تعیین سهم و آسیب آلاینده های محیطی كلانشهر اراك در گرو كار علمی است

شهر اراك در دوره فتحعلی شاه قاجار بنیان گذاشته شده و با وجود اینكه از سبقه شهری آن تنها حدود 200 سال می گذرد اما در ظرفیت منابع پایه نظیر آب ، هوا و خاك با آلایندگی مواجه است.
این در شرایطی است كه كلانشهر اراك به عنوان یكی از قطب های مهم صنعت و كشاورزی در كشور مطرح است و باروری بیشتر ظرفیت های این بخش ها در راستای توسعه كشور نیازمند حمایت و مدیریت زیست محیطی، شناخت دقیق معضلات محیطی و اجرای راهبردهای هدفمند در برون رفت از معضلات كنونی است.
سال هاست كه رسانه های جمعی و مسئولان و تشكل های مردمی در این خطه مطالبه اصلی خود را در حوزه زیست محیطی و ترمیم چالش های این بخش مطرح می كنند و روند رو به افزایش بیماری های سخت درمان به این آلاینده ها نسبت داده می شود اما هیچ پژوهش علمی مستدل و فراگیر علمی در مساله شناسی و تعیین سهم منابع آلاینده و تبعات آن ها بر انسان و سایر بخش ها انجام نشده است.
در دو سال اخیر در سفرهای وزیر بهداشت، درمان و آموزش پزشكی و رئیس سازمان حفاظت محیط زیست كشور تاسیس پژوهشكده علمی رصد آلاینده های محیطی اراك و آثار آن بر سلامت مطرح شده اما هنوز اقدام عملی مشهود در این خصوص رخ نداده است.
در شماری از اخبار و مستندات پراكنده، آمار برخی سرطان ها، بیماری ام اس و معضلات تنفسی در اراك نسبت به استان های همجوار بالاتر گزارش شده است و نیاز است كه هسته علمی و كارشناسی دقیقی برای شناسایی تركیب ، حجم و نوع آلاینده های محیطی، سهم هر یك از منابع مسئول در انتشار آلایندگی و تكالیف خاص و مشخص برای اصلاح نواقص موجود تشكیل شود.
مدیرعامل خانه سازمان های مردم نهاد استان مركزی گفت: بر اساس آخرین مطالعات انجام شده در سال 86 توسط دانشگاه صنعتی اصفهان، 51 درصد از آلایندگی های هوای كلانشهر اراك مربوط به صنعت و 49 درصد مربوط به آلایندگی های خانگی، خودروها، وسایل نقلیه و ریزگردها است اما در سال های اخیر الگوی انتشار آلاینده ها و تنوع آن ها تفاوت فاحشی كرده و منابع جدید مستند علمی در تعیین شاخص های این بخش ارائه نشده است.
سیاوش آقاخانی افزود: آلودگی هوای اراك یكی از مهمترین چالش های زیست محیطی این كلانشهر است و شناخت دقیق نوع آلاینده ها به منظور اقدامات هدفمند و كیفی در مهار سریع بخشی از كانون های انتشار آلایندگی ضروری است.
مدیرعامل خانه سازمان های مردم نهاد استان مركزی ادامه داد: بیشترین میزان آلایندگی در كلانشهر اراك مربوط به ریزگردها است كه بر طبق آمارها و مقایسه روزهای ناسالم و شواهد محیطی، كانون فرسایش بادی موجود در تالاب میقان اراك در ایجاد و ماندگاری آن بر فراز این كلانشهر به عنوان عامل محلی نقش محوری دارد.
آقاخانی اظهار كرد: در كنار پدیده ریزگردها، آلاینده های صنعتی نیز حجم قابل ملاحظه ای را از چتر آلاینده ای اراك تشكیل می دهد اما فقدان مطالعات علمی سبب شده كه صنایع مسئولیت اجتماعی خود را در این حوزه جدی نگیرند و روال اصلاح نواقص كند باشد و در این میان تاوان آلودگی را مردم با آسیب سلامتشان می دهند.
وی گفت: تاثیر ریزگردها بر نایژگ ها است اما آلودگی ناشی از صنایع كه به صورت گاز می باشد، بسیار خطرناك است و سلامت افراد را به شدت تهدید می كند.
مدیرعامل سازمان های مردم نهاد استان مركزی اضافه كرد: آلودگی فلوراید كه از دودكش های صنعت آلومینیوم در هوای اراك متصاعد می شود، از آلاینده های بسیار پر خطر است و متاسفانه این مهم حتی در مطالعات سال 86 دانشگاه صنعتی اصفهان لحاظ نشده است.
آقاخانی تاكید كرد: بر اساس برآوردها روزانه 50 تا 80 تن فلوراید از دودكش این واحد صنعتی در محیط شهری اراك متصاعدمی شود و لازم است كه مرجعی علمی علاوه بر تائید كارشناسی این مهم ، عوارض و پیامدهای آن بر سلامتی را نیز رصد كرده و در پی آن راهكارهای مهار و كاهش حجم این آلاینده را با مكانیزم اجرایی نیرومند و عملی ارائه دهد.
وی عنوان كرد: آنچه به عنوان پدیده ریزگرد از آن یاد می شود حجم بزرگی از گرد و خاك است كه به صورت ذرات معلق و ریز در هوا می ماند و در سیستم تنفس و سایر اندام ها آثار مخرب دارد و مساله مهم در این میان شناخت نوع تركیبات گرد و غبار است چون هر تركیب آثار خاص خود را بر سلامت می گذارد.
آقاخانی اضافه كرد: تاثیر ریزگردها بر سلامت نیز متفاوت است، ریزگردهای خارجی بیشتر پایه رسی است و تاثیر َآن بر سلامت كمتر از سایر ریزگردها است.
به گزارش ایرنا، مدیرعامل خانه سازمان های مردم نهاد استان مركزی افزود: ریزگردهای تالاب میقان اراك پایه سولفاته دارند و به دلیل اینكه قطر كمتر از دو و نیم میكرون دارند تا اعماق ریه نفوذ می كنند و این مساله تاثیر مخرب آن ها را دو چندان می كند.
به گفته وی، فعالیت های معدن كاوی در كارخانه املاح معدنی یكی از عوامل مهم در تولید ریزگردهای داخلی است زیرا این شركت با بهره برداری غیراصولی از تالاب میقان و ایجاد گودال هایی كه مانع ورود آب به صورت یكسان به تمام قسمت های تالاب است به این مساله دامن زده اما، در این خصوص نیز تحقیقات علمی انجام نشده است.
وی اظهار كرد: تردد ماشین های سنگین، ایجاد یك جاده در وسط تالاب و انباشت سولفات سدیم نیز در حوزه فعالیت های واحد املاح معدنی از موضوعاتی است كه به گفته كارشناسان در كنار پدیده خشكسالی در تشدید معضل ریزگردهای داخلی و ایجاد چشمه غبار نمكی در تالاب میقان اثرداشته است.
معاون نظارت و پایش محیط زیست استان مركزی نیز گفت: عمده ترین تغذیه تالاب میقان ورودی تصفیه خانه فاضلاب شهری اراك است كه هر چند مقادیر آلاینده ها (فاكتورهای اندازه گیری آن) در حد استاندارد باشد، اثرات تجمعی دارد كه باعث آلودگی آب و خاك می شود.
رضا میرزایی افزود: سیستم تصفیه فاضلاب شهری یك ورودی و یك خروجی پیوسته دارد و در مواقعی كه سیتسم به هر دلیل دچار نقص می شود امكان ورود آلودگی آب تالاب فراهم می شود.
وی بیان كرد: برخی ها مدعی آلودگی فلزات سنگین یا سایر عوامل در پساب فاضلاب وارداتی به تالاب میقان هستند كه می تواند منابع آب و خاك را آلوده كند اما این مهم نیز نیاز به مطالعات علمی دارد كه باید مورد توجه جدی قرار گیرد تا با نمونه برداری در مناطق و اندازه گیری با روش های استاندارد، آلوده بودن یا نبودن آن اثبات شود.
معاون نظارت و پایش محیط زیست استان مركزی افزود: به نظر می رسد مهمترین اولویت برای اراك نقشه لكه یابی آلایندگی زیستی در منابع پایه و سهم گذاری مستند و علمی برای هر بخش است چرا كه توسعه پایدار بدون محیط زیست محقق نمی شود و انتظار است در سفر ریاست جمهوری به استان مركزی در این خصوص مصوبات كاربردی و اجرایی دنبال شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی نیز گفت: حوزه تالاب كویری میقان اراك یكی از كانون های ایجاد آلودگی هوای اراك است كه متاسفانه در سال های اخیر به علل مختلف آسیب های جدی دیده است.
حسینعلی ابراهیی كارنامی افزود: تغییرات اقلیمی، گرمایش زمین و كاهش نزولات جوی از جمله عواملی است كه باعث ایجاد مخاطراتی برای حیات این تالاب و اطراف آن شده است.
وی بیان كرد: برداشت بی رویه و غیر مدیریت شده از منابع آب های زیرزمینی، نبود مدیریت صحیح در حوزه آبریز و آبخیز تالاب میقان، نبود تعادل بین دام و مرتع و چرای بی رویه دام، تغییر كاربری ها، از بین رفتن مراتع و فضای سبز اراك، گردشگری غیرمدیریت شده مانند خودروهای آفرود و فعالیت های معدنی در داخل تالاب از دیگر عوامل تهدید كننده است.
به گزارش ایرنا، مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی ادامه داد: عمق زیاد برداشت، ایجاد جاده مواصلاتی، بهره برداری از معادن سولفات سدیم، دپو پسماند، قطع ارتباط اكولوژیك در دو طرف تالاب و ایجاد ناامنی در زیستگاه پرندگان از دیگر عواملی است كه موجب تصریح در خشك شدن بخش زیادی از سطح تالاب میقان اراك شده است.
ابراهیمی كارنامی اظهار كرد: تامین نشدن حقآبه واقعی تالاب چه در آن بخش كه در بالا دست با ایجاد سد و بند مهار شده و چه آن بخشی كه از پساب تصفیه شده به اندازه كافی به تالاب داده نمی شود، نیز از دیگر مشكلات است.
وی گفت: عوامل ذكر شده باعث شده تا تالاب میقان اراك و اطراف آن به عنوان كانون بحرانی فرسایش بادی مطرح شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی عنوان كرد: بررسی ها بیانگر آن است كه ذرات مسئول یا آلاینده مسئول در كیفیت هوای اراك در سال های 94 و 95 بیشتر ریزگردهایی با قطر كمتر از دو و نیم میكرون و 10 میكرون بوده است.
ابراهیمی كارنامی بیان كرد: ذرات كمتر از 10 میكرون بیشتر مربوط به داخل استان و اطراف تالاب میقان بوده كه به شدت بر آلودگی هوای اراك تاثیرگذاشته و البته بر آلودگی آب نیز بسیار تاثیرگذار بوده به طوری كه كیفیت منابع آب زیرزمینی دچار نقصان شده و سطح سفره خیلی پایین رفته است.
وی تصریح كرد: مشكلات آب و خاك و آسیب های ایجاد شده در تالاب میقان اراك بسیار جدی است و نیاز به كار مطالعاتی عمیق دارد و باید برای آن بودجه مناسبی تخصیص شود.
مدیركل حفاظت محیط زیست استان مركزی افزود: طبق آخرین مطالعه در سال 86، سهم اثرات زیست محیطی صنایع آلاینده اراك بر هوای این شهر 51 درصد و سایر منابع 49 درصد در نظر گرفته شده اما از سال 90 تاكنون منابع آلاینده تاثیرگذار در این شهر با تغییرات زیادی همراه بوده كه نیاز به بازنگری جدی دارد.
ابراهیمی كارنامی گفت: در این راستا كار مطالعاتی آغاز شده و امید است تا یك و نیم سال آینده این طرح به اتمام رسد و سهم واقعی انواع آلاینده ها و منابع آلاینده در هوای كلانشهر اراك مشخص شود.
وی تاكید كرد: اما به طور قطع صنایع مستقر در اراك یكی از منابع مهم در آلودگی هوای این شهر است و فعالیت آن ها با جدیت رصد و دنبال می شود و محیط زیست به هیچ عنوان از رسالت خود دست برنمی دارد و از تمام ابزارهای قانونی و حقوقی برای رفع آلاینده ها استفاده می كنند.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی استان مركزی گفت: اولین اقدام برای مشخص شدن تاثیر آلاینده ها بر سلامت، داشتن اطلاعات از نوع آلاینده های موجود در اراك است.
دكتر سعید حیدری افزود: هنوز هیچ آمار و اطلاعات درستی در خصوص منابع آلوده كننده در كلانشهر اراك وجود ندارد و این نیاز به كار مطالعاتی و عملی دقیق دارد.
وی اظهار كرد: پس از انجام كار مطالعاتی و مشخص شدن نوع و سهم آلاینده ها باید ارتباط هر آلاینده با بیماری ها بررسی و نتایج آن به مردم اطلاع رسانی شود.
رئیس مركز بهداشت استان مركزی ادامه داد: انجام كار تحقیقاتی در این راستا به كارگروه كاهش آلودگی هوای اراك توسط یك تیم مطالعاتی قوی و با تجربه، متشكل از 50 نفر از اعضای هیات علمی تهران و اراك اعلام شده و كارگروه با انجام این كار موافقت كرده است.
دكتر حیدری اظهار كرد: اما اولین اقدام برای بررسی و تشخیص نوع آلاینده های موجود در اراك خرید دستگاه های سنجش و تامین اعتبار است كه در این بخش مساعدت ملی نیاز است.
وی اظهار كرد: مكان یابی های لازم در اجرای این طرح انجام شده و بر اساس اعتبار برآورد شده در سال 94، اجرای این طرح حدود 20 تا 30 میلیارد ریال اعتبار نیاز دارد.
معاون بهداشتی دانشگاه علوم پزشكی اراك اضافه كرد: در صورت تامین اعتبار، دستگاه های سنجش خریداری و در مناطق مختلف و تا 20 كیلومتری شهر نصب و ابتدا نوع آلاینده ها در چهار فصل سال و ساعات مختلف سنجش و شناسایی می شود.
دكتر حیدری عنوان كرد: پس از شناسایی نوع آلاینده ها، ارتباط و تاثیر آن ها بر سلامت افراد مطالعه و بررسی و در نهایت نتیجه به مردم اطلاع رسانی می شود.
وی پیش بینی كرد: با تخصیص به موقع اعتبارات این طرح حداكثر تا دو سال انجام و نتیجه آن مشخص خواهد شد.
رئیس مركز بهداشت استان مركزی افزود: تاكنون هیچ اعتباری برای اجرای این طرح مطالعاتی اختصاص نیافته و تا زمانیكه اعتبار لازم تامین نشود امكان خرید دستگاه ها وجود ندارد.
كلانشهر اراك یكی از هشت شهر آلوده كشور است كه از ابتدای امسال تاكنون 60 روز آلوده در كارنامه خود به ثبت رسانده است.
3005/6013/
گزارش از معصومه صفری