آسیب های اجتماعی تجردگرایی و بی رغبتی به ازدواج

ازدواج نخستین سنگ بنای تشكیل خانواده، جامعه و اجتماع محسوب می شود و میزان اندیشه و تدبر در آن بر میزان پیشرفت، انحطاط، صعود و سقوط جامعه تاثیر دارد. از این رو، اسلام به عنوان یك مكتب آسمانی، این موضوع را نه تنها امری مقدس می داند بلكه جوانان را به انجام دادن آن توصیه می كند.
ازدواج هرچند از یك نظر، مقوله ای شخصی به شمار می رود اما از نگاهی دیگر، دارای جنبه و اهمیتی اجتماعی است زیرا راهی مطمئن برای تامین آسایش جامعه و رفاه بشریت محسوب می شود. سود و زیان ازدواج تنها متوجه زوجین نیست، بلكه افراد اجتماع نیز به گونه ای از آن برخوردار می شوند و اگر جامعه با كاهش این امر رو به رو شود، بحران و آسیب های اجتماعی آن را تهدید خواهد كرد.
تمام ظرفیت‌های یك جامعه در مسیر فراهم آوردن رفاه اجتماعی و خانوادگی صرف می شود و این موضوع از ابتدای شكل گیری جوامع بشری پدید آمد تا به بقاء، رشد و تعالی كانون‌های اجتماعی با محوریت خانواده كمك كند اما تغییر عوامل و مؤلفه‌های اجتماعی ممكن است جامعه را در بحران كاهش آمار ازدواج، افزایش طلاق و سن ازدواج و گسترش آمار افراد در تجرد قطعی گرفتار كند.
خانواده‌ها، نهادهای فرهنگی، قانونگذار و اجراكننده بایستی از پیامدها و خطرهای حاصل از كاهش میزان ازدواج آگاه شوند و آن را مهم تلقی كنند. گسترش بی‌رغبتی و بی‌انگیزگی در این زمینه ناشی از عوامل گوناگونی همچون درآمد، اشتغال، مسكن، فرهنگ‌ها و خرده فرهنگ ها، تجملات مراسم ازدواج و ... است. این موضوع چنان اهمیتی در ساختار یك كشور دارد كه بررسی و مطالعه در ارتباط با عوامل آن ضروری به نظر می رسد، از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «امان الله قرایی مقدم» و «علیرضا شایان مهر» جامعه شناس و كارشناسان حوزه اجتماعی به گفت و گو پرداخته است.

- در ادامه متن گفت و گوی ایرنا را با كارشناسان اجتماعی می خوانیم:
**ایرنا: آمار ازدواج نسبت به سالیان پیش كاهش پیدا كرده و در كنار آن مشاهده می شود كه آمار طلاق افزایش یافته، دلایل شكل گیری این امر چیست؟
***قرایی مقدم: مهم ترین امری كه سبب پایین آمدن آمار ازدواج و بالا رفتن آمار طلاق شده، بیكاری محسوب می شود. علاوه بر آن جامعه شناسان و صاحب نظران از دهه 50 خورشیدی اعلام كردند كه با شرایط موجود، بنیان خانواده دچار فروریختگی خواهد شد. عوامل بسیاری در به تاخیر افتادن ازدواج موثر است كه از جمله آن می توان به ادامه تحصیل، سربازی و جست وجو برای كار اشاره كرد. علاوه بر آن هزینه ها برای شروع زندگی مشترك و تشریفات در این زمینه می تواند بر شدت این امر دامن بزند.
بررسی جامعه شناسان در كرج نشان می دهد كه ارتباط های گسترده، نبود شادی و نشاط از دلیل های كاهش ازدواج به شمار می رود. در امر طلاق نیز بررسی های بسیاری انجام شده و با توجه به نتایج بدست آمده بایستی برای كاستن از آمار طلاق؛ زوج ها بكوشند تا همواره به یكدیگر متعهد باشند. البته رسانه های بیگانه نیز طلاق را تشویق می كنند. باید دانست هنگامی كه برای طلاق جشن گرفته می شود، یعنی فاجعه ای در حال وقوع است. بیكاری، گرانی، فقر و توقع بیش از اندازه سبب شده تا از گرایش به ازدواج نیز كاسته شود. باید دانست الگو برداری از فیلم های سینمایی و فریبنده غرب نیز در این زمینه تاثیرگذار خواهد بود.
***شایان مهر: مساله ازدواج و طلاق باید از یكدیگر مجزا شود. بالا رفتن آمار طلاق به دلیل برخی ارتباط های اجتماعی شكل گرفته كه برخی افراد بخشی از كاركردهای خانواده را خارج از این نهاد دنبال می كنند. همچنین افراد با توجه به اینكه ازدواج سبب مسوولیت پذیری بیشتر خواهد شد و اینگونه مسایل جدیدی به وقوع می پیوندد، می كوشند تا آنجایی كه برای آنها مقدور است، دیرتر ازدواج كنند و از امكانات اجتماعی بهره مند شوند اما دلیل افزایش آمار طلاق به علت نبود شناخت جوانان، نداشتن تجربه و مهارت كافی برای زندگی است و آنان بایستی این مهارت را از دوره نوجوانی تا جوانی كسب كنند. طبیعی است، وقتی افراد بدون مهارت تشكیل خانواده می دهند در رویارویی با نخستین مشكل، قادر به حل آنها نیستند و به یقین طلاق را به عنوان بهترین راه حل برمی گزینند. مواردی كه عنوان شد، جزو عوامل اجتماعی محسوب می شوند و عوامل اقتصادی، سیاسی و فرهنگی نیز در این امر تاثیرگذار خواهند بود.
جوانان به این دلیل كه بخشی از نیازهای خود را در داخل جامعه رفع می كنند، نگرش های فرهنگی آنان به این ترتیب تغییر می كند. باید توجه داشت وجود ارتباط های اجتماعی خارج از قاعده سبب می شود رغبت به ازدواج كمتر شود.
**ایرنا: چه دلایلی باعث می شود كه جوانان به زندگی مجردی و تجرد گرایی قطعی روی آورند؟
***قرایی مقدم: بایستی مقوله ازدواج را بسیار ساده برگزار كرد تا از تجردگرایی در كشور جلوگیری شود. البته خانواده ها، آموزگاران و استادان بایستی افراد را وظیفه مدار و مسوولیت پذیر تربیت كنند و پرورش دهند. 13 میلیون جوان ایرانی هنوز ازدواج نكرده اند و شرایط اقتصادی نیز باید فراهم شود. گرانی مسكن، اجاره و بیكاری سبب افزایش تجردگرایی، كاهش ازدواج و افزایش طلاق خواهد شد و زاد و ولد به خطر می افتد و بقای جامعه با پیری رو به رو می شود.
***شایان مهر: عوامل اقتصادی، فرهنگی و سیاسی در زمینه تجردگرایی جوانان تاثیرگذار است. البته در برخی از پژوهش های اجتماعی ارتباط مشكل های اقتصادی با نبود رغبت در ازدواج مطرح می شود اما به یقین این امر عامل اصلی در ایجاد تجردگرایی در جوانان نیست و عوامل اجتماعی به این دلیل كه ازدواج یك پدیده اجتماعی محسوب می شود از مهم ترین عوامل بازدارنده جوانان از ازدواج به شمار می رود.
**ایرنا: برخی از جامعه شناسان معتقدند تجرد گرایی به ساختار جامعه آسیب وارد می آورد؛ این دیدگاه را چگونه ارزیابی می كنید؟
***قرایی مقدم: به یقین تجردگرایی سبب بهم ریختن ساختار جمعیتی می شود و جامعه با كمبود نیروی كار رو به رو خواهد شد كه این امر مسایل دیگری را نیز به دنبال خواهد داشت. خانواده ستون اصلی جامعه به شمار می رود و هنگامی كه تجردگرایی افزایش یابد، سبب می شود تا این نهاد اجتماعی تشكیل نشود و اینگونه اقتصاد جامعه شكوفا نخواهد شد زیرا به این نهاد وابسته است و فرد مجرد هرگز به دنبال رشد اقتصادی نیست. همچنین تجردگرایی سبب نبود خانواده، باروری و ضعیف شدن نسل جوان، ایجاد مشكل در بخش های كشاورزی، صنعت و خدمات، به خطر افتادن نیروی نظامی و انتظامی خواهد شد و بر این پایه انواع آسیب های اجتماعی چون فساد، اعتیاد و... در جامعه افزایش می یابد.
***شایان مهر: هنگامی كه تاریخ تشكیل خانواده در كشور بررسی شود، مشاهده می شود كه این نهاد مرحله های مختلفی را سپری كرده است و باید دانست كه اگر خانواده كاركرد دارد و به عنوان یك نهاد اثرگذار مطرح می شود، پس وجود این نهاد یك ضرورت به شمار می رود و برطرف كننده بخشی از نیازهای اساسی در جامعه است بنابراین اگر آسیب ببیند سبب ایجاد زیان به جامعه می شود. آیا جاگزینی به جای ازدواج كه كاركرد سالمی را تضمین كند، وجود دارد؟ اگر خیر، پس وقتی كه این توازن بهم خورد و نوعی روابط ناسالم به وجود می آید و امری ضد ارزش در جامعه صورت می پذیرد و باید دانست در محدوده كنونی جایگزینی برای خانواده وجود ندارد.
**ایرنا: برخی آسیب شناسان اجتماعی بر این باورند كه بی میلی به ازدواج در جوانان به علت نبود نشاط و شادی در جامعه و بروز غم افزایی است، چه ارزیابی در این زمینه دارید؟
***قرایی مقدم: مقوله ایجاد شادی در جامعه باستی به وسیله رسانه ها و صدا و سیما حاكم شود. اگر یك ریال در راه برقراری شادی و نشاط صرف شود، بیش از 1000 ریال سود خواهیم برد. جامعه ای كه در آن شادی نباشد، بیمار خواهد بود. البته بیكاری نیز در این امر تاثیر گذار است و سبب می شود تا بزه اجتماعی در كشور افزایش یابد. اكنون مشاهده می شود در برخی موارد مادی گرایی پر رنگ شده و از معنویات و اخلاق گرایی كاسته شده كه این امر در نبود نشاط در جامعه نیز موثر است.
***شایان مهر: نخست آنكه این امر نگرشی جامعه شناسانه نیست و روانشناسانه محسوب می شود و دیگر آنكه اگر بگوییم ناگهان تمام جوانان مستعد ازدواج، غمگین شده اند، غیر واقعی و بد بینانه به شمار می رود زیرا جوانان ایرانی غمگین و بی نشاط نیستند و آنان شادمانی دارند و بسیار خوب می دانند كه كجا باید احساسات خود را ابراز كنند یا نكنند. ضرورت های اجتماعی، تاریخی و موقعیتی ك جوانان در آن قرار گرفتند از نظر ارتباط اجتماعی آنان را به این سمتی برده است كه انتخاب های جدیدی را در برابر آنها قرار می دهد و اینگونه بی میلی نسبت به ازدواج در جوانان ایجاد می شود. ضرورت تاریخی به معنای ساختارها و تحول های اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی به شمار می رود و ساختار مجموعه عناصر به هم پیچیده و درهم تنیده ای است كه تعیین كننده بخشی از ضرورت ها به حساب می آید. ساختار اجتماعی در هر دوران، شرایطی را فراهم می كند كه برخی از افراد به دنبال بخشی از كارها بروند و از بعضی فعالیت ها فاصله بگیرند و در ضرورت های تاریخی و اجتماعی این امر مشاهده می شود. اكنون باید موقعیت اقتصادی و اجتماعی خانواده به گونه ای باشد تا جوانان بتوانند وارد بازار كار شوند، ازدواج كنند و دارای فرزند شوند اما اینك خانواده تا 30 سالگی در اختیار فرزندان خود امكانات كاملی را قرار می دهد، بنابراین جوان میل و رغبت اینكه خود را درگیر مسایل دیگر كند، ندارد. این امكاناتی كه والدین به فرزندان خویش می دهند سبب می شود تا دیرتر ازدواج كنند.
**ایرنا: آیا نبود اعتماد می تواند زمینه ساز بی رغبتی جوانان به ازدواج شود؟
***قرایی مقدم: بی اعتمادی در جوانان زمینه ساز بی رغبتی در ازدواج خواهد شد زیرا در سراسر جامعه این امر حاكم است. ارتباط های نادرست نیز بر این امر دامن می زند. بنابراین اعتماد از میان می رود و بی اعتمادی نیز در رواج بی رغبتی در ازدواج موثر است.
***شایان مهر: اعتماد یك واكنش و كنش متقابل محسوب می شود. در گذشته افراد بسیار محتاطانه با یكدیگر برخورد می كردند اما اكنون این ارتباط گسترده تر شده است و بخشی از این امر ناشی از اعتماد به آن شرایطی است كه فراهم شده و الگوها و هنجارهای اجتماعی به گونه ی عمل كرده تا برخورد اخلاقی دختران و پسران با یكدیگر نسبت به گذشته تغییر كند، بنابراین بحث اعتماد به الگوها و هنجارهای جامعه، مطرح می شود.
**ایرنا: مسوولان مربوطه چه اقدام هایی برای جلوگیری از بی رغبتی جوانان به ازدواج می توانند انجام دهند و این امر با كمك چه نهادهایی تحقق می یابد؟
***قرایی مقدم: در واقع باید در بسیاری از فسادهایی كه در جامعه به وقوع می پیوندد با جدیت كامل به مبارزه پرداخت و متهمان را با عدالت محاكمه كرد. اجرای مقررات ها و قانون های كشور در شرایط مناسب سبب می شود تا مسوولان با كمك نهادهای مربوط در امر بر طرف كردن این موضوع بسیار موثر باشند.
***شایان مهر: صدا و سیما، رادیو و رسانه های ملی باید در اختیار افرادی قرار بگیرد كه مسایل اجتماعی را به خوبی بشناسند. نباید برنامه ها تنها درخصوص دیگر آسیب های ازدواج باشد، البته در زمینه فراهم كردن امر ازدواج، مسایل اقتصادی نیز ناكارآمد هستند و جامعه را دچار بی هنجاری می كند. باید مسوولان با كمك گرفتن از جامعه شناسان و در اختیار گذاشتن ابزار و امكانات لازم در جهت حل این معضل بكوشند. در صدا و سیما نیز باید از راهنمایی جامعه شناسان بهره بگیرند تا آسیب های اجتماعی را بررسی كنند. اگر از نظر افراد متخصص در این مقوله استفاده شود، بدون شك آسیب های اجتماعی كاهش می یابد.
جامعه كنونی مبتنی بر حقوق شهروندی جامعه مدنی است یعنی اینكه ان جی اوها، احزاب، سازمان ها و گروه های مختلفی باید در جامعه باشند تا بر عملكرد مطبوعات و دستگاه های مربوطه نظارت كنند و بتوانند آنان را در انجام دادن وظایف خود در این زمینه یاری دهند. نهاد خانواده موظف است تا به جوانان كمك كند و برای جوانان توضیح دهند كه اگر ازدواج نكنند و كاركردهای خانواده را در خارج از خانواده جست و جو كنند، ممكن است در معرض چه آسیب ها و مشكل هایی قرار بگیرند و كاركرد سالم خانواده را به درستی آموزش دهند، چون جوانان منطقی هستند و می توانند راه صحیح را انتخاب كنند.
*گروه اطلاع رسانی
پژوهشم**9128**2002**9131