حمایت از معلولان در سایه اشتغالزایی و یكپارچه سازی منابع

انسان همواره برای به دست آوردن و حفظ سلامتی به عنوان گوهری بی بدیل می كوشد تا در سایه این نعمت ارزنده الهی، مسیر رشد و ترقی را در عرصه های گوناگون بپیماید اما در این میان برخی به دلیل های گوناگون با نقص جسمی و ذهنی یا هر دو آن روبرو هستند كه این امر گذران زندگی را دشوار می سازد. این قبیل اختلال ها كه جسم یا ذهن افراد را هدف قرار می دهد، همچون مانعی در مسیر انجام دادن امور روزمره قرار می گیرد كه بر پایه آن روند عادی زندگی با مشكل رو به رو خواهد شد.

برپایه آمار سازمان جهانی بهداشت، بیش از 500 میلیون تن از جمعیت جهان از معلولیت رنج می برند و با توجه به برخی آمارها در ایران بیش از یك میلیون تن دچار معلولیت های گوناگون هستند اما باید دانست در میان معلولان، افراد زیادی با توانمندی و استعداد بالا وجود دارند كه جامعه بایستی با شناسایی و تقویت اراده این افراد، به شكوفایی استعدادهای آنان كمك كند. معلولان با بهره گیری از این فرصت ها می توانند افزون بر مشاركت فعالانه در جامعه حتی به الگوهایی موفق برای افراد سالم تبدیل شوند.

برای آن كه در حوزه معلولان تصمیم گیری، اجرا و نظارت بهتری صورت پذیرد، شایسته است تا افراد معلول در اجرای مسایل مربوط به خودشان حضور جدی داشته باشند تا حتی كوچكترین نیازها و مشكل های آنان از نظر دور نماند. «ایجاد فضای كسب و كار، فرصت حضور موثر در جامعه، توجه به رفاه و معیشت، تقویت امید به آینده و ...» موضوع های مهمی هستند كه باید به آنها با دقت بیشتری توجه شود زیرا مشكل معلولیت نه تنها متوجه فرد بلكه مربوط به تمامی جامعه است.

اهمیت توجه به این موضوع سبب شد، مجمع عمومی سازمان ملل متحد در 1992میلادی، سوم دسامبر را به عنوان «روز جهانی معلولان» نامگذاری كند تا در كنار آگاهی رسانی درباره مسایل و مشكل های این قشر، بستر لازم برای حضور مستمر و فعالیت موثرتر آنان در حوزه های سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و اقتصادی هموار شود.
سازمان ملل متحد، امسال شعار روز جهانی افراد دارای معلولیت را «دستیابی به 17 هدفی برای آینده ای كه ما می خواهیم» تعیین كرده و این شعار در ایران با عنوان «آینده ای كه ما می خواهیم، جهانی فراگیر و برابر برای همه» مطرح شده است.

پایان دادن به فقر در تمامی اشكال آن و در همه جا، پایان دادن به گرسنگی، دستیابی به امنیت غذایی و بهبود تغذیه و ترویج كشاورزی پایدار، اطمینان از زندگی سالم و ترویج رفاه برای همه در تمام سنین، اطمینان از آموزش فراگیر و باكیفیت برای همه و ترویج یادگیری مادام العمر و دستیابی به برابری جنسیتی و توانمندسازی همه زنان و دختران از اهداف امسال برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است.

اطمینان از دسترسی به آب و بهداشت برای همه، دسترسی به انرژی پاك و مقرون به صرفه، پایدار و مدرن برای همه، بهبود رشد فراگیر و پایدار اقتصادی، اشتغال و كار مناسب برای همه، ایجاد زیرساخت های انعطاف پذیر، ترویج صنعتی پایدار و تقویت نوآوری، كاهش نابرابری كاهش نابرابری داخل و بین كشورها، تضمین شهرهای امن، انعطاف پذیر و پایدار و اطمینان از مصرف و تولید الگوهای سازگار با محیط زیست، گرفتن تصمیماتی برای اقدامات فوری برای مبارزه با تغییرات آب و هوا و اثرات آن از اهداف 17 گانه این برنامه عنوان شده است.

اقدامات جهت مبارزه با تغییرات اقلیمی، استفاده پایدار از اقیانوس ها و دریاها، ارتقای اكوسیستم و جلوگیری از میان رفتن تنوع زیستی مدیریت پایدار جنگل ها، مبارزه با بیابان زایی، توقف تخریب زمین، توقف از دست دادن تنوع زیستی، جامعه پایدار و صلح آمیز و احیای مشاركت جهانی برای توسعه پایدار از جمله اهداف برنامه توسعه پایدار سازمان ملل است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت روز جهانی معلولان با «سهیل معینی» مدیر عامل انجمن باور، مدیر مسوول روزنامه ایران سپید و مدیر عامل شبكه تشكل های نابینایان و كم بینایان كشور به گفت وگو پرداخته است.

- متن كامل گفت و گو با ایرنا را در ادامه می خوانیم:
**علت نامگذاری روز جهانی معلولان
معینی درباره علت نامگذاری روز جهانی معلولان گفت: پس از شكل گیری سازمان ملل متحد و تدوین و انتشار منشور حقوق بشر، فضایی در جهان ایجاد شد تا به توسعه پایدار تمامی جوامع توجه شود. به ویژه از دهه 80 میلادی كه مجمع عمومی سازمان ملل متحد نخستین بیانیه های جهانی را درباره ضرورت رعایت حقوق معلولان صادر كرد، نهضتی در سطح جهان به وجود آمد كه افراد معلول را به عنوان یكی از بزرگ ترین گروه های اجتماعی جهان در كانون توجه قرار داد. از این دهه به بعد مشاهده می شود كه توجه روز افزونی به افراد معلول، نیازها و توانمندی های آنها ایجاد شد كه حاصل آن اختصاص یك روز در سال به نام معلولان است.

** اقدام های جهانی برای پیشبرد حقوق معلولان
مدیر مسوول روزنامه ایران سپید اقدام های جهانی جهت پیشبرد حقوق معلولان را مهم ارزیابی كرد و گفت: پس از برپایی مجمع عمومی یاد شده، دهه 80 میلادی به دهه افراد دارای معلولیت شهرت یافت. این نامگذاری ها در سال های بعد نیز به شكل های دیگری ادامه یافت برای نمونه در دهه 90 میلادی به علت اینكه 60 درصد افراد دارای معلولیت در آسیا و اقیانوسیه زندگی می كردند به مدت دو دهه به عنوان دهه افراد دارای معلولیت در آسیا و اقیانوسیه نام گذاری شد و به این نواحی به علت یكی از پر تراكم ترین مناطق جهان از نظر زندگی افراد دارای معلولیت، توجه شد.

در اوایل دهه 90 میلادی مقررات استاندارد به منظور فرصت سازی برای افراد معلول شكل گرفت كه مجموعه ای از توصیه ها را به دولت ها برای رسیدگی به این افراد ارایه می كرد. از 2006 میلادی تلاش های فراوانی در زمینه رسیدگی به افراد معلول صورت پذیرفت و برای نمونه پیمان نامه جهانی حقوق افراد دارای معلولیت به وسیله مجمع عمومی سازمان ملل متحد به تصویب رسید كه این امر گام مهمی در حوزه معلولان به شمار می رود زیرا نامگذاری های دهه های پیشین و موضوع هایی كه درباره حقوق افراد معلول مطرح می شد، تنها جنبه توصیه ای داشت و ابزار حقوقی برای ترغیب دولت ها به انجام دادن آن وجود نداشت اما پیمان نامه جهانی افراد دارای معلولیت از ماهیت حقوقی برخوردار است كه توصیه ها را تبدیل به قانون می كند و كشورهایی كه به این پیمان نامه می پیوندند باید در دوره های دو ساله به دبیرخانه ویژه پیمان نامه سازمان ملل درباره چگونگی پیشبرد امور و حقوق معلولان كشور خویش گزارش دهند. در این راستا كشورها باید تبعیض ها را برطرف و برای افراد معلول، فرصت هایی همچون دیگر قشرهای جامعه فراهم كنند.

جمهوری اسلامی ایران نیز در 1387 خورشیدی به این پیمان نامه پیوست و اكنون از جمله كشورهایی است كه در راستای برطرف كردن نیاز معلولان تلاش می كند.

** پیشرفت ایران در حمایت از معلولان
معینی فعالیت های ایران در حمایت از معلولان را مثبت دانست و افزود: ایران یكی از كشورهایی به شمار می رود كه پیش از اینكه به كنوانسیون حقوق معلولان بپیوندد، دارای قانون ملی حمایت از افراد معلول بود. قانون جامع حمایت از حقوق معلولان كه در 1383 خورشیدی تصویب شد، پیش از تصویب كنوانسیون یاد شده در ایران اجرا می شد و این دستاورد بزرگی برای كشور محسوب می شود زیرا در آن زمان تنها 40 كشور در دنیا پیش از تصویب كنوانسیون سازمان ملل، قانون های ملی حمایتی از این افراد را در كشور خویش اجرا می كردند.

او در ادامه خاطرنشان كرد: اینك نزدیك به دو دهه از فرایند اجرای مناسب سازی محیطی كه یكی از مهم ترین نیازهای این قشر از جامعه است، می گذرد. بخش های توانبخشی، بهداشت، مراقبت، درمان و دیگر خدمات جامعه معلولان در ایران، قدمتی طولانی دارند. به عنوان نمونه سازمان بهزیستی در 1359 خورشیدی شكل گرفت و مجموعه ای از نهادها را شامل می شد كه پیش از آن نیز در امور معلولان فعالیت می كردند اما پس از 1383 خورشیدی و با تصویب قانون جامع حمایت از حقوق معلولان با وجود همه كم و كاستی ها، دستاوردهای بزرگی نیز به همراه داشت كه «توجه جدی مسوولان به مشكلات معلولان و شكل گیری مبنایی حقوقی برای آنان به منظور پیگیری خواسته های این قشر» نمونه ای از این دستاوردها به شمار می رود. پرداخت شهریه ورود معلولان به مركزهای آموزشی غیر دولتی، از جمله دیگر اقدام های مثبت بود كه در این راستا صورت پذیرفت و اینگونه ورود معلولان به دانشگاه با رشد چشمگیری روبه رو شد. حاصل این اقدام حضور شمار زیادی كارشناس و متخصص معلول در كشور است كه بسیاری از آنها در پست های كارشناسی و مدیریتی در حال فعالیت هستند.

** چالش های فراروی معلولان
مدیر مسوول روزنامه ایران سپید چالش های فراروی معلولان را مهم ارزیابی و عنوان كرد: به نظر می رسد، با وجود تلاش هایی كه در زمینه آسان سازی زندگی معلولان صورت گرفته است، نیاز به اقدام هایی كاربردی تر احساس می شود. وضعیت فعلی افراد معلول در خور شان انسانی و حقوق شهروندی آنان نیست. به عنوان نمونه، نرخ بیكاری در این گروه بسیار بالاتر از متوسط جامعه است و هنوز مناسب سازی شهرها با شرایط مطلوب فاصله دارد و برابر با استانداردها و نقشه جامع تحقق سازی و ایجاد شهرهای بدون مانع صورت نمی گیرد. اقدام های كنونی بسیار جزیره ای و غیر یكپارچه است.

در بخش خدمات توانبخشی و درمانی همچنان مشكل های جدی وجود دارد و بیشتر معلولان نیازمند خدمات توانبخشی، زیر پوشش بیمه قرار ندارند و بیمه های كشور بسیاری از خدمات توانبخشی را پوشش نمی دهند كه این امر ضعف عمده ای به شمار می رود. با وجود اینكه در بخش اشتغال اقدام هایی صورت گرفته است اما نبود طرح های جامع اشتغال پایدار برای این قشر همچنان احساس می شود. اشتغال زایی در بخش معلولان نیاز به برنامه های جامع مبتنی بر مطالعه های علمی دارد تا برپایه توانمندی آنها، شغل مناسبی برای معلولان ایجاد شود.

** راهكارها در بهبود وضعیت زندگی و معیشت معلولان
مدیرعامل انجمن افق با اشاره به یكپارچه سازی منابع در نظام رفاه اجتماعی برای معلولان اظهار داشت: در گام نخست باید یكپارچه سازی منابع در نظام رفاه اجتماعی برای این گروه صورت پذیرد به این معنی كه كل منابعی را كه در نظام رفاه اجتماعی هزینه می شود، حتی یارانه ها را بایستی در یك نظام واحد ساماندهی و درباره منابع و مخارج شفاف سازی كرد. بخش قابل ملاحظه ای از منابع كشور در بخش یارانه ها صرف می شود كه باید از این هزینه های اضافی كاست و بخشی از آن را برای رفاه قشرهایی چون معلولان اختصاص داد.

دوم اینكه ساختار سازمان هایی نظیر بهزیستی باید اصلاح شود. هرچند هدف بنیانگذاران سازمان بهزیستی پس از انقلاب اسلامی، تجمیع و مدیریت یكپارچه نهادهایی بود كه در حمایت از معلولان كار می كردند اما پس از گذشت چند دهه اینك مشاهده می شود كه سازمان یادشده در رسالت خود كُند عمل می كند؛ از این رو باید به نهادهایی تبدیل شوند كه ارتباط نزدیكی با معلولان داشته باشند. بنابراین ضروری است، نقش سازمان های مردم نهاد قوی تر شود و پیوند تنگاتنگی میان مدیریت این سازمان ها با بدنه ای كه در حال خدمات رسانی به معلولان است، وجود داشته باشد.

** چشم انداز آینده معلولان و راهكارهای پیش رو
معینی تصویب لایحه حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی را از اولویت ها دانست و یادآور شد: اولویت نخست كه اكنون در دستور كار قرار دارد، لایحه حقوق معلولان در مجلس شورای اسلامی است كه تصویب آن مسیر را برای بهبود زندگی شمار زیادی از معلولان هموار خواهد كرد. انتظار می رود با نگاه حمایتی و همكاری مسوولان مربوطه، این لایحه به مرحله اجرا گذاشته شود. افزون بر آن، دولت برخی مصوبه ها را از 1394 خورشیدی در قالب مصوبه به وزارتخانه های مختلف ابلاغ كرد كه در آن وظیفه های هر وزارتخانه درباره معلولان لحاظ شده بود اما هنوز وزارتخانه ها گزارشی از اجرای این مصوبه ها ارایه نكرده اند. بنابراین مجلس شورای اسلامی باید با استفاده از نقش نظارتی خویش، این روند را پیگیری و نتیجه آن را اعلام كند.

انتظار می رود كه مسوولان امر، زمینه مشاركت كامل افراد معلول در روندهای تصمیم گیری مربوط به آنان را فراهم كنند. همچنین سازمان های دولتی بایستی نهادهای مردم نهادِ مربوط به معلولان را در روندهای تصمیم گیری و اجرایی شركت دهند. در صورت رعایت همه این اولویت ها می توان به آینده معلولان امیدوار بود.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان** انتشاردهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9368**2002**9131
ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها - پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*