میرهادی؛ پایه گذار فرهنگنامه كودك و نوجوان

میرهادی در سال 1306در تهران چشم به جهان گشود. او از كودكی مطالعه می كرد، در 13 سالگی «زندگینامه ژاندارك» را خواند و در 17 سالگی با خواندن «شاهنامه» فردوسی با آن پیوند ناگسستنی پیدا كرد.
میرهادی افزون بر زبان و ادبیات فارسی، از مادرش زبان آلمانی را آموخت و پس از یادگیری زبان آلمانی به فرا گرفتن زبان‌های فرانسه و انگلیسی پرداخت. همچنین میرهادی با نقاشی و موسیقی آشنایی یافت.
او پس از پایان دوره دبیرستان در سال 1324، در رشته علوم طبیعی دانشگاه تهران به تحصیل پرداخت. در این هنگام، مبارزه با بی‌سوادی در ایران تازه آغاز شده بود و آموزگاران برجسته‌ای همچون «جبار باغچه‌بان» و «محمد باقر هوشیار»،‌ جوانان را به سوادآموزی فرا می‌خواندند. میرهادی از آن ها روش سوادآموزی را فرا گرفت و با مقوله آموزش و پرورش آشنایی یافت.
او در سال 1325 به فرانسه رفت و در رشته روانشناسی تربیتی در «سوربن» و همزمان در رشته آموزش پیش از دبستان و ابتدایی در كالج «سوینه» پاریس درس خواند. بزرگترین دستاورد این آموزش‌ها، دستیابی به نگرشی نو به آموزش و پرورش كودكان بود. میرهادی پس از بازگشت به ایران به كار در كودكستان و زبان‌آموزی پرداخت. در سال 1334 به نام برادر از دست رفته‌اش، كودكستان فرهاد و بعدها، دبستان و راهنمایی فرهاد را بنیاد نهاد. كتاب «جستجو در راه‌ها و روش‌های تربیت» گردآمده‌ای از تجربه‌های او طی 25 سال سرپرستی مدرسه فرهاد است.
میرهادی در كلاس‌های تربیت مربی كودك در شهرهای مشهد، تبریز، رشت و تهران درس می‌داد و با «اداره مطالعات و برنامه‌های وزارت آموزش و پرورش» و «سازمان كتاب‌های درسی» در زمینه آزمایش كتاب‌های درسی نو در مدرسه فرهاد و تدوین كتاب‌های درسی و برنامه ریزی درسی دوره ابتدایی همكاری داشت.
سه نمایشگاه از كتاب‌های كودكان در سال‌های 1335، 1337 و 1339 با یاری مجله «سپیده فردا» و با شركت فعال میرهادی برگزار شد. در پی برگزاری این نمایشگاه‌ها شورای كتاب كودك با تلاش میرهادی و همفكران او برای گسترش و پیشبرد هرچه بیشتر ادبیات كودكان در سال 1341 تاسیس شد. میرهادی همچنین موسس و مسوول طرح فرهنگنامه كودكان و نوجوانان، به عنوان نخستین كتاب مرجع ایرانی برای این گروه سنی است.
او از سوی موسسه‌ پژوهشی تاریخ ادبیات كودكان به عنوان نامزد دریافت جایزه «آسترید لیندگرن» سال 2017 انتخاب شد. از آثار میرهادی می‌توان به «دو گفتار درباره كتابخانه‌های آموزشگاهی و نقش آن در ایجاد عادت به مطالعه»، «كتاب كار مربی كودك»، «تعلیمات اجتماعی سوم دبستان»، «راهنمای تدریس كتاب تعلیمات اجتماعی سوم دبستان» و «آنكه رفت، آنكه آمد» اشاره كرد. در زمینه ترجمه نیز می توان از «افسانه چینی برای كودكان»، «گنجشك كوچولو»، «رفتار والدین ما باید چگونه باشد»، «تفاهم بین‌المللی به وسیله كتاب‌های كودكان و نوجوانان»، «آنچه از كنگره آموختیم» و «در باب افسانه‌ها و اسطوره‌ها برای كودكان و نوجوانان» یاد كرد. میرهادی 18 آبان ماه 1395 دیده از جهان فروبست.

**ادبیات و فرهنگنامه كودكان
میرهادی در نزدیك به نیم سده گذشته در سه زمینه آموزش ‌وپرورش، ادبیات كودكان و فرهنگنامه كودكان و نوجوانان فعالیت كرد. او به عنوان یكی از فعالان عرصه كتاب كودك در ایران، معتقد بود: خطری كه ادبیات كودكان و نوجوانان كشور ما با آن مواجه است، آموزشی‌شدن (دیداكتیسم)، القایی‌شدن و شتاب‌زدگی است و با پند و اندرز و یا آثار تصنعی كه بر پایه هدف‌های آموزشی به‌وجود می‌آیند، نمی‌توان به سراغ فرآورده‌های ضدفرهنگی رفت. باید آثاری جالب ‌توجه، زنده، ملهم از زندگی كه تجربه زندگی واقعی را با همه جنبه‌های تاریك و روشنش مطرح می‌كنند را در برابر تهاجم كلیشه‌های بیگانه قرار داد.(1)
میرهادی از سال 1358 به‌ طور ویژه ‌كار فرهنگنامه كودكان و نوجوانان را در شورای كتاب عهده‌دار شد. هرچند پیش ‌از این، 2 فرهنگنامه برای كودكان و نوجوانان تدوین‌شده بود؛ «فرهنگ‌نامه طلایی» نوشته «برتاموریس پاركر» كه توسط «رضا اقصی» در سال 1346 ترجمه‌شده بود و «دایره‌المعارف خردسالان» كه «مهرداد مهرین» در سال 1350 تدوین كرده بود اما این فرهنگنامه‌ها چندان مورد استفاده كودكان و نوجوانان ایرانی قرار نگرفت. حاصل تلاش‌های میرهادی و دیگر همكارانش در شورای كتاب كودك، تدوین نخستین فرهنگنامه تالیفی كودك و نوجوان در ایران بود. (2)
میرهادی درباره هدف و ضرورت نگارش فرهنگنامه ویژه كودك و نوجوان معتقد است: دنیایی كه ما در آن زندگی می كنیم، از پدیده های علمی، اجتماعی، ابزار فنی و پدیده ای نوظهور چون وسایل الكترونیكی و دیجیتالی است كه سوال های بی شماری را در ذهن آدمی شكل می دهد.در سال های آغازین سده بیست و یكم، همه چیز در حال تغییر است و خانواده و كتاب های درسی نمی توانند به تمام سوال ها پاسخ دهند.بنابر این كودكان و نوجوانان به كتاب های مرجع مناسبی نیاز دارند تا بتوانند پاسخ سوالهای خود را در آن ها بیابند. ساختار كتاب درسی بیشتر مفهوم را برای كودك یا نوجوان روشن می كند و سپس با سوال و جواب در می یابد كه چه میزان یك مفهوم در ذهن دانش آموز شكل گرفته است در حالی كه فرهنگنامه، فقط اطلاعات را در اختیار می گذارد و خواننده برای پاسخ سوالاتش از آن استفاده می كند.(3)

**نقد و بررسی
«علی میرزایی» نویسنده و پژوهشگر ادبیات كودك و نوجوان و مدیر مسوول نشریه «نگاه نو» براین باور است كه سخن گفتن درباره میرهادی مانند نثر سعدی دارای ویژگی سهل و ممتنع است. او معتقد است: زندگی فرهنگی میرهادی نظیر چشمه جوشانی است كه همواره بر بستر منظمی جاری بوده است. با پیش رو داشتن كارنامه پربار و پنجاه ساله میرهادی می توان دریافت كه وی طی این سال ها خدمات ویژه ای در حیطه ادبیات كودك و نوجوان انجام داده است و با به جای گذاشتن تالیفات به خصوص سرپرستی فرهنگنامه كودكان و نوجوانان، سرمایه عظیمی را برای نسل های فرهنگی بعد از خود به یادگار گذاشته است.(4)
«محمدهادی محمدی» مدیر موسسه پژوهشی تاریخ ادبیات كودكان نیز بر این باور است كه با حضور میرهادی در عرصه ادبیات كودك و نوجوان، سیمای كودك ایرانی به یكباره دگرگون شد. نقش سازنده میرهادی را نمی توان در عرصه هایی چون كودك و خانواده، خانواده و جامعه، سنت و مدرنیته نادیده گرفت. درواقع روند و میزان فعالیت و حركت او در عمق این لایه های مهم اجتماعی بسیار كارساز بوده است. امروز اگر از من به عنوان یك پژوهشگر پرسیده شود كه مهم ترین شاهكار زندگی میرهادی چه بوده است من به شخصیت نهاد گذار وی اشاره خواهم كرد.(5)

*پی نوشت ها
1- میر هادی، توران، «ادبیات كودكان و نوجوانان در برابر هجوم فرهنگی»، نشریه كلمه دانشجو، بهمن و اسفند1372، شماره 9و10، ص 5
2- نگار، پدرام، «از كی بپرسم؟ وضعیت دایره المعارف های كودكان و نوجوانان»، كتاب ماه كودك و نوجوان، مهر 1383، شماره 84، ص 18
3- همان، ص19
4و5- توران میرهادی شخصیتی نهادساز در ادبیات كودك بود، خبرگزاری مهر، 31 تیر1386

**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار:محمدستاری**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**458**9279