آیین های ضیافت الهی در خراسان شمالی

مردم ترك، تات، كرمانج، تركمن و بلوچ خراسان شمالی از دیرباز با فرا رسیدن ماه مبارك رمضان جنب و جوش‌ خاصی را برای استقبال از این ماه انجام می دهند تا خود را خالصانه آماده میهمانی خدا ‌كنند.
در این نظافت عمومی پیر و جوان، زن و مرد برای پاكیزگی خانه، محله و مسجد و تكایای خود دخیل می شوند، فرش‌های خانه و مساجد را می‌تكانند و وسایل آشپزخانه مساجد را شست و شو می‌دهند.
پس از پایان نظافت منازل و مساجد نوبت به نظافت شخصی می‌رسد، در گذشته نه جندان دور در شش یا هفت حمام موجود در بجنورد قدیم جای سوزن انداختن نبود، حمام‌هایی چون حمام سراب، جاجرمی ها، كوثر، نور، رجاییان و حمام ملاك كه دو نوبته می‌شدند و آتش آن‌ها نیز لحظه‌ای خاموش نمی‌شد.

*** بیدارباش سحری با چاوش خوان ها و تشت های مسی
در زمان‌های گذشته تشخیص زمان دقیق سحری به دلیل نبود امكانات مشكل بود بنابراین افراد از طریق حركت ستاره‌ها زمان سحر را تشخیص می‌دادند.
عشایر و كوچ نشینان و چوپان‌های خراسان شمالی چون بیشتر وقت خود را در بیابان سپری می‌كردند از این روش برای تشخیص سحری استفاده می‌كردند و در هنگام سحر نیز افراد خوش الحان با چاوش خوانی مردم منطقه را برای خوردن سحری بیدار می‌كردند.
در مناطقی كه چاوش خوان وجود نداشت افراد با كوبیدن بر تشت‌های مسی كه به اعتقاد آنان موجب ایجاد فضایی معنوی شده و آرامشی خاص به فضا می‌بخشید مردم را به عبادت كردن و خوردن سحری دعوت می‌كردند كه این روش هم اكنون نیز در برخی مناطق دور افتاده استان انجام می شود.

*** افطاری های ساده و سنتی
در گذشته های نه چندان دور نوع غذاها در افطار مردم خراسان شمالی متناسب با فصل‌های سال تغییر می‌كرد به گونه‌ای كه در فصل بهار غذاهایی هم چون فتیر مسكه، آش رشته و سایر استفاده می‌كردند.
'یارمه' از دیگر غذاهای مرسوم در فصل بهار ویژه ماه مبارك رمضان بود كه از گندم نیم دانه، گوشت قورمه، روغن زرد و ادویه ها تهیه می‌شد.
در میان 'كرمانج' ها نیز رسم بود افرادی كه تازه به سن شرعی روزه داری می‌رسیدند در هنگام افطار توسط بزرگ‌تر خانواده هدیه و چشم روشنی دریافت می‌كردند، افرادی هم كه به سن روزه داری نرسیده اما به دلیل علاقه به این فریضه الهی روزه می‌گرفتند نیز از سوی بزرگ‌ترهای فامیل جایزه دریافت می‌كردند.
دادن افطاری توسط بزرگ‌ترهای فامیل و دعوت از كوچك‌ترها از دیگر رسوم رایج در میان مردم این منطقه بود و پخت حلیم در ایام ماه رمضان در قهوه خانه و كافه‌ها و توزیع آن و پخت زولبیا و بامیه و پشمك توسط قنادی‌ها از دیگر غذاها و شیرینی‌های ویژه این ایام بود كه هنوز نیز رواج دارد.

*** صله ارحام رمضانی در بین اقوام خراسان شمالی
دید و بازدید و سركشی از یكدیگر و عیادت از مریض از جمله كارهایی است كه مردم خراسان شمالی بعد از افطار انجام می‌دهند.
كمك به محرومان و بردن افطاری برای آن‌ها در طول ماه مبارك رمضان و به ویژه در شب‌های احیاء از دیگر آیین‌های مرسوم بین مردم است.
در آیین بزرگداشت شب‌های قدر مردم استان از قاریان قرآن، بزرگان و ریش سفیدان محل، اقوام و خویشان و افراد نیازمند دعوت می‌كنند تا در مراسم احیاء داری آن‌ها شركت كنند و بعد از افطار به خواندن قرآن، برگزاری مجلس روضه، دعا و نیایش ادامه می‌دهند و این مراسم تا اذان صبح ادامه دارد.
یكی از رسومی كه در شب‌های قدر انجام می‌شود شب زنده داری با قرائت قرآن، خواندن دعاهای جوشن كبیر و سایر ادعیه و قرآن به سر گرفتن است.

***آداب عید فطر در خراسان شمالی
مردم خراسان شمالی روز عید فطر، زكات فطریه را قبل از برآمدن خورشید به متولیان تقسیم و توزیع آن، یا اینكه به خانواده‌های نیازمند می‌رسانند و هم چنین با شركت در نماز عید فطر به سبب بهره مندی از نعمت روزه و توفیق در برگزاری مجالس و محافل مذهبی خدا را شكر می‌كنند.
در هنگام عید فطر افراد در محیطی باز، هموار و خوش منظر به نام خرمنگاه دور هم جمع شده و پس از جمع آوری فطره نماز عید فطر را به جا می‌آورند.
خراسان شمالی در شمال شرق كشور به دلیل همزیستی بسیاری از اقوام و مذاهب از جمله ترك زبان ها، كرد ها، قوم تات، تركمن و فارس و البته بلوچ و فارس و حتی عرب ها به گنجینه ای از فرهنگ ها می شناسند.
این تنوع قومیتی موجب شده تا مراسم متنوع و ملی و مذهبی فراوانی در این نقطه از ایران اسلامی برگزار شود.
یك پژوهشگر فرهنگ عامه در خراسان شمالی گفت: مردم این استان با فرهنگ های مختلف قبل از ماه مبارك رمضان همچون عید نوروز خانه تكانی می كنند و همه چیز را تمیز و پاك می كنند و مساجد و حسینیه ها را نیز به صورت دسته جمعی غباروبی و تمیز می كنند.
قاسم مهرنیا افزود: در چند دهه گذشته مردم این استان قبل از ماه مبارك رمضان یك روحانی را به مسجد و حسینه محله خود یا روستا دعوت می كردند كه آن روحانی در آن ماه در آن مكان مستقر می شد و از ابتدای این ماه مبارك تا روز عید فطر برای مردم در خصوص آداب این ماه، واجبات و سایر موارد صحبت و سخنرانی می كرد كه اكنون نیز این امر در استان در حال انجام است.
وی افزود: یكی از آداب و رسوم مردم این استان این است كه در مساجد در روز های احیا نماز های 100 ركعتی برگزار می شود كه این امر بعد از افطار تا سحر انجام می شود.
وی در خصوص سایر مراسم های احیا نیز گفت: هیات های مذهبی در این روز ها دسته روی می كنند و همچنین آیین های تعزیه خوانی نیز وجود دارد كه یكی از تعزیه معروف در این روز تعزیه قنبر بود كه در خصوص شهادت حضرت علی (ع) است و استقبال زیادی نیز داشت كه این امر در قبل از انقلاب ممنوع اعلام شد اما بعد از انقلاب دوباره رونق گرفت و هم اكنون نیز تعزیه خوانی در این استان داریم.
*** افطار تا سحر
این پژوهشگر فرهنگ عامه گفت: در این زمان مردم با برگزاری آیین هایی همچون دوره های قرآن در خانه ای جمع می شدند و تا آخر ماه مبارك رمضان قرآن كریم را چند بار ختم می كردند كه هم اكنون نیز این آیین در بین مردم این استان وجود دارد.
وی در بخش دیگری از سخنانش به مراسم هایی اشاره كرد كه در چند دهه گذشته در این استان انجام می شد اما اكنون رونق خود را از دست داده است كه برنامه نقالی در قهوه خانه ها از جمله این آیین ها بود.
مهر نیا افزود: برخی از مردم بعد از افطار به قهوه خانه می رفتند و نقالی در خصوص شاه نامه، اسكندر نامه، مختار نامه و سایر موارد انجام می شد و در شب های احیا نیز نقالی وجود نداشت بلكه برنامه ها در خصوص حضرت علی (ع) بود و ذكر مصیبت.
وی گفت: در قهوه خانه های شاخص شهر بجنورد برنامه 'درنا بازی' انجام می شد كه این برنامه شاد و مفرح و طنز اجتماعی بود كه در حققیت دهن كجی به سلطنت بود كه این برنامه از سوی آنان ممنوع اعلام شد.
وی یكی دیگر از برنامه های مردم این شهر را در ماه مبارك رمضان 'كچه بازی' عنوان كرد كه هم اكنون به گل و پوچ معروف است كه افرادی معروف هم بودند كه در این بازی شهرت خاصی داشتند كه با نام های مستعار همچون محمد دلی، امیر كاكل ...كه تخصصی كار می كردند.

*** افطاری دادن
این رسم زیبا نیز از قدیم در بین مردم این استان رواج داشت و در شب های احیا به اوج می رسید كه هم اكنون نیز این سنت حسنه در بین مردم وجود دارد.

*** شب خوان ها، توپ زدن ها
در چند دهه گذشته در شهر بجنورد برای خبر دادن زمان افطار و سحر در چهار راه قیام و پای توپ، توپ می زدند كه مردم به این وسیله از زمان افطاری و سحری با خبر می شدند.
همچنین افرادی نیز بودند كه شب خوان بودند و با طبل كه آهنگین نیز بود و بعضا به زبان فارسی و یا تركی به مردم اطلاع داده می شد كه وقت افطار و سحر است.
آهنگ طبل اول بدین گونه بود كه قره خاتون تو پلو بیشر یعنی پیرزن بلند شو غذا درست كن كه خانم خانه را به برخاستن و آماده كردن بساط سحری دعوت می‌كرد و آهنگ طبل دوم می‌گفت: قره خاتون قازانه دیشر یعنی پیرزن دیگ غذا را پایین بیار، كه در واقع به معنای آماده بودن سحری و موعد بیدار شدن سایر افراد خانواده بود.
طبل سومی در كار نبود و موعد نواختن آن وقت اذان بود و صدای خوش موذنان بجنوردی، كه با آن شروع یك روز روزه داری افراد را اعلام می‌كردند.
در طول روز نیز هر كدام از افراد سراغ كار خود می‌رفتند و لحظه‌ای از تلاش برای معاش دست نمی‌كشیدند، كشاورزان خراسان شمالی در مواردی كه ماه مبارك رمضان همچون سال جاری با فصل تابستان قرین شده در هوای بسیار گرم در مزارع خود مشغول دروی محصول بودند و در برابر گرسنگی و تشنگی طاقت فرسا تحمل می‌كردند.
در روز های عید فطر مردم در خانه های مجتهدین جمع می شدند و برای اطلاع از این امر مهم كسب و تكلیف می كردند و آنان نیز با مراجع تماس داشتند و بعد از رویئت هلال ماه خبر را به مردم می دادند و برخی از افراد كه در نقاطی بودند كه به مجتهدها دسترسی نداشند و اگر روز عید را شك می كردند مسافتی را مسافرت می كردند.

*** آیین های رمضان در نزد تركمن های خراسان شمالی
آیین 'یا رمضان' از مراسم زیبا و جذاب تركمن های سنی مذهب استان خراسان شمالی است كه به منظور تكریم ماه مبارك رمضان، در شب های این ماه برگزار می شود.
به گزارش ایرنا، در این مراسم كه شب های سوم، چهاردهم و بیست و هفتم ماه مبارك رمضان برگزار می شود، جوانان با ذوق و اهل شعر تركمن بعد از افطار دور هم جمع شده و به زبان تركمنی به شعرخوانی در وصف ماه مبارك رمضان و روزه داری می پردازند.
یك پژوهشگر در فرهنگ عامه قوم تركمن خراسان شمالی می گوید: در ادبیات تركمنی شاعرانی همچون مختومقلی فراغی اشعار زیادی در مورد فضلیت ماه رمضان سروده اند.
ناصر رهنما می افزاید: در این شب ها جوانان با تعیین یك نفر به عنوان سرگروه، در حضور دیگر علاقه مندان و روزه داران مشتاق شعرهای شاعران در خصوص ماه رمضان را قرائت كرده و به این وسیله به تكریم ماه مهمانی خدا می پردازند.
وی گفت: جوانانی كه در این مراسم شركت داشته اند از سوی دیگر حضار هدایایی دریافت می كنند كه در پایان سه شب برگزاری این آیین، آن را بین هم تقسیم كرده و یا آن را برای تدارك یك افطار و یا سحری دسته جمعی استفاده می كنند.
وی افزود: عمده مضمون اشعار تركمنی قرائت شده در این شب ها تاكید بر رعایت تقوا توسط روزه داران و ذكر دیگر فضایل ماه مبارك رمضان است.
وی اظهار كرد: در این هم نشینی بیشتر اشعاری كه قرائت می شود در قالب دوبیتی و رباعی است.
*** جمع آوری كمك برای نیازمندان
این پژوهشگر فرهنگ تركمن، كمك به نیازمندان را یكی از باشكوه ترین آیین ها نزد قوم تركمن های خراسان شمالی دانست كه بعد از پایان نماز انجام می شود كه نمونه ای از احسان، نیكوكاری و كمك دسته جمعی مردم به نیازمندان هر محل است.
رهنما افزود: در این آیین بعد از برپایی نماز تراویح در شبهای ماه مبارك رمضان می خوانند، تعدادی از نمازگزاران، كه اغلب جوان هستند، بطور دسته جمعی به طرف منازل ساكنان محل به راه می افتند و یكی از آنان شعری می خواند و بقیه به طور دسته جمعی در آخر هر بیت واژه 'الله' را بلند می گویند.
وی گفت: این افراد به مقابل هر خانه كه می رسند، ایستاده و شعرخوانی می كنند كه اهالی خانه بیرون آمده و هدایای خود را كه اغلب مواد غذایی مثل آرد، برنج، نان، كشمش ، قند، گندم و یا وجه نقد است به این جوانان هدیه می دهند.
وی افزود: افرادی كه كیسه های هدایا را در اختیار دارند، به مسجد محل رفته و هدایا را به امام جماعت و چند نفر از ریش سفیدان تحویل می دهند تا آنها این هدایا را بین نیازمندان تقسیم كنند.
*** سحرخوانی
این محقق تركمن اظهار كرد: تا چند سال پیش آیین سحرخوانی نیز در بین تركمن ها رواج بسیاری داشت كه هر آبادی برای خود افرادی به عنوان سحرخوان داشت.
رهنما افزود: در این آیین، سحرخوان محل هنگام سحر از خانه خود بیرون می آمد و در محلات مختلف روستا، سحرخوانی می كرد و گاهی هم تعدادی دیگر از افراد محلی او را همراهی می كردند و غزل آمدن سحر را می خواندند و با صدای این فرد كه اغلب خوش صدا هم بود، اهالی از خواب بیدار می شدند.
افطاری دادن:
افطاری دادن در ماه مبارك رمضان نزد تركمن های اهل سنت خراسان شمالی یك افتخار بزرگ به شمار می رود و به همین دلیل در این ماه هر كس با هر بضاعتی، سعی می كند به این آیین عمل كند.
از سویی در مساجد تركمن های اهل سنت همواره به روی افراد مستمند و تنگدست برای صرف افطاری باز است.
افطاری دادن نوعی سنت حسنه از حضرت رسول اكرم(ص) نزد اهل سنت محسوب می شود و به همین دلیل هر كس دوست دارد در این سنت حسنه نقشی هرچند كوچك ایفا كند.
ادای فطریه در میان اهل سنت:
ادای فطریه در میان اهل سنت رسم دیگری است كه در ماه مبارك رمضان و معمولا در چند روز آخر ماه رمضان، قبل از نماز عید سعید فطر انجام می شود.

*** استهلال هلال شوال
یكی از تركمن های شهرستان راز و جرگلان خراسان شمالی در مورد آداب و سنن عید فطر در میان این اهالی گفت: در بین تركمن های اهل سنت تلاش برای رؤیت هلال ماه از اهمیت زیادی برخوردار است.
محمد درخشان افزود: به این منظور حتی كهنسالان به پشت بام ها رفته و سعی در رؤیت هلال ماه می كنند.
وی گفت: یكی از رسوم تركمن های خراسان شمالی پیش از رؤیت هلال ماه شوال و فرا رسیدن عید فطر تكبیر گفتن است.
وی افزود: با رؤیت هلال ماه شوال و اعلام عید فطر تركمن های خراسان شمالی در ابتدا زكات فطریه خود را آماده كرده و آن گاه لباس های نو و پاكیزه خود را پوشیده و به ملاقات اقوام و برادران خود می روند تا با یكدیگر برای برپایی نماز عید فطر به عیدگاه بروند.
درخشان گفت: پس از افطار، تركمن ها در دسته های چند نفری به سوی عیدگاه كه زمینی صاف در طبیعت است می روند تا در آنجا نماز بگذارند كه رفت و برگشت به عیدگاه نیز خود دارای آدابی است.
وی اظهار كرد: افطاری دادن در ماه مبارك رمضان نزد تركمن های اهل سنت خراسان شمالی یك افتخار بزرگ به شمار می رود و به همین دلیل در این ماه هر كس با هر بضاعتی، سعی می كند به این آیین عمل كند.
وی افزود: از سویی در مساجد تركمن های اهل سنت همواره به روی افراد مستمند و تنگدست برای صرف افطاری باز است.
درخشان بیان كرد: افطاری دادن نوعی سنت حسنه از حضرت رسول اكرم(ص) نزد اهل سنت محسوب می شود و به همین دلیل هر كس دوست دارد در این سنت حسنه نقشی هرچند كوچك ایفا كند.
وی ادامه داد: ادای فطریه در میان اهل سنت رسم دیگری است كه در ماه مبارك رمضان و معمولا در چند روز آخر ماه رمضان، قبل از نماز عید سعید فطر انجام می شود.
وی گفت: ادای فطریه اهمیت خاصی در بین تركمن ها دارد، طبق اعلام نظر روحانیان تركمن برای هر فرد خانواده، مبلغی تعیین و به افراد نیازمند پرداخت می شود و در فقه اهل سنت پرداخت فطریه واجب است.
وی اظهار كرد: شهروندان تركمن اهل سنت خراسان شمالی در روزهای پایانی ماه مبارك رمضان پس از یك ماه عبادت و روزه داری با انجام آیین های ویژه این ماه پر بركت، خرید لباس نو و تهیه انواع شیرینی به استقبال عید فطر می روند.
درخشان افزود: با فرارسیدن روز عید، مردان پیر و جوان گروه گروه با در دست داشتن سجاده عازم عیدگاه هر شهر شده و با حضور در اجتماع روزه داران با گوش سپردن به مواعظ علما و بهره مندی از ارشادات دینی و مذهبی، نماز عید فطر را بجا می آورند.
*** آشتی كنان
این شهروند تركمن گفت: یكی از سنت های حسنه تركمن های خراسان شمالی در آستانه ماه مبارك رمضان، آیین آشتی كنان است.
وی افزود: در این آیین ریش سفیدان هر محله و یا خانواده، افرادی را كه با هم كدورتی دارند، بدون اطلاع از همدیگر برای صرف چای به خانه ای دعوت می كنند و آنها را با هم روبه رو كرده و آشتی می دهند.
درخشان گفت: تركمن ها عقیده دارند كه ماه رمضان آنقدر عزیز و گرامی است كه كسی نباید در حالی كه كدورتی از برادر و خواهر مومن خود در دل دارد، وارد آن شود.
امام جمعه اهل تسنن شهرستان مرزی راز و جرگلان می گوید: ماه مبارك رمضان، ماه نزول قرآن، رحمت، بركت و از شریف ترین ماه های سال برای عموم اهل سنت است.
آخوند رحیم صمدی در گفت و گو با ایرنا اظهار كرد: مهم ترین وظیفه اهل سنت در این ماه صدقه دادن به فقیران، احترام به سال خوردگان، مهربانی با یتیمان، عبادت و فرستادن صلوات است.
وی برگزاری كلاس های آموزشی قرائت و تلاوت قرآن توسط روحانیون اهل سنت را از دیگر آداب اهل سنت این منطقه دانست و افزود: برگزاری كلاس های آموزش قرآن برای اقشار مختلف مردم از دیگر آدابی است كه در این ماه انجام می شود.
امام جمعه اهل سنت شهرستان راز و جرگلان گفت: نماز تراویح از دیگر آداب اهل تسنن است كه بعد از نماز عشا خوانده می شوند و تركمنان علاقه مند در ماه مبارك رمضان همراه با این نماز چندین مرتبه قرآن را ختم می كنند.
در طول ماه مبارك رمضان، عمده مساجد تركمن ها پر از جمعیت شده و حال و هوایی دیگر دارد.
به گزارش خبرنگار ایرنا اگر در شب های ماه مبارك رمضان در مناطق تركمن نشین باشی و از گلدسته های مساجد صدای اذان را برای برپایی نماز عشا بشنوی، پیر و جوان و حتی كودكان را خواهی دید كه گروه گروه به سمت مساجد در حركتند.
در شب های ماه مبارك رمضان، جمعیت زیادی كه بیشتر آنها را جوانان، نوجوانان و حتی كودكان تشكیل می دهند برای برپایی نماز عشا و نماز 'تراویح’'كه پس از آن به جماعت اقامه می شود، وارد مساجد می شوند.
صمدی گفت: تراویح نمازی 20 ركعتی است كه در قالب 10 نماز دو ركعتی، پس از اقامه نماز عشاء به جماعت خوانده می شود به این شكل كه امام جماعت پس از خواندن حمد در هر ركعت، یك سوره از سوره های كوتاه قرآن مجید را می خواند.
این روحانی اهل تسنن افزود: نماز تراویح در تمامی مساجد مناطق تركمن نشین برپاست اما در برخی از مساجد اصلی اهل سنت نیز ‘'نماز ختم' برپا می شود.
وی افزود: در نماز ختم، امام جماعت كه معمولا حافظ قرآن است در هر ركعت از نمازهای دو ركعتی، به جای قرائت سوره های كوتاه پس از حمد، از نخستین سوره ابتدای قرآن آغاز می كند و در هر ركعت بخشی از قرآن را می خواند و در ركعت های بعدی ادامه آن را می خواند و به این ترتیب در طول یك هفته، قرآن را به جماعت و در قالب این نماز، ختم می كنند.
صمدی ادامه داد: هر چند این نمازهای 20 ركعتی هر شب دو تا سه ساعت به طول می انجامد، اما تركمن ها شركت در آن را مستحب دانسته و سعی می كنند كه در آن شركت جسته و از ثواب آن بهره مند شوند.
وی افزود: اهالی تركمن در ماه مبارك رمضان به صورت دسته جمعی نیز در مساجد قرآن قرائت می كنند و در این ماه سه الی چهار مرتبه قرآن را ختم می كنند.
وی اظهار كرد: در آیین ختم قرآن مجید، تعدادی از قاریان و حافظان معروف تركمن با حضور سایر روزه داران در مدت زمان معینی در چند شب متوالی قرآن را ختم می كنند.
صمدی گفت: هر بار ختم قرآن توسط تركمنان با مراسم ویژه ای مانند پخش میوه و شیرینی همراه است.
وی افزود: در روز عید فطر نیز در خانه تركمن ها سفره ای پهن است و بر روی سفره ها نان های سنتی و شیرینی و شكلات چیده می شود.
وی گفت: روزه داران تركمن پس از برپایی نماز عید فطر به صورت جماعت، برای دید و بازدید به سراغ همسایگان و هم كیشان روزه دار خود می روند.
صمدی در خصوص آیین شب قدر نیز گفت: تركمن ها شب قدر را، به عنوان شب نزول قرآن در شب 27 ماه رمضان برگزار می كنند و افراد جوان و مسن، به طور دسته جمعی بعد از نماز عشاء و تراویح در یكی از خانه های محل جمع شده و راز و نیاز می كنند و قرآن می خوانند تا هرچه بیشتر از ثواب این ماه، خصوصا شب نزول قرآن فیض ببرند.
یكی از زنان تركمن ساكن در روستای گركز از توابع بخش مرزی جرگلان نیز گفت: مردان و پسران برای خواندن نماز واجب و مستحبی و همچنین دعا و مناجات به مسجد محله می روند اما بانوان به تنهایی و یا همراه دوستان و آشنایان در خانه به ادای واجبات می پردازند.
صاحب جمال رحیمی افزود: زنان تركمن در ماه مبارك رمضان غذاهای مخصوصی از جمله قایش تهیه می كنند كه در آن خمیر را برش داده و در آب جوش ریخته و بعد از پخته شدن وارد آبكش می كنند و سپس سسی مخصوص كه مخلوطی از پیاز، روغن، گوجه فرنگی، سیب زمینی و ادویه مخصوص است بر روی این خمیرها می ریزند و میل می كنند.
وی اظهار كرد: همچنین در این ماه زنان تركمن آش رشته، انواع فتیر و نان خانگی، كلوچه، شیرینی تهیه می كنند و بعد از صرف غذا و خوراكی به دعا و نیایش می پردازند.
10 درصد از جمعیت استان خراسان شمالی را تركمن های سنی مذهب تشكیل می دهند كه در شهرستان های بجنورد، راز و جرگلان و مانه و سملقان سكونت دارند.
2077/3007/6042