تبریز، طلایه دار انقلاب مشروطه

به گزارش ایرنا، مرحوم كریم طاهرزاده بهزاد كه به همراه برادرش از جمله دست اندركاران و دخیل در جنگ های 11 ماهه تبریز به عنوان ناجی انقلاب مشروطه بود، در كتاب ارزشمند خود به زیباترین شكل ممكن صحنه های نبرد میان مشروطه طلبان و دولتیان را به تصویر می كشد.
وی در این كتاب بر خلاف بسیاری از كتب نگارش شده درباره انقلاب مشروطه، به نكته جالبی می پردازد و از فداكاران فراموش شده انقلاب و كشته شدگان قهرمان جنگ های 11 ماهه تبریز به نیكی یاد می كند.
تامل در محتوای كتاب طاهرزاده بهزاد نشان می دهد كه انقلاب مشروطه در ذات خود، رویدادی اصیل و مردمی بود و قهرمانان واقعی آن نیز از دل مردم برخاسته بودند.
در هر حال تبریز در انقلاب مشروطه، چشم و چراغ ایران و ایرانی بود و دلاورمردان این كهن شهر زیر لوای خاندان اهل بیت (ع) و تحت فرماندهی ستارخان سردار ملی و باقرخان سالار ملی، عزم شان را جزم كرده بودند كه اسب آزادی را از كناره های خروشان ارس تا سواحل نیلگون خلیج فارس بتازند.
هر چند سخن گفتن از دلاوری های 110 سال قبل دلاورمردانی از جنس مردم و مذهب امروز شاید به حكایت های هزار و یك شب شبیه باشد، اما داستان های پیرزنان و پیرمردان بازمانده از آن دوران، بزرگی و عظمت این رویداد را به خوبی به تصویر می كشد.
'تبریز مه آلود' نوشته محمدسعید اردوبادی نیز كه بنا بر ادعای نویسنده، خود از نزدیكان و مشاوران سیاسی انجمن تبریز و نماینده سوسیال دموكرات های باكو در تبریز ود، با ظرافت خاصی، گوشه هایی از ایثارگری های و از جان گذشتگی های ستارخان و یارانش را به تصویر می كشد.
هر چند به دلیل گرایشات كمونیستی نویسنده كتاب، رگه هایی از بدگویی از برخی بزرگان انقلاب مشروطه مانند حاج مهدی كوزه كنانی، معروف به ابوالمله، در آن به چشم می خورد، اما محتوای اثر، بازگوكننده جزئیاتی از فضای اقتصادی، فرهنگی و سیاسی و نظامی حاكم بر تبریز در افزون بر یك قرن پیش است.
خاموشی چراغ مشروطه در سراسر ایران پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی توسط لیاخوف روسی و حاكمیت سكوت قبرستانی بر ایران زمین، تبریز را به گرانیگاه مشروطه تبدیل كرد و سیاسیون، روزنامه نگاران و دلاورمردان این دیار، بار سنگین احیای مشروطه را به دوش كشیدند.
در تبیین اهمیت جایگاه مطبوعاتی تبریز و آذربایجان در فضای خفقان زده پس از به توپ بسته شدن مجلس شورای ملی نیز همین بس كه در سال 1288 شمسی، نشریات تبریز از نظر كمی و كیفی برای اولین و آخرین بار در تاریخ مطبوعات ایران، از نشریات تهران پیشی گرفتند.
جنگ های 11 ماهه تبریز هر چند با پیروزی مشروطه طلبان پایان یافت، اما تزار روس كه تخت و تاج محمد علیشاه روسوفیل را در خطر می دید و از گسترش شعله های انقلاب تبریز به سرزمین های تزاری واهمه داشت، این موفقیت را برنتابید و لشكری تا بن دندان مسلح را برای سركوب مشروطه طلبان به تبریز اعزام كرد.
اما این پرده نخست سناریوی خفه كردن مشروطه در تبریز به عنوان قلب تپنده مشروطه ایرانی بود و متعاقب آن سردار ملی با فشار روس ها و نیرنگ مخبرالسلطنه هدایت در اتفاقی ناخواسته به تهران اعزام شد تا پرده بعدی سناریوی 'مشروطه كشان' در قالب گلوله باران مجاهدین همراه ستارخان و زخمی شدن سردار ملی اجرا شود.
پرده آخر سناریوی تزاری - انگلیسی برای منحرف كردن مشروطه از مسیر اصلی خود و سركار آمدن دوباره مستبدان و درباریان جیره خوار روسوفیل و انگلوفیل نیز با اشغال تمام عیار تبریز توسط سربازان تزاری و رویداد غم انگیز عاشورای 1330 قمری اجرا شد كه در آن جمعی از بهترین های تبریز در معیت ثقه الاسلام در محوطه سربازخانه (پشت ساختمان كتابخانه تربیت فعلی) به دار آویخته شدند.
البته خدمات تبریز و آذربایجان به مشروطه ایرانی، محدود به جنگ های 11 ماهه و حمله مشروطه طلبان به نیروهای روس تزاری در باغشمال و شجاعت های مثال زدنی شان نبود، بلكه نمایندگان تبریز در دور نخست مجلس شورای اسلامی نیز جانانه از مردمسالاری و حاكمیت قانون دفاع كردند و ابراهیم خان شرف الدوله جان خود را در دفاع از خانه ملت و در مبارزه رو در رو با سپاه لیاخوف از دست داد.
اهمیت جایگاه تبریز در سیاست آن روزهای ایران به اندازه ای است كه پیترآوری نویسنده انگلیسی كتاب سه جلدی 'تاریخ معاصر ایران' می گوید' نمایندگان تبریز در دور نخست مجلس شورای ملی به نمایندگان تهران درس سیاست می دادند'.
بدیهی است كه هر گونه تلاش و تكاپو برای پیروزی انقلاب مشروطه در وهله اول و صیانت از ان در سال های بعدی منتهی به كودتای سیاه 1299 اسفند در مرحله بعدی ، زیر نظر 'انجمن ایالتی تبریز' انجام می شد كه در آن زمان به مانند یك نهاد موازی با مجلس شورای ملی عمل می كرد و تاثیرگذاری تلگرام های آن به مجلس و دولت به اندازه ای بود كه حتی حسادت نمایندگان مجلس را نیز برمی انگیخت.
اما هر چه بود از آنجا كه به قول مرحوم طباطبایی، آش انجمن در دیگ انگلیس پخته شده بود، به زودی قهرمانان واقعی انقلاب مشروطه در هیاهوی اهالی جیره خوار قدرت كه به یكی از دو قدرت روس یا انگیس وابسته بودند، فراموش شدند و بساط انقلاب واقعی با جریمه های چند هزارتومانی عین الدوله و ... برچیده و 'آش همان آش و كاسه همان كاسه' شد.
بعد از پیروزی انقلاب مشروطه و برانداختن حكومت محمد علی شاه و دوره سیاه نیابت ناصرالملك و اولتیماتوم روسیه و تشكیل دولت ملی در كرمانشاه كه انقلاب مشروطه سیر قهقرایی را طی می كرد، پایان جنگ جهانی اول، بساط حكومت پادشاهی 200 ساله رومانوف ها را در روسیه جمع كرد و با استقرار نظام كمونیستی در سرزمین اسلاوها، میدان برای انگلیسی های مكار جهت فروبلعیدن ایران ضعیف شده، بازتر شد.
كودتای اسفند 1299 به سركردگی رضاخان میرپنج و دستیاری سیدضیاء الدین طباطبایی، شلیك آخر بر تن نحیف و نیمه جان مشروطه بود كه درخت آن با خون جوانان برومند و بی آلایش ایران اسلامی آبیاری شده بود.
بدیهی است كه تبریز به عنوان طلایه دار انقلاب مشروطه بیشترین صدمات ناشی از مبارزه در راه حصول آزادی برای ایران زمین را متحمل شد، به طوری كه علاوه بر تحمل جنگ های 11 ماهه داخلی و خوردن یونجه و خاك برای دفاع از كیان وطن، به اشكال متعدد مورد هجوم و اشغال سربازان روسیه تزاری قرار گرفت كه كوچك ترین رحمی به جان و مال و ناموس مردم این دیار نكردند.
اما این پایان ماجرای پرفراز و نشیب انقلاب مشروطه نبود و رضاخان به عنوان سپر بلای انگلیسی ها در برابر هر گونه نفوذ احتمالی تفكرات كمونیستی به ایران از جانب تبریز و آذربایجان، به دلیل ترس و واهمه ای كه از سابقه آزادیخواهی مردمان این دیار داشت، همه گونه اجحاف را در مورد این خطه اعمال كرد.
شاهد این ادعا نیز اقدام رضاخان در بركناری سرلشكر امیر عبدالله طهماسبی، فرمانده منطقه شمالغرب از این سمت در نیمه نخست دهه 1300 شمسی و در نهایت قتل وی است كه گفته می شود ناشی از محبوبیت وی در میان مردم آذربایجان از یك سو و ترس رضاخان از احتمال تكرار خیزشی شبیه انقلاب مشروطه از سوی دیگر بوده است.
از: محمد عزیزی راد
518/6120