رنگارنگی و تنوع به همراه ذوق و هنر به كار رفته در لباس های سنتی زنان هرمزگان از كَندورهِ و شلوار بندری و اُرونی و جلبیل گرفته تا برقع و چادر بندری ، گَوَن ، بادله ، نیم بادله ، كلوش و لَچَك جذابیتی خاص و منحصر بفرد در جنوب ایران به شمار می رود اما این سرمایه معنوی كه به شماره ثبت 11 در سال 88 در فهرست آثار ملی قرار گرفت ، در نبرد قیمت با مانتو و شلوارهای صنعتی و سری دوزی تنها مانده و روز به روز در حال عقب نشینی از بازار است.
لباس هایی كه شاخصه و متمایز كننده زنان هرمزگانی در پوشش و نشان دهنده شخصیت ، حقیقت و به عبارتی دیگر هویت آنان است با گسترش زندگیِ صنعتی هرچند كمرنگ تر از گذشته ولی كاربرد خود را همچنان حفظ كرده اند.
این لباس ها سنتی شاد ، رنگارنگ و متنوع در خود نشانه هایی از ارتباط و تجارت مردمان منطقه با سایر نقاط جهان از شرق آسیا تا آفریقا و اروپا را جای داده و ریشه دار بودن مردمان این دیار را در گذر تاریخ چند هزار ساله نشان می دهد ، پیشینه ای كه كشورهای همسایه حاشیه خلیج فارس غبطه و حسرت داشتنش را می خورند.
لباس های زنان هرمزگان حتی یكی از جاذبه های گردشگری بوده و بنا به اطلاعات اداره كل میراث فرهنگی هرمزگان گردشگران خارجی برای دیدن و تماشای این لباس های چشم نواز وارد این منطقه می شوند.
قیمت تمام شده یكی از مهمترین مولفه ها در تعیین میزان تهیه و استفاده از كالا وخدمات محسوب می شود و به طور طبیعی با افزایش قیمت ها میزان خرید و استفاده نیز كاهش می یابد و لباس های محلی هرمزگان نیز از این قانون جدا نیستند.
در این سال ها افزایش تورم و شرایط اقتصادی حاكم بر جامعه، بر قدرت خرید مردم اثر گذاشته به گونه ای كه صنعتگران و دوزندگان لباس های سنتی عنوان می كنند همان تعداد اندك باقیمانده از مشتریان لباس های محلی و سنتی خواهان تهیه قسطی لباس هستند.
خریداران این لباس ها نیز قیمت های بالای تهیه لباس سنتی را دلیل بر كاهش تقاضا برای خرید و چشم پوشی در استفاده از این لباس ها عنوان می كنند.
لباس های سنتی بانوان هرمزگان دارای اجزاء مختلفی است كه زنان استان به خوبی توانسته اند برخی ازآنها را از گذر زمان سالم عبور داده و به امروز برسانند، ازبین آنها می توان به كَندورهِ ، شلوار بندری ، اُرونی ، جلبیل ، برقع ، چادر بندری ، گَوَن ، بادِله ، نیم بادله ، كلوش و لَچَك اشاره كرد.
كَندورهِ یك نوع لباس سنتی است كه قد آن تا نزدیك به زانو رسیده و از پهلو به پایین گلابتون دوزی یا خوس دوزی شده و اطراف آن تا دور یقه این تزیینات ادامه دارد ، شلوار بندری كه در گذر سال ها توسط مردم این استان محفوظ مانده و قد بانوان را بلند تر نشان می دهد از مُچ پا تا زانو تنگ بوده و از زانو تا كَمر حالت لوزی شكل می گیرد و دارای تزیین های زیبایی است.
لَچَك نیز نوعی كلاه است كه با زیورآلات تزیین شده و بخشی از پیشانی تا پشت سر را به صورت هلالی در بر می گیرد و زنان برای حجاب و حفظ سر از گرمای آفتاب از آن استفاده می كنند، اُورنی نیز نوعی روسری بوده كه با گل های ریز و درشت و پولك و گلابتون و نخ های طلایی و نقره ای تزیین می شود و دارای رنگ های شاد و متنوعی است.
هرچند بیشتر بانوان كشور از چادر مشكی استفاده می كنند ولی زنان هرمزگانی چادرهای رنگارنگ و شاد با گل های ابریشمی و زیبا را بیشتر می پسندند وبكار می برند و علاوه بر این رنگ سیاه در این منطقه كه دارای آفتابی نزدیك به عمود است گرمای بیشتری را جذب می كند.
یكی از بانوان در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت: لباس های سنتی هرمزگان چون باید به وسیله دست دوخته شود و در این مسیر كمتر از چرخ خیاطی استفاده می شود به نسبت قیمت بالایی نیز دارند و بسیاری از بانوان نیز این مطلب را عنوان می كنند.
معصومه شهبازی ادامه می دهد: البته با توجه به كارهایی كه صنعتگران بر روی این لباس ها انجام می دهند ممكن است قیمت از نظر فروشندگان بالا نباشد.
به گفته بانویی دیگر، لباس سنتی آماده در بازار گران است و خود فرد باید نسبت به دوخت آن اقدام كند كه همین موضوع باعث شده بیشتر افراد به سمت استفاده از مانتو و شلوار روی آورند.
عصمت غلامی بیان می كند: هزینه تهیه مانتو وشلوار به مراتب پایین تر و مقرون به صرفه تر از خرید و سفارش لباس های سنتی زیبا و فاخری است كه بخشی از گذشته مردم استان را در خود بازتاب داده اند و به عنوان مثال قیمت جلبیل كه نوعی روسری خوس دوزی شده بانوان استان می باشد از پنج میلیون ریال آغاز می شود.
سمیه نخلی ، بانویی دیگر نیز قیمت لباس های سنتی را وابسته به منطقه ای می داند كه فرد اقدام به تهیه آن می كند و می تواند قیمت یك پیراهن در منطقه ای یك میلیون ریال و در منطقه ای دیگر همان پیراهن دو میلیون ریال كمتر و یا بیشتر باشد و با توجه به شرایط اقتصادی كنونی خرید آن به صرفه نیست.
بانویی دیگر لباس سنتی زنان هرمزگان را بخشی از هویت و فرهنگ مردمان درگذر زمان می داند كه با استفاده از آن می توان ساكنان این استان را از سایر نقاط كشور و حتی جهان تشخیص داد.
مریم دادی نژاد ابراز داشت : شاید قیمت خرید یك پیراهن مردانه 600 هزار ریال باشد ولی قیمت تهیه یك دست پیراهن زنانه كمتر از یك میلیون ریال نیست.
وی ادامه می دهد: لباس های سنتی زنان دارای كاربردهای مختلفی است و حتی به عنوان نشانه از سوی خانواده داماد به عروس هدیه داده می شود كه قیمت هر دست می تواند بین 10 میلیون ریال و یا كمی كمتر و بیشتر باشد.
مدیرعامل تعاونی نقش و نگار الماس هرمز كه در زمینه تولید لباس های سنتی فعالیت می كند نیز می گوید : قیمت لوازم و مواد اولیه تاثیر چندانی در افزایش قیمت لباس ها ندارد و موضوع اصلی در این زمینه زمانی است كه صنعتگر برای تزیین صرف می كند.
فرخنده بادروج ادامه می دهد : برای كاستن قیمت ها از میزان استفاده وسایل تزئینی مانند گلابتون در كارهایی كه برای شهرستان ها ارسال می شود می كاهیم تا بدین وسیله در زمان صرفه جویی شود.
بادروج ابراز می دارد : بر اساس برآوردهای صورت گرفته از شركت در نمایشگاه ها بیشتر افراد خواهان استفاده از طرح ها و رودوزی های سنتی هرمزگان بر روی روسری ، مانتو و شلوار هستند كه این كار صورت گرفت و مشتری خوبی نیز دارد.
این مدیرشركت تعاونی دوخت لباسهای سنتی زنان هرمزگان بیان می كند : به نظر بنده یكی از راهكاری های ترویج پوشش محلی زنان استان ، تنوع بخشیدن به دوخت ها و استفاده از طرح های سنتی بر روی روتختی ، بالش ، كیف و سایر وسایل كاربردی است.
بادروج اشاره می كند: بیشتر بانوان هرمزگان پارچه ساتن را به دلیل رنگ و زرق و برقی كه دارد می پسندند ولی بانوان سایر نقاط كشور و حتی كشور عمان خواهان استفاده پارچه های دیگر به خصوص پارچه های نخی برای دوخت لباس های سنتی استان هستند.
وی اظهار می دارد : لباس های سنتی هرمزگان مورد توجه بانوان سایر استان ها نیز قرار داشته برای مراسم های خود استفاده می كنند اما به دلیل قیمت بالا تمایل كمتری برای خرید دارند و خواهان اجاره لباس هستند كه فراهم كردن زمینه این كار نیازمند هزینه و صرف زمان زیادی است.
وی ابراز می دارد : همچنین به دلیل سختی هایی كه رودوزی های سنتی دارد بسیاری از افراد آنرا كنار گذاشته اند و ارائه تسهیلات به آنان می تواند مشوق خوبی برای شروع دوباره با كار كمتر و انگیزه بیشتر باشد.
مدیر شركت تعاونی صنایع دستی گلابتون قشم نیز در این خصوص می گوید: با توجه به تغییر نگرش ها و ذائقه ها، طرح ها و رنگ های بكار رفته در لباس های سنتی نیز باید متحول و به روزتر شود و حتی از این طرح ها بر روی مانتو و شلوارها و پوشاك مدارس و مهد كودك ها استفاده گردد كه این می تواند در گسترش استفاد از لباس های محلی موثر باشد.
فایقه عسكری كه به گفته خودش 25 سال در كار تولید لباس های سنتی است ادامه می دهد : در حال حاضر از طرح ها و رودوزی های سنتی هرمزگان بر روی حاشیه دامن های سنتی قشقایی استفاده می شود و در نمایشگاه های مد و لباس تهران مشتری ها لباس سنتی را خریداری كرده ، و همان جا می پوشیدند و می رفتند.
وی اشاره می كند: لباس سنتی هرمزگان با توجه به رنگ ها و طرح های زیبایی كه دارد می تواند با كمی نو آوری به عنوان لباس تابستانی نیز مورد استفاده قرار گیرد.
صنعتگر صنایع دستی و خیاط لباس های زنانه دیگری در این خصوص به خبرنگار ایرنا گفت : لباس های سنتی بیشتر به صورت سفارشی و در منزل دوخته می شود.
طاهره خدامی بیان می كند : هرچند به نظر می رسد میزان سفارش لباس های سنتی از گذشته بیشتر شده ولی بسیاری از مشتریان خواهان تهیه این لباس ها به صورت اقساطی هستند.
وی ادامه می دهد : لباس های بانوان هرمزگان دارای تنوع و رنگ های متفاوتی اند و زنان استان استقبال بیشتری از رنگ ها و طرح های شاد و جدید دارند.
خیاط دیگری نیز می گوید: دوخت لباس های سنتی زنان هرمزگان با توجه به نوع دوخت زمان بر بوده و كار زیادی نیز بر روی آنها انجام می شود.
پروانه وظیفه دان اشاره می كند: به عنوان مثال دوخت یك لباس سنتی كه درآن از سنگ استفاد شده و برای مراسم هایی مانند عروسی بكار می رود 10 میلیون ریال و یا كمتر و بیشتر است.
فاطمه نَمُردی نیز می گوید : قیمت لباس های سنتی به دلیل زحمت هایی كه برای دوخت آنها كشیده می شود بالا است و در منطقه سیریك چون بانوان منطقه خود خیاط هستند میزان فروش پایین است.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی ، صنایع دستی و گردشگری هرمزگان در این خصوص به خبرنگار ایرنا می گوید : قیمت لباس های سنتی زنان هرمزگان به نسبت كاری كه بر روی آنها از سوی خیاط ها صورت می گیرد بالا نیست.
سهراب بناوند بر خلاف آنچه در مشاهدات میدانی دیده می شود و بدون استناد به هیچ گونه آماری مدعی است تمایل مردم هرمزگان به استفاده از لباس های سنتی رو به گسترش است و مشكل اصلی در این بخش، ورود لباس های خارجی به بازار است كه عرصه را بر لباس های سنتی هرمزگان و بازار پوشاك استان تنگ كرده است.
وی اشاره می كند: لباس هایی در این بازار وجود دارد و عرضه می شود كه پوشیدن آن در شان هیچ انسانی نبوده و باید جلوی آن گرفته شود.
معاون صنایع دستی اداره كل میراث فرهنگی هرمزگان یادآور می شود : لباس های سنتی زنان هرمزگان بسیار فاخر و زیبا بوده و نسبت به زحمت هایی كه هنرمندان خیاط هرمزگانی برای تولید آن ازخود نشان می دهند ارزان نیز است.
وی اظهار داشت : لباس دارای شاخه های مختلفی است و افزون بر 60 هزار نفر در تولید صنایع دستی فعالیت دارند كه 65درصد آنان در زمینه تولید البسه سنتی و زیرمجموعه های آن مانند شك بافی ، خوس دوزی و گلابتون دوزی فعالیت می كنند.
بناوند اشاره كرد : لباس های محلی هرمزگان به صورت چمدانی به كشور های حاشیه خلیج فارس صادر می شود ولی به صورت رسمی آماری وجود ندارد.
وی اشاره كرد : خوس دوزی و شَك باقی هرمزگان می تواند در استفاده ای نوین به روزرسانی شده و روی مانتو و شلوار دوخته شود.
با وجود تمام مشكلات یاد شده، ترویج و تسهیل تولید و استفاده از لباس های سنتی و محلی بندری مسیری بن بست نیست و می توان راهكارهایی برای آن پیشنهاد داد.
هم اكنون روال تهیه لباس های بندری به این صورت است كه یك نفر از ابتدا تا انتها تمام مراحل طراحی و دوخت و تولید آن را بر عهده می گیرد و این روند به طور معمول و بسته به نوع لباس بین یك هفته تا یكماه به طول می انجامد كه خود به خود ،تولید كننده را ناچار به افزایش قیمت می كند تا نسبت به زمان صرف شده ،توجیه و صرفه اقتصادی داشته باشد.
این در حالی است كه میراث فرهنگی می تواند با برپایی كارگاه ها و تعاونی های تولید لباس های سنتی زمینه سری دوزی و كاهش زمان تولید و در نتیجه كاهش قیمت را فراهم كند.
در حال حاضر تنها دو تعاونی به این روش عمل می كنند كه برای جمعیت حدود 800هزار نفری زنان هرمزگان كافی نیست.
برخی نیز خواهان استفاده از ابزارها و مشوق های فرهنگی بوده و با توجه به تطابق این لباس ها با حدود شرعی و عرفی، راهكارهایی مانند اختصاص یك روز در ماه به استفاده از این لباس ها در مكان های عمومی را پیشنهاد می دهند.
ارائه تسهیلات نیز می تواند انگیزه از دست رفته صنعتگران این عرصه كه بسیاری به دلیل سختی هُنَر رودوزی را رها كرده اند به آنان برگرداند.
كمك به بازاریابی داخلی و خارجی نیز از دیگر ظرفیت های فراموش شده این بخش است.
هرچند نمایشگاه و فروشگاه دائمی صنایع دستی هرمزگان مهجور و گمنام مانده و حتی همسایه های آن نیز از وجودش بی خبرند اما در صورت تبلیغ و خروج از گمنامی كنونی می تواند بستری برای عرضه مستقیم میراث معنوی و فرهنگی هرمزگان باشد.
گزارش از عزت اله معمارباشی
3219/2094/1138 /1484
بندرعباس – ایرنا – تا چند سال گذشته می شد با گذر از خیابان ها و كوچه های شهر و روستا ؛ بانوان هرمزگانی را با لباس های رنگارنگ كه نشان از روحیه لطیف و طبع بلند مردمان این خطه از كشورمان است را مشاهده كرد ولی اكنون بیشتر بانوان ؛این لباس ها را كنار گذاشته و از روی ناچاری به مانتو و شلوار روی آورده اند.
