قنات قصبه گناباد فرصتي براي توسعه گردشگري منطقه اي

قنات در ايران سابقه طولاني دارد و با توجه به شرايط خاص اقليمي و آب و هوايي ايران پيشينيان از قنوات براي تامين آب مورد نياز استفاده مي كردند.
با توجه به نقش تامين آب در ماندگاري جمعيت و كمبود نزولات آسماني در مناطق كويري، حفر قنات در اين نقاط همواره مورد عنايت مردمان اين مناطق بوده است.
تمدن هاي اوليه و فرهنگ هاي بزرگ و گسترده در كنار رودها يا چشمه هاي بزرگ شكل گرفته و بسياري از مناطق كويري كه تا كيلومترها از اين مواهب الهي بي بهره بوده اند مردم اين مناطق را بر آن داشته كه براي تامين آب به دنبال حفر قنات باشند.
با افزايش جمعيت و به ويژه مهاجرت آريايي ها به ايران در اواخر هزاره دوم قبل از ميلاد منابع موجود و قابل دسترس پاسخگوي نيازها نبوده و مردمان را به فكر چاره جويي انداخته كه در وهله نخست انتقال آب رودخانه به نقاط دورتر و سپس استفاده از منابع زيرزميني از طريق حفر چاه را آغاز كردند.
آنان با تلاش براي دستيابي به راه هاي ساده تر استحصال آب به بزرگترين كشف خويش يعني حفر قنات رسيدند.
بخش اعظم قناتهاي جهان در ايران حفر شده اند و بيشتر اين تكنيك براي تامين آب در اختيار ايرانيان بوده است.
در اين ميان قنات قصبه گناباد با سابقه بيش از 2500 سال به عنوان يكي از قديمي و عظيم‌ ترين قناتهاي كشور ريشه در تاريخ و فرهنگ اين مرز و بوم دارد و از آن مي توان به عنوان يكي از عجايب تمدن تاريخ بشر در تامين آب ياد كرد.
قنات قصبه گناباد از ميان اراضي كوي شرقي گناباد (قصبه شهر سابق) در بخش جنوب غربي و از محلي معروف به برج علي ضامن، از داخل رسوب ‌هاي ريز دانه آغاز شده و به طول 331 هزار و 33 متر در يك رشته اصلي به نام قصبه و چهار رشته منشعب به نام دولاب كهنه، دولاب نو، رشته فرعي اول و رشته فرعي دوم قصبه جريان دارد.
رشته اصلي اين قصبه كه 131هزار و 35 متر طول دارد در امتداد دره پرآب خانيك حفر شده و عمق مادر چاه آن نيز بيش از 200 متر است.
قطعه سفالهاي پراكنده در اطراف دهانه چاه ‌هاي اين رشته قنات حاكي از اين است كه رشته قصبه واقع در كانال اوليه اصلي قنات در زمان هخامنشيان حفر شده و به دنبال آن رشته ‌هاي ديگر قنات در مواقع خشكسالي در طول ساليان بعد از آن حفر شده اند.
ريزش پي در پي قنات، پيشينيان را به يافتن راه چاره ‌اي ترغيب كرده كه طي آن در فاصله 683 متري، قنات را به دو شاخه تقسيم كرده اند تا در صورت ريزش و بسته شدن يكي از كانال ‌ها، آب از ديگري خارج شده و در داخل انباشته نشود.
چاه ‌هاي قنات قصبه به دو صورت چاههاي كم عمق و عمودي و چاههاي عميق و پله اي تقسيم مي شوند به اين معني كه ابتدا در فاصله 70 تا يكصد متري، چاه عمودي حفر شده و سپس با زاويه قائمه در كف آن كانالي افقي و بلند هوا، در مسير قنات به طول سه تا پنج متر حفر شده و مقني به تعداد هر چاه چرخي در انتهاي كانالهاي افقي و بر فراز چاههاي عمودي استوار مي‌كرده و خاك ارسال شده از دل چاه حفر شده را به بيرون انتقال مي داده است.
قنات قصبه گناباد با طول 33 كيلومتر داراي 408 حلقه چاه است و عمق مادر چاه آن 300 متر است.
اين قنات با توجه به موقعيت خاص و پيشينه تاريخي خود به يكي از مكانهاي گردشگري منطقه جنوب خراسان رضوي تبديل شده و همه ساله بازديد كنندگان بسيار از نقاط مختلف كشور و حتي ديگر كشورها را به سوي خود جذب مي كند.
ثبت قنات قصبه در فهرست آثار جهاني يونسكو از چند سال گذشته مطرح بوده ولي در يك سال قبل با قوت هر چه بيشتر پيگيري شد تا اينكه شهريور ماه سال 1394 كارشناسان سازمان يونسكو بازديدي از آن داشتند و ثبت آن در دستور كار قرار گرفت.
قنات قصبه در سال جاري به همراه 10 قنات ديگر كشور براي ثبت در دستور جلسه اين سازمان قرار گرفت و در 25 تير ماه جاري به ثبت جهاني رسيد.
نخستين كسي كه توصيف مفصلي از قنات گناباد آورده ناصر خسرو قبادياني است كه در سال 444 هجري از شهر تون عازم گناباد بوده و آن بخش از سفرنامه اش را چنين نگاشته است:
'چون از شهر تون برفتيم آن مرد گيلكي مرا حكايت كرد كه وقتي ما از تون به گناباد مي رفتيم دزدان به بيرون آمدند و بر ما غلبه كردند، چند نفر از بيم خود را در چاه كاريز افكندند. بعد از آن جماعت يكي را پدري مشفق بود و يكي را به مزد گرفت و در آن چاه گذاشت تا پسر او را بيرون آورد، چندان ريسمان و رسن كه آن جماعت داشته حاضر كردند و مردم بسيار آمدند، هفتصد گز رسن فرو رفت تا آن مرد به بن چاه رسيد، رسن در آن پسر بست و او را مرده بيرون كشيدند و آن مرد چون مرده بيرون آمد گفت آبي عظيم كه در اين كاريز روانست و آن كاريز چهار فرسنگ مي رود و آن را مي گفتند كه كيخسرو فرموده است.'
به نظر مي رسد حكايتي كه ناصر خسرو در سفرنامه خود آورده مبدا اظهار نظرهايي شده كه بعدها در مورد قنات گناباد ارائه شده است.
'حمد الله مستوفي' در سال 740 هجري قمري با استفاده از روايت ناصر خسرو، اين گونه در مورد قنات نوشته است: 'چهار فرسنگ درازاي كاريز است و چاه آن تخميني هفتصد گز باشد و چند موضع مي باشد و مجموع را آب از كاريز و بيشتر كاريز ها از طرف جنوب به شمال مي رود.'

* قنات قصبه گناباد ظرفيت مهم گردشگري براي شهرستان و جنوب خراسان رضوي

يكي از اعضاي شوراي اسلامي و استاد دانشگاه آزاد اسلامي گناباد از قنات قصبه اين شهرستان به عنوان يك ظرفيت بسيار مهم براي توسعه كمي و كيفي گردشگري جنوب خراسان رضوي و جذب گردشگر داخلي و خارجي ياد كرد.
ابوالقاسم شفيعي گفت: ايجاد زيرساختها و امكانات رفاهي براي جذب گردشگر، جذاب سازي نماي بيروني قنات و ايجاد جاذبه هاي بصري براي گروه ها و سليقه هاي گردشگران مختلف در اولويت اقدامهاي شوراي اسلامي شهر گناباد قرار دارد.
وي افزود: طرح جامع قنات پيمايي مجازي به پنج زبان دنيا و آشنايي با ديگر ظرفيت هاي گردشگري گناباد شامل روستاي هدف گردشگري رياب براي جذب و افزايش ماندگاري گردشگران در اين منطقه از ديگر فعاليتهاي در دست اقدام شوراي اسلامي گناباد با همكاري بخش خصوصي است.
رئيس اداراه ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري گناباد هم گفت: ميراث فرهنگي به صورت جدي جذب اعتبارات استاني و كشوري و حتي بين المللي براي ايجاد زير ساخت هاي رفاهي و زيربنايي جذب گردشگر در اين منطقه و بهره گيري از ظرفيت قنات قصبه گناباد را در دستور كار خود قرار داده است.
امان الله نوروزي افزود: جهت دهي اين اعتبارها براي حفاظت و مديريت بهره برداري از اين قنات با همكاري دستگاههاي اجرايي ذيربط مورد توجه مي باشد.
وي اظهار كرد: در اين راستا اقدامهايي براي معرفي و شناساندن بيشتر مكان هاي تاريخي و فرهنگي، موزه ها، بقاع متبركه و روستاهاي هدف گردشگري گناباد به علاقه مندان داخلي و خارجي در دست انجام است كه اميدواريم در جذب گردشگر و افزايش ماندگاري گردشگران در گناباد نقش اساسي داشته باشد.

* احياي كوچه باغها بستر ساز جذب گردشگر براي قنات قصبه گناباد
شهردار گناباد هم گفت: به دنبال ثبت قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهاني يونسكو، اجراي طرح احياي كوچه باغهاي اين شهر به عنوان بستر ساز و تكميل كننده فرآيند جذب گردشگر براي اين اثر در دستور كار قرار دارد.
علي تقوي افزود: با هدف بستر سازي براي افزايش گردشگر داخلي و خارجي و استفاده حداكثري از فرصت ثبت قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهاني يونسكو، تاكنون بيش از 80 كوچه باغ در اين شهر شناسايي شده و زيباسازي و احياي آنها به صورت سنتي و قديمي در دستور كار قرار گرفته است.
وي اظهار كرد: شهر گناباد در قديم داراي كوچه باغهايي با مناظر زيبا بود كه در فرآيند توسعه شهري بخش اعظم آن دستخوش ساخت و ساز قرار گرفته و تخريب شده است.
وي گفت: شهرداري با توجه به هويت معماري اين شهر طرحي پايه اي و كاربردي براي ايجاد بستر مناسب در زمينه توسعه صنعت گردشگري را در دستور كار قرار داده است.
تقوي افزود: حدود 100 هكتار از اراضي شهر گناباد شامل مناطق پاياب قنات قصبه، پيرعلي، پاياب قنات ده و بولوار امام حسين (ع) تا بلوار پاسداران براي اجراي طرح احياي كوچه باغ ها مناسب مي باشد.
فرماندار گناباد هم گفت: ثبت جهاني قنات قصبه فرصتي بي نظير و قابليت بسيار مهمي براي توسعه و رونق اقتصادي اين منطقه از طريق افزايش جذب گردشگر داخلي و خارجي است.
محمد علي نبي پور افزود: قنات قصبه گناباد به عنوان يكي از يادگارهاي به يادماندني پيشينيان در تامين آب كه هم اكنون نيز در اين زمينه نقش آفرين است، مي تواند با برنامه ريزي صحيح از طريق جذب گردشگر، اقتصاد منطقه را شكوفا كند.
معاون گردشگري اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي هم گفت: استفاده از ظرفيت ثبت قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهاني يونسكو براي توسعه و رونق گردشگري نيازمند عزم همگاني مسئولان بخشهاي مختلف و مردم است.
سيد جواد موسوي افزود: اين قنات از ظرفيتهاي مهم گردشگري استان و حتي كشور است كه با فرهنگ سازي و اطلاع رساني مناسب مي توان از بستر ثبت آن در سازمان يونسكو براي توسعه كمي و كيفي گردشگري منطقه جنوب خراسان رضوي حداكثر بهره را گرفت.
معاون ميراث فرهنگي اداره كل ميراث فرهنگي، صنايع دستي و گردشگري خراسان رضوي هم از قنات قصبه به عنوان مهمترين جاذبه گردشگري در جنوب خراسان رضوي ياد كرد و گفت: اين قنات نمايش دهنده فناوري، مديريت آب و فرهنگ عامه در ايران باستان است و مناظر طبيعي قنات نيز مي تواند از جاذبه هاي گردشگري مهم استان باشد.
محمد ركني افزود: قنات قصبه گناباد با عمق 300 متر و ديگر ويژگي ها در نوع خود در جهان منحصر به فرد است كه هم اكنون براي معرفي هرچه بهتر وضعيت قنات در صدد مرمت قسمتي از آن هستيم كه قابليت حضور گردشگران را دارد.
وي خاطر نشان كرد: ثبت جهاني اين اثر در فهرست آثار جهاني يونسكو، گناباد و جنوب خراسان رضوي را به قطب جذب گردشگر تبديل مي كند.

* قنات قصبه گناباد فرصتي براي توسعه پايدار گردشگري منطقه اي و بين المللي

رئيس پايگاه قنات قصبه گناباد هم گفت: ثبت قنات قصبه در فهرست آثار جهاني، نقش بسيار مهم در توسعه گردشگري پايدار در اين منطقه و جذب گردشگر از ديگر نقاط كشور و حتي ساير كشورها به اين منطقه دارد.
نگار سرتيپ زاده افزود: قنات قصبه گناباد با جنبه هاي گوناگون فناوري، مديريتي، فرهنگ عامه و مناظر طبيعي مي تواند به عنوان مهمترين جاذبه گردشگري گناباد و حتي خراسان رضوي يا كشور مطرح باشد و ثبت آن در يونسكو روند اين مهم را تسهيل مي كند.
وي برقراري تعامل و تعادل نظام مند ميان ظرفيتهاي محلي و انتقال و ارتقاي اقتصادي در جهت تامين آينده اي مطمئن و سودمند براي محيط زيست و توسعه كمي و كيفي فرهنگي منطقه را از ديگر مزيتهاي ثبت قنات قصبه گناباد در فهرست آثار جهاني برشمرد.
سرتيپ زاده گفت: ثبت جهاني اين قنات به عنوان يك عامل مهم تامين آب منطقه از 2500 سال پيش تاكنون با وجود تداوم پديده خشكسالي طي سالهاي اخير، كاهش رطوبت، بارندگي و منابع آب سطحي از اهميت بسيار برخوردار است.
در چهلمين كميته ميراث جهاني سازمان يونسكو در شهر استانبول تركيه، قنات قصبه گناباد از استان خراسان رضوي به همراه قنات هاي بلده خراسان جنوبي، زارچ و حسن آباد مشير مهريز در يزد، جوپار كرمان، اكبرآباد و قاسم آباد بروات و ابراهيم آباد در استان مركزي به ثبت جهاني رسيد.
شهرستان گناباد داراي 250 اثر تاريخي و معنوي است كه از اين تعداد 142 اثر به ثبت آثار ملي رسيده است.
چهار موزه باستانشناسي، مردم شناسي، آب و موزه روستايي زعفران هم در گناباد براي بازديد علاقه مندان داير است.
وجود 17 مقبره امامزاده ها از ديگر ظرفيتهاي مهم معنوي و مذهبي شهرستان گناباد است.
اين شهرستان در 287 كيلومتري مشهد و در جنوبي ترين نقطه استان خراسان رضوي قرار دارد كه به دليل قرار گرفتن در مسير سه استان خراسان جنوبي، يزد و خراسان رضوي، سالانه دهها هزار نفر از اين منطقه گذر مي كنند.
7545/2095/7496/ 6053