در طول تاريخ اسلام، مسجد در نظام اجتماعي اسلام به عنوان يكي از بي نظيرترين پايگاه هاي سياسي، اجتماعي ،فرهنگي و عبادي قلمداد مي شده است.
مسجد نخستين مقر حاكميت و پايگاه فرماندهي پيامبر اعظم (ص) در مدينه بود و پايه هاي اساسي حكومت اسلامي در زمان رسول خدا صلوات عليه الله در مسجد بنيان نهاده شد و اصول و مباني دين مبين اسلام از اين پايگاه مقدس به مردم جهان عرضه شد.
مسجد، نماد تلفيقي از ديانت و سياست و محل ملاقات، گفت وگوها و مذاكرات و رايزني حكومت هاي اسلامي بوده است.
حضرت رسول(ص) با هيات هاي سياسي در مسجد مذاكره و مباحثه مي كرد و انتصاب كارگزاران و سفيران در مسجد صورت مي گرفت و اعتراض به ضعف كارگزاران و بركناري كارگزاران در مسجد طرح مي شد.
اسلام از زمان پيغمبر،حكومت سياسي اجتماعي تشكيل شد و قواي نظامي و انتظامي در مسجد منصوب مي شد و سياست ها گذاري ها براساس شور و مشورتي كه در مسجد انجام مي گرفت،اجرايي مي شد.
مسجدالنبي، مركز سياست داخلي و خارجي پيامبر اسلام (ص)بود و ثقل قدرت اسلامي از همين مسجد شكل مي گرفت.
در زمان حيات ائمه اطهار (ع) نيز همين كاركرد مسجد حفظ شد و تمامي فعاليت هاي ديني و سياسي در مسجد انجام مي شد.
از اين رو، در تمدن اسلامي مسجد از جايگاه بسيار مهمي برخوردار بود و تمدن اسلامي بر پايه اجتماع مسجد شكل مي گرفت و سرچشمه تجمعات اجتماعي، سياسي، فرهنگي و مردمي در دوران مختلف اسلام از همين مساجد بود.
علاوه بر اين رويكردها، مساجد در طول تاريخ اسلام نقش مهمي در تعليم و تعلم داشتند به گونه اي كه تعدادي از دانشمندان مطرح دوران اسلامي و ايراني در مساجد به مباحث علمي خود مي پرداختند.
اگر چه مسجد در ابتدايي ترين خاستگاه به محلي براي عبادت تلقي شده است اما شكل گيري حكومت اسلامي باعث شد مسجد به محلي براي تصميم گيري ها مهم تاريخ اسلام تبديل شود.
ساختار معماري مسجد نيز به گونه اي در طول تاريخ اسلام طراحي و ساخته شده است كه مسجد علاوه بر رويكرد معارفي و پرستشگاهي ،
مركز سياسي و اجتماعي نيز باشد.
در معماري مسجد به بعد بيروني و دروني آن نگاه ويژه اي مي شد و در بعد دورني كه خاستگاه عبادي داشته است، نوع معماري براساس عبادت و ذكر مسلمانان طراحي مي شده است.
در اين بعد، ذكر داراي سه ويژگي تكرار، دور و ارتفاع است و ذكر حركت و دور به سمت بالاست كه اين ذكر كلامي هنگامي كه حجم و بعد مي يابد به شكل كاشي هاي مسجد تجسم مي شود و گل هاي اسليمي مساجد مسلمانان در منظر معماري نيز برگرفته از همين ذكر توحيدي است.
چهار واژه عرفان، شريعت، طريقت، حقيقت به عنوان معرفتي شناسي در معماري مسجد كاربرد داشته است.
در بعد بيروني معماري مسجد، علاوه بر حفظ جايگاه معنوي،وجود گنبد و گلدسته استواري جهان اسلام نيز در چشم مخاطب پديدار مي شود.
در بين كشورهاي اسلامي نيز ، ايران داراي غني ترين هويت معماري مساجد در جهان است و در تنوع معماري مساجد، هيچ كشوري همانند ايران نيست.
مساجد جامع، نمادي از معماري معنوي ايراني است كه در هيچ جاي جهان نمود آن وجود ندارد؛ بگونه اي كه با گذشت صدها سال از ساخت اين مساجد، اكنون گردش هوا در آن بصورت خلاقانه است كه در چله تابستان سوزان داراي خنكاي بهشتي و در سردسوز سرماي زمستاني داراي نوازشي گرمناك است.
ويژگي هاي سبك خراساني، وجود موتيف هايي نظير شكل مستطيل پلان،فضاي شبستاني يا چهل ستوني، ساده و بي پيرايه، خشت خام و آجر، عدم پوشش تزئيني با بهره گيري از كاهگل براحتي به چشم مي خورد.
از مهمترين ويژگي هاي معماري در اين دوره ،به كارگيري فضاي شبستاني و ستوني و جايگزيني ايوان، گنبد با پلان چهار ايواني بود.
يك محقق و پژوهشگر حوزه تاريخ اسلامي مي گويد: كاركرد مسجد در ابتدا عبادي و معرفتي بود ولي با ورود پيامبر به مكه مسجد به عنوان جايگاه رسمي تصميم گيري نظام اسلامي تبديل شد.
منصور رحمتي در گفت وگو با ايرنا افزود: هر چقدر اسلام توسعه يافت، كاركردهاي سياسي، نظامي و اجتماعي نيز بر ظرفيت مسجد افزوده شد.
به گفته وي، در تاريخ انقلاب اسلامي ايران نيز نقش مسجد در تحقق پيروزي انقلاب اسلامي اثرگذار بود و بسياري از بيانيه هاي سياسي عليه رژيم شاهنشاهي از مساجد صادر مي شد.
نماينده ولي فقيه در چهارمحال و بختياري و امام جمعه شهركرد نيز مي گويد: پويايي جامعه اسلامي به احياي مساجد است و بايد مساجد در راس جامعه باشد و مسجد از رسانه در امر اطلاع رساني اثرگذارتر است.
حجت الاسلام والمسلمين محمدعلي نكونام افزود:مسجد نقش اساسي در پيشبرد امور دارد و در اين راستا هيچكدام از مراكز اطلاع رساني، نقش مسجد را نمي توانند ايفا كنند.
وي، رابطه معنوي مسجد با دل ها را اراده تكويني خدا دانست و تأكيد كرد: رابطه بين مخاطب و منبر بسيار اثرگذار و تحول آفرين تر از تمامي رسانه هاست.
نكونام گفت: تلاش براي رونق و جاذبيت در جامعه و كنترل آسيب هاي اجتماعي نيازمند توجه بيشتر به امور مساجد است.
به گزارش ايرنا، اكنون بيش از 60هزار مسجد در ايران وجود دارد كه بخشي از اين مساجد رويكرد تاريخي دارد.
گزارش از محمود رئيسي
2097
شهركرد-ايرنا-بيست و يكم آگوست مصادف با به آتش كشيدن مسجد الاقصي از سوي رژيم اشغالگر قدس، به عنوان روز جهاني مسجد نامگذاري شده است.
