تدبیر راه حل كارآمد برای آسیبی اجتماعی / آزادبرهای زیارتی از نگاهی دیگر

دهه 1370، درست زمانی كه اعزام به سفر سوریه رونق خوبی داشت بنا به تصویب هیات وزیران دولت وقت،اعزام های سفر سوریه از مسئولیت های سازمان حج و زیارت خارج و به وزارت فرهنگ آن دوران واگذار شد.
این وزارت نیز اقدام به واگذاری مجوز به دفاتر خدمات سیاحتی و جهانگردی وقت در راستای اعزام زائران به سفر سوریه كرد كه این سفرها متاسفانه با مشكلات فرهنگی و اجتماعی زیادی مواجه شد و طی مدت زمان كوتاهی با اعتراض به این اعزام ها، هیئت وزیران مجددا وظیفه ثبت نام و اعزام زائرین سفر سوریه را به سازمان حج و زیارت موكول كرد.
شروع فعالیت كاروان های آزادبر در كشور را می توان در همین تصمیم هیئت وزیران در خارج كردن اختیارات اعزام زائران سفر به سوریه از سازمان حج و زیارت جستجو كرد كه فعالیت شركت های خصوصی در امور زیارتی با همكاری عواملی در خارج از محدوده ضوابط و قوانین تعیین شده، موجب شكل گیری آن ها شد.
پس از حل مشكل اعزام زائرین سفر به سوریه، طی چند سال اخیر این كشور دچار درگیری، نفاق و تفرقه نیروهای داخلی گردید و بنا به عدم وجود امنیت لازم برای اعزام زائر، سفرهای سوریه تعطیل و استقبال زائران از اواسط دهه 80 نسبت به سفرهای عتبات عالیات و حج عمره بیش تر شد و در نتیجه فعالیت آزادبرها نیز به همین سمت سوق پیدا كرد.
در جریان برقراری سفرهای عتبات عالیات، آزادبرها نسبت به جذب زائر و اعزام آن ها، اقدامات مختلفی را به دور از چشم نهادهای متولی و نظارتی با انجام ثبت نام و اعزام انجام داده و در این زمینه اقدام جدی در جهت پیشگیری، كنترل و حتی جلوگیری از فعالیت آن ها صورت نگرفت.
آزادبرها با فعالیت هرمی خود كه در ابتدا با انتخاب وابستگان و پس از آن نیز با گزینش زائران همسفر زیارت با آن ها و وعده ارائه دستمزد این افراد را در اهداف خود شریك كرده و با سوء استفاده از اشتیاق مردم به سفرهای زیارتی و در كنار آن عدم داشتن آگاهی آن ها نسبت به شرایط و ضوابط اعزام به این سفرها، با بهره گیری از خدعه و حیله اقدام به فریفتن مشتاقان زیارت نموده و به نسبت متناوب بسته به ویژگی های اجتماعی،فرهنگی و اعتقادی در شهرها و روستاهایی كه در آن سطح آگاهی عمومی مردم كم تر است،فعالیت های خود را گسترش داده و از این طریق درآمدهای خوبی كسب كردند.
با بررسی زمینه های فعالیت این آزادبرها در استان می توان گفت كه قبل از تاسیس استان خراسان شمالی در سال 1383 فعالیت و اعزام های غیرقانونی وجود داشته و در آن دوران به علت نبود مدیریت واحد و عدم تمركز بر حساسیت موضوع، این فعالیت ها جدی گرفته نشده و در ابتدای تاسیس مدیریت حج و زیارت استان یكی از مهم ترین موانع موجود برای دفاتر زیارتی استان محسوب می شده است.
اما در باب اول باید گفت با گذشت 12سال از تاسیس مدیریت مستقل سازمان حج و زیارت، قبل از آن اقدمات مناسب در جهت اطلاع رسانی و جلوگیری از فعالیت این آزادبرها انجام نشده و پس از آغاز به كار این سازمان نیز در دوره تصدی مدیران مختلف حج در استان نیز به عنوان آسیب قلمداد نمی شده است و تا زمانی این فعالیت ها پیش رفته كه كیسه سودجویی آزادبرها بیش تر شده و كار برای پیشگیری مشكل تر!
در باب دوم باید گفت فعالیت این آزادبرها چه مشكلاتی را برای نهادهای قانونی ایجاد كرده و كسانی كه با این كاروان ها سفر را تجربه كردند،چه نظری دارند؟
در بررسی هایی انجام شده نكته قابل تامل و مهم دریافت وجه كم تر از نرخ رسمی از زائربوده كه همین امر آن ها را به دلیل نداشتن اطلاعات كافی از فعالیت غیرقانونی آزادبرها تقریب می كند و همین اعزام ها برای دفاتر زیارتی آسیبی جدی تلقی شده و باعث تعطیلی دفاتر می گردد.
در برخی از اعزام های انجام شده این كاروان های غیرقانونی متاسفانه به دلیل عدم اخذ ویزا مشاهده شده زائر امكان خروج از مبادی مرز را پیدا نكرده و مدیر این كاروان ها به علت نداشتن تعهدی نسبت به این زائر،ایشان را در آنجا رها كرده و با بقیه زائرین وارد كشور عراق شده است.
همچنین با این ورود به این كاروان به عراق و عبور از مسیرهایی كه تعیین شده نبوده و امنیت آن ها مورد تایید نیست مشكلات زیاد دیگری را بوجود آورده كه گاهی این مشكلات به بازداشت هم ختم شده است.
از طرف دیگر محل های اسكان این زائرین،مسائل بهداشتی و غذاهای توزیع شده بین آن ها اغلب از بهداشت مناسب برخوردار نبوده و در صورت اینكه برای هر یك از زائران مشكلی بوجود آید، هیچ پزشكی برای درمان آن ها وجود نداشته و در صورت فوت نیز فاقد بیمه هستند.
از مهم ترین قوانینی كه نهادهای متولی دخیل در این امر را مجاب به برخورد با فعالیت این آزادبرها می كند،بند پ ماده 1 تصویب نامه هیات وزیران در سال 80 است كه به موجب آن باید اقداماتی از قبیل ثبت نام،تنظیم و انجام مسافرت های زیارتی به خارج از كشور،تشكیل و راه اندازی گروه و كاروان ها، حمل و نقل زمینی و هوایی و هرگونه خدمات زیارتی براساس قوانین و مقررات سازمان حج و زیارت كشور بر عهده دفاتر خدمات زیارتی انجام شود و هر گونه تبلیغ افراد،گروه ها و شركت های غیرمجاز در این موضوع فاقد مجوز قانونی می باشد.
همچنین براساس تصویب نامه شورای عالی اداری درسال 84 درخصوص وظایف سازمان حج و زیارت،صدور و لغو مجوز فعالیت دفاتر خدمات زیارتی و كاروان های حج تمتع و برخورد قانونی با افراد حقیقی و حقوقی غیرمجاز كه خارج از ضوابط این سازمان عمل كنند به عهده این سازمان گذاشته شده است.
با روشن شدن مشكلات و همچنین قوانینی كه نهادها را ملزم به برخورد با این كاروان ها می كند باید گفت مدیریت حج و زیارت خراسان شمالی جلساتی را با نیروی انتظامی و دادگستری به منظور جلوگیری از فعالیت و تشكیل پرونده برای صدور حكم و همچنین اصحاب رسانه به منظور اطلاع رسانی و آگاهی بخشی به عموم افراد انجام داده است.
به نظر می رسد با توجه به اینكه زمینه فعالیت این افراد ریشه در گذشته داشته و در آن زمان برخورد و پیگیری جدی با آزادبرها انجام نشده است، نیازمند راهكارها و برنامه ریزی های بهتری برای توجیه افراد به منظور جلوگیری از سفر با این كاروان ها هستیم.
باید به این نكته نیز اشاره كرد كه متاسفانه به دلیل وابستگی خانوادگی و نسبت های فامیلی در بعضی نقاط حتی اگر ایراداتی را قبل از اعزام از قبیل بالا بودن نرخ و نداشتن بیمه مشاهده كنند اگر از سفر انصراف دهند موضوع این فعالیت ها را به سازمان حج و زیارت منعكس نكرده و در طرف دیگر زائرانی كه متحمل مشكلات فراوان در این سفر توسط مدیر این كاروان ها می شوند نیز از گزارش مشكلات بوجود آمده خودداری می كنند.
این علت یكی از شایع ترین مشكلاتی بوده كه به وضوح مشاهده شده و حتی اگر مراجعه ای به سازمان حج و زیارت توسط زائر انجام شده برای اطلاع از قیمت سفر بوده و در صورت اینكه آزادبرها بالاتر از قیمت مصوب این سازمان نرخ را داده باشند این زائر از ارائه مشخصات این آزادبر سرباز می زند و اطلاعاتی برای پیگیری این موضوع به سازمان حج و زیارت نمی دهد.
همچنین زمینه سازی و داشتن برنامه های فرهنگی و اجتماعی بیش تر در كاروان های زیارتی وابسته به حج و زیارت، استفاده از ظرفیت دهیاری ها و شوراهای مناطق كم تر برخودار،انعطاف پذیری در قیمت ها و طرح های جدیدی كه علاوه بر اطلاع رسانی و افزایش سطح آگاهی مردم می تواند تاثیرات مثبتی را در جهت جلوگیری از گرایش افراد برای سفر با این كاروان های متخلف داشته باشد.
7182/1744 خبرنگار: عباس فتوره چی **انتشاردهنده: علی اصغرافتاده