جد می توان گفت با توجه به نبود آموزش عالی در این كشورها، نسل بعدی تصمیم گیر و تصمیم ساز آنها فارغ التحصیلان دانشگاه های مالزی خواهند بود.
متقابلا، نظام آموزش عالی مالزی همگام با جهانی سازی، با انعطاف پذیری و درپیش گرفتن رویه تعاملی، این فرصت را برای آموزش عالی جهان فراهم ساخت تا در درون اكوسیستم آموزش عالی این كشور جذب شود، به طوری كه حضور دانشگاه های بزرگ و معتبری همچون ناتینگهام، موناش و 'هریوت وات' (Heriot-Watt) و دهها موسسه و مركز آموزش بین المللی دیگر در همین راستا تعبیر می شود.
این موسسات علاوه بر كمك به ارتقاء كیفیت آموزشی مالزی، تضمینی برای پویایی و بقای آموزش عالی این كشور در فضای رقابتی شدید بین المللی هستند. ضمن آنكه علاوه بر كوالالامپور به عنوان پایتخت و مركز آموزش عالی، راه اندازی و توسعه شهرك دانشگاهی اسكندر در جنوب مالزی و در نزدیكی سنگاپور نیز نشان می دهد گام بلند این كشور برای ادغام كامل در صنعت آموزش عالی جهانی به عنوان یك صنعت بزرگ و پرسود است.
خروجی این نوع برنامه ریزی و سیاستگذاری هم اكنون آشكارا مشخص است. مالزی به صراحت و به اذعان جهانی، اكنون به یك قطب منطقه ای برای آموزش عالی تبدیل شده است. علاوه بر تاسیس بیش از 500 موسسه آموزش عالی و افزایش تعداد دانشجویان داخلی به رقم بی سابقه یك میلیون و 500 هزار نفر، بیش از 107 هزار دانشجوی خارجی از 160 كشور جهان در حال حاضر در دانشگاه های این كشور مشغول به تحصیل هستند.
این درحالی است كه میزان درآمد سالیانه این كشور براساس آمار وزارت دارایی مالزی به ازای هر دانشجوی مجرد 11 هزار و 200 دلار و به ازای هر دانشجوی متاهل 21 هزار و 400 دلار می باشد.
در صورت تداوم همین روند، می توان میزان درآمد مالزی از صنعت آموزش عالی را از زمان آغاز قرن 21 تاكنون و چشم انداز آتی آن تا سال 2025 میلادی، بیش از 120 میلیارد دلار تخمین زد.
در سطحی دیگر، براساس رده بنده های جهانی همچون 'كیو.اس'، پنج دانشگاه بزرگ مالزی هم اكنون در بین 100 دانشگاه برتر آسیا است. یك دانشگاه مالزی در بین 200 دانشگاه جهان و چهار دانشگاه دیگر نیز در رتبه ای زیر 500 در سطح جهان دارد.
ضمن آنكه براساس رتبه بندی بین المللی 'نظام های آموزش دانشگاهی پیشرو' در قرن 21، مالزی رتبه 28 از بین 50 كشوری را كسب كرد كه نظام آموزشی فعال، پیشرو و مدرن دارند.
این نظام بندی كه براساس 4 فاكتور 'منابع و سرمایه گذاری'، 'محیط'، 'قابلیت اتصال' و'خروجی (بازده)' متكی است، مالزی را از لحاظ منابع و سرمایه گذاری، در رده 12 از 50 قرار داده است؛ هرچند در فاكتور بازده و خروجی، رتبه 44 كسب كرده است.
همین امر، فاز دوم مالزی در راستای بین المللی سازی (چشم انداز آموزش عالی 2025) را به سوی كیفی سازی بیشتر بخش های آموزشی سوق داده است.
*** عباس قنبری باغستان/ رایزن علمی ایران در شرق آسیا
آساق**1611