به گزارش خبرنگار موسیقی ایرنا، محمدرضا شجریان در فضای موسیقایی و رسانه ای ایران، بیش از هر چیز به «استاد آواز» نامی است و این لقب برآمده از آوازهای سخته و استواری است كه وی در طول سال ها فعالیت موسیقایی خود، با هم نوازی نوازندگان گوناگون موسیقی ایران خوانده و از خود به یادگار نهاده است.
اما در كنار آوازخوانی های استاد شجریان، نمی توان از شماری از تصنیف های خاطره انگیزی كه با صدای وی ثبت و ضبط شده، گذشت؛ شجریانِ آوازخوان، تصنیف هایی نیز خوانده كه در طول چند دهه خوانندگی وی، برای مخاطبانی از قشرهای گوناگون خاطره ای خوش ساخته است.
در این نوشتار، شماری از تصنیف های نامی و خاطره انگیزی كه محمدرضا شجریان آنها را با صدای خویش روایت كرده، معرفی می شود.
** ملكا (آلبوم انتظار دل/ خلوت گزیده)
تصنیف «ملكا»با این مقطع آغاز می شود: «ملكا ذكر تو گویم، كه تو پاكی و خدایی / نروم جز به همان ره كه توام راهنمایی».
این تصنیف را استاد روانشاد فرامرز پایور در مایه افشاری بر روی شعر حكیم سنایی غزنوی ساخته است.
این تصنیف با اجرای گروه «اساتید» به سرپرستی استاد پایور اجرا شده است؛ استادان علی اصغر بهاری (كمانچه)، فرامرز پایور (سنتور)، جلیل شهناز (تار)، محمد موسوی (نی) و محمد اسماعیلی (تنبك) اعضای گروه «اساتید» را در این آلبوم تشكیل داده اند.
با دقت به نام نوازندگان این گروه می توان به اعتبار والای اجراهای این گروه پی برد.
این اثر سال 1358 اجرا شد، اما این شعر سنایی را سال ها بعد حسام الدین سراج با ملودی فرهاد رحیمیان، در آلبوم «گریه بی بهانه» خوانده است.
** جان عشاق (آلبوم جان عشاق)
تصنیف «جان عشاق» از ساخته های روانشاد استاد پرویز مشكاتیان است كه بر روی غزل نامی حضرت (دوش می آمد و رخساره برافروخته بود...) ساخته شد. استاد شجریان این اثر را در سال 1374 با همراهی اركستر سمفونیك خوانده است.
در آلبوم «جان عشاق» كه امروز به همراه آلبوم «گنبد مینا» به فروش می رسد، استاد زنده یاد جواد معروفی، نوازنده چیره دست پیانو، نیز هنرنمایی كرده است. تنظیم قطعه های این آلبوم را نیز محمدرضا درویشی عهده دار بوده است.
** نی زن (آلبوم بوی باران)
«نی زن» قطعه ای اركسترال به آهنگسازی استاد روانشاد حسین یوسف زمانی است. این تصنیف كه با نوازندگی هنرمندانی چون حسن ناهید، شهریار فریوسفی، مجتبی میرزاده، سیامك نعمت ناصر، رسول بهبهانی، ارسلان كامكار و همایون شجریان اجرا شده، در قالب آلبوم «بوی باران» در سال 1378 تولید و منتشر شده است.
قطعه های این آلبوم در آواز افشاری و دستگاه چهارگاه ساخته شده است. تصنیف «نی زن» با مطلع «گر عارف حق بینی، چشم از همه بر هم زن/ چون دل به یكی دادی، آتش به دو عالم زن» از سروده های فروغی بسطامی است كه استاد شجریان آن را به زیبایی خوانده.
** سپیده (آلبوم سپیده یا چاووش 6)
تصنیف «سپیده» جزو نام آشناترین تصنیف های ملی - میهنی تاریخ موسیقی ایران است؛ تصنیفی كه با نام زیبای «ایران»، این گونه آغاز می شود: «ایران ای سرای امید بر بامت سپیده دمید/ بنگر كزین ره پرخون خورشیدی خجسته رسید».
این تصنیف را زنده یاد استاد محمدرضا لطفی، آهنگساز و سرپرست گروه «شیدا»، در سال 1357 و در روزهای پیروزی انقلاب اسلامی ساخته است. شعر این تصنیف نیز از سروده های استاد امیرهوشنگ ابتهاج (ه. الف. سایه) است كه استاد شجریان آن را در دستگاه ماهور اجرا كرد.
این تصنیف در آغاز در آلبومی با نام «چاووش 6» منتشر شد، اما بعدها استاد لطفی این آلبوم را با نام «سپیده» بار دیگر روانه بازار موسیقی كرد.
روانشاد لطفی این تصنیف را سال هایی دیگر، پس از بازگشت دوباره به میهن، با همراهی گروه هم نوازان شیدا با صدای محمد معتمدی نیز اجرا و منتشر كرد.
** بارون (آلبوم شب، سكوت، كویر)
«بارون» (ببار ای بارون ببار/ با دلم گریه كن خون ببار...) یكی از قطعه های آلبوم «شب، سكوت، كویر» است. این آلبوم اثری در مایه دشتی و فضای موسیقی محلی شمال خراسان است.
قطعه های این آلبوم با تنظیم و آهنگسازی كیهان كلهر، نوازنده ی كمانچه، اجرا شده و از جمله نوازندگانی كه در آن حضور داشته اند، می توان به بهزاد فروهری (نی)، حسین بهروزی نیا (بربط)، بیژن كامكار (دف و دایره) و سیامك نعمت ناصر (تار) اشاره كرد. از نكته های برجسته ی این آلبوم حضور دو تن از نوازندگان بزرگ موسیقی شمال خراسان، یعنی روانشاد استاد حاج قربان سلیمانی (دوتار) و مرحوم استاد علی آبچوری (قوشمه) است كه در این مجموعه هنرنمایی كرده اند.
شعر قطعه ی «بارون» را استاد علی معلم دامغانی سروده است.
** سرو خجل (آلبوم پیام نسیم)
تصنیف «سرو خجل» از تصنیف های قدیمی موسیقی ایران است كه ساخت آن را به علی اكبر خان شیدا نسبت می دهند. این تصنیف این طور آغاز می شود: «ای كه به پیش قامتت سرو چمن خجل شده/ سوسن و گل به پیش تو بنده ی منفعل شده...».
محمدرضا شجریان این تصنیفِ ریتمیك را در مایه ابوعطا اجرا كرده كه در قالب آلبوم «پیام نسیم» به بازار عرضه شده است. آلبوم «پیام نسیم»، ضبط صحنه یی كنسرت محمدرضا شجریان، جمشید عندلیبی (نی)، داریوش پیرنیاكان (سه تار) و مرتضی اعیان (تنبك) است كه در سال در آغاز دهه ی 70 خورشیدی در بوستون (بوستُن) آمریكا به روی صحنه رفته است.
** بهار دلكش (آلبوم عشق داند)
آلبوم «عشق داند» حاصل كنسرتی است كه محمدرضا شجریان و محمدرضا لطفی در اسفند سال 1359 در سفارت آلمان برگزار كردند. این مجموعه سال ها بعد در سال 1376 به بازار موسیقی آمد.
این آلبوم كه در مایه ابوعطا كار شده، با تكنوازی تار استاد لطفی آغاز می شود و با ساز و آوازی طولانی بر مبنای شعرهای حافظ و باباطاهر ادامه پیدا می كند و به تصنیفی از ساخته های عارف قزوینی ختم می شود. این تصنیف كه آخرین قطعه آلبوم و تنها تصنیف آن به شمار می رود، «بهار دلكش» نام دارد: «بهار دلكش رسید و دل به جا نباشد/ از آنكه دلبر دمی به فكر ما نباشد/ در این بهار ای صنم بیا تو آشتی كن/ كه جنگ و كین با من حزین روا نباشد...».
** یاد ایام (آلبوم یاد ایام)
یكی از زبانزدترین تصنیف هایی كه محمدرضا شجریان خوانده، «یاد ایام» نام دارد. تصنیفی كه این طور آغاز می شود: «یاد ایامی كه در گلشن فغانی داشتم/ در میان لاله و گل آشیانی داشتم/ گرد آن شمع طرب می سوختم پروانه وار/ پای آن سرو روان اشك روانی داشتم».
این تصنیف خاطره انگیز را استاد شجریان خود آهنگسازی كرده و شعر آن از روانشاد استاد رهی معیری است و در دستگاه شور اجرا شده.
«یاد ایام» كه در قالب آلبومی به همین نام منتشر شده، نتیجه ضبط صحنه ای كنسرتی است كه در تابستان سال 1371 در آمریكا اجرا شده است. در این كنسرت جمشید عندلیبی با نی، داریوش پیرنیاكان با تار و همایون شجریان با تنبك صدای محمدرضا شجریان را همراهی كرده اند.
شماری از قطعه های این مجموعه نیز از ساخته های داریوش پیرنیاكان است.
فراهنگ ** 3067 ** 1071
تهران - ایرنا - استاد محمدرضا شجریان، تصنیف هایی خوانده كه در طول چند دهه خوانندگی وی، برای مخاطبانی از قشرهای گوناگون خاطره ای خوش ساخته است.