پونه شيرازي در گزارشي آورد: واقعيت آن است كه در بعضي بيماري‌هاي خوني، تنها راه درمان و در برخي ديگر، يكي از درمان‌هاي موثر، پيوند مغز استخوان است. به عنوان مثال، در بيماري تالاسمي، تزريق خون يك درمان موقت و تسكيني و پيوند مغز استخوان تنها راه درمان بيماري است. ولي در سرطان خون، شيمي‌درماني و پيوند، هر دو از روش‌هاي درماني موثر است كه با توجه به وضعيت بيمار يكي از دو روش ارجحيت دارد.
جالب است بدانيد پيوند مغز استخوان در درمان بيماري‌هايي ازجمله لوسمي‌ها، لنفوم‌ها (انواع سرطان‌هاي خوني)، تومورهاي تخمدان، تومورهاي مغز، تومورهاي استخواني و درمان بيماران تالاسمي و پيوند مغز استخوان جايگاه ويژه‌اي دارد.
دكتر صفا نجفي، متخصص سرطان و عضو هيات مديره انجمن سرطان ايران با تاكيد بر اين كه بهترين نوع پيوند مغز استخوان از خواهر يا برادر بيمار با سازگاري كامل ژنتيك است، به جام‌جم مي‌گويد: درحال حاضر بيماري‌هاي متعددي با پيوند مغز استخوان قابل درمان هستند. كما اين كه درمان قطعي سرطان خون با تلفيق پيوند مغز استخوان و شيمي‌درماني امكان‌پذير است.
**پيونددهنده سازگارتان را بيابيد
پيوند سلول‌هاي بنيادي از منشاء مغز استخوان به دو صورت عمده انجام مي‌شود. پيوند از خود فرد به فرد: اين زماني است كه بيمار به علت سرطان نياز به شيمي‌درماني فوق‌العاده سنگين دارد كه بر اثر آن، سلول‌هاي مغز استخوان بشدت آسيب مي‌بينند، اين آسيب برگشت‌ناپذير است. در اين شرايط ابتدا سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان فرد را گرفته و ذخيره مي‌كنند. سپس او را با شيمي‌درماني بسيار سنگين درمان مي‌كنند و سپس همان سلول‌هاي ذخيره شده را به وي بازمي گردانند.
اين متخصص تاكيد مي‌كند: اين نوع پيوند در حقيقت نوعي نجات مغز استخوان از شيمي‌درماني محسوب مي‌شود. در بيماري‌هايي مثل لنفوم مقاوم به درمان و بيماري مولتيپل ميلوما (نوعي سرطان خون كه در مغز استخوان وجود دارد)، نتيجه پيوند به پاسخ اوليه بيماري به شيمي‌درماني بستگي كامل دارد، ولي عوارض خود اين پيوند ناچيز است. پيـونـد از فرد غيرخويشاوند به بيمار: در اين شرايط سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان يك فرد بيمار مثلا مبتلا به سرطان خون حاد را بايد عوض كرد. مي‌دانيد كه بدن ما هر جسم خارجي را از خود دفع مي‌كند. پس پيوند مغز استخوان بايد از افرادي انجام گيرد كه با فرد مبتلا سيستم HLA مشابه داشته باشند. (افراد داراي مجموعه‌هاي پروتئيني مختلفي روي سلول‌هاي خود هستند كه HLA ناميده مي‌شوند. تشخيص نوع HLA هر فرد با آزمايش ويژه خوني انجام مي‌شود. )
**پيوند موفق
براي به حداقل رساندن پتانسيل عوارض جانبي، بيشتر پزشكان تا آنجا كه ممكن باشد از سلول‌هاي بنيادي يا مغز استخوان سازگار با بيمار استفاده مي‌كنند. دكتر نجفي با بيان اين مطلب تاكيد مي‌كند: در بيشتر موارد، موفقيت پيوند مغز استخوان وابسته به اين است كه چگونه بخوبي آنتي‌ژن‌هاي HLA مغز استخوان فرد دهنده با مغز استخوان فرد گيرنده سازگار باشد. هر چه اين سازگاري آنتي‌ژن HLA بيشتر باشد شانس اين كه سلول‌هاي ايمني فرد بيمار، مغز استخوان فرددهنده را بپذيرد، بيشتر است. معمولا عواقب رد پيوند در بيماراني كه دهنده آنها از بستگان نزديك بخصوص برادر و خواهر باشد خيلي كمتر است.
وي مي‌افزايد: از تمام افراد درجه يك بيمار HLA گرفته مي‌شود. در صورت يافتن فردي كه HLA كاملا مشابه با بيمار داشته باشد، بهترين وضعيت پيوند مهيا مي‌شود. اگر نشد درشرايط خاص از كساني كه مختصري تفاوت دارند هم مي‌شود استفاده كرد. در اينجا پس از اين كه با يك شيمي‌درماني سلول‌هاي مغز استخوان خود بيمار را تخريب مي‌كنند، سلول‌هاي بنيادي‌دهنده را به وي تزريق مي‌كنند. موفقيت اين پيوند به بيماري اوليه بيمار، درجه توافق HLA بيمار دهنده، مركز پيوندكننده، شرايط بيمار قبل از پيوند و نوع رژيم درماني به كار رفته براي بيمار بستگي دارد.
**موفقيت پيوند مغز استخوان در كشور
خوشبختانه در كشور ما بيش از سه دهه است پيوند مغز استخوان از هر دو نوع صورت مي‌گيرد و اينك شمار مراكز پيوند رو به افزايش است. به علاوه در بيشتر مقالات اعتقاد بر اين است كه تفاوتي ميان نتايج در كشور ما با كشورهاي پيشرفته وجود ندارد.
در ايران براي درمان بيمارهايي كه نارسايي مغز استخوان دارند، بيماري‌هاي ژنتيك كه در اطفال روي مي‌دهد، سرطان خون، بدخيمي‌هاي خوني، بيماراني كه سكته‌هاي قلبي كرده‌اند و بيماراني كه سر استخوان ران آنها از بين رفته از پيوند سلول‌هاي بنيادي استفاده مي‌شود.
همچنين براي درمان تالاسمي مي‌توان از پيوند سلول‌هاي بنيادي استفاده كرد و اين فعاليت در بيمارستان شريعتي انجام مي‌شود.اگر بيمار تالاسمي پيوند موفق داشته باشد ديگر نيازي به تزريق خون ندارد.
**چگونگي اهداي مغز استخوان
مغز استخوان شامل ماده‌اي نرم و اسفنجي است كه در استخوان قرار دارد. اين ماده سلول‌هاي نابالغي دارد كه سلول‌هاي بنيادي خون مانند گلبول‌هاي سفيد، قرمز و همچنين پلاكت‌ها را تشكيل مي‌دهد. در جريان پيوند مغز استخوان، سلول‌هاي گرفته شده از فرد اهداكننده، پس از انجام دوره شيمي‌درماني طولاني روي فرد بيمار با هدف تخريب مغز استخوان وي از راه سياهرگ، به بيمار پيوند زده مي‌شود تا سلول‌هاي جديد، جايگزين مغز استخوان تخريب شده شود.
**اهداي مغز استخوان درد ندارد
اهداي سلول‌هاي بنيادي از خون يا مغز استخوان، برخلاف تصور بسياري از افراد، هيچ گونه احساس درد و عوارض براي فرد اهداكننده نخواهد داشت. در روش نخست، پيش از دريافت سلول‌هاي بنيادي مغز استخوان، فرد اهداكننده براي مدتي كوتاه (نزديك به چهار يا پنج روز پيش از انجام فرآيند اهداي مغز استخوان)، داروهاي خاصي را در خصوص افزايش سلول‌هاي بنيادي و آزادشدن آنها در خون محيطي مصرف مي‌كند.
در اين مرحله، در فرآيندي ميان چهار تا شش ساعت، سلول‌هاي رها شده در خون محيطي، از سياهرگ به وسيله ماشيني كه به بدن فرد اهداكننده متصل شده است، دريافت شده و باقيمانده آن به خون برگردانده مي‌شود.
در مواردي كه لازم است مغز استخوان به صورت مستقيم از اهداكننده دريافت شود، فرد در حالت بيهوشي عمومي يا بي‌حسي موضعي قرار مي‌گيرد و سلول‌هاي مغز استخوان بدون احساس درد و ناراحتي از استخوان لگن يا در برخي موارد، جناغ سينه وي دريافت مي‌شود. هيچ‌يك از اين روش‌ها خطري براي فرد اهداكننده ندارد.
*منبع: روزنامه جام جم، 1395.9.4
**گروه اطلاع رساني**9165****انتشار دهنده:ليلا رضوي
تهران- ايرنا- احتمالا شنيده‌ايد درمان برخي بيماري‌هاي حاد خوني بويژه سرطان‌هاي خون از طريق پيوند مغز استخوان ممكن است، اما بسياري از ما از جزئيات و دلايل موثر بودن اين روش درماني آگاهي چنداني نداريم.
