در ادامه اين گزارش آمده است: از طرف ديگر كوچك بودن اين بنگاه‌ها و حجم پايين منابع موجب ايجاد محدوديت‌هايي براي آنها مي‌شود. محدوديت‌هاي مالي، بازاريابي، توليدي، پژوهش و توسعه و... از آن جمله است. از‌اين رو، بسياري از كشورهاي توسعه‌يافته يا در حال توسعه براي حل مشكلات‌اين بخش از صنعت، برنامه‌هاي حمايتي خاصي تدوين كرده‌اند.
در يك گزارش پژوهشي با بررسي مهم‌ترين منافع توسعه صنايع كوچك و متوسط كه ارتقاي رقابت‌پذيري اين صنايع از طريق ارتقاي بهره وري، نوآوري و ارزش افزوده است، هفت مرحله براي توسعه اين صنايع شناسايي شده است. «بهبود فضاي كسب و كار»، «توسعه زيرساخت»، «توسعه بازار»، «توسعه و رسوخ فناوري»، «توسعه منابع انساني»، «حمايت مالي» و «حمايت شبكه‌اي» مراحل هفت‌گانه توسعه صنايع كوچك و متوسط است. بستر اقتصادي، سياسي-قانوني، فني، فرهنگي-اجتماعي، طبيعي و توان حمايتي دولت، همچنين مزيت نسبي و وضعيت موجود صنعت نيز بر مراحل هفت‌گانه فوق تاثيرگذارند.
بر اساس پژوهشي كه موسسه عالي آموزش و پژوهش مديريت و برنامه‌ريزي در فصلنامه فرآيند مديريت و توسعه منتشر كرده مراحل هفت‌گانه توسعه صنايع كوچك و متوسط تحليل شده است. صنايع كوچك و متوسط داراي ويژگي‌هاي منحصر به فردي در مراحل توسعه خود هستند.اين ويژگي‌ها علاوه بر‌اينكه روش مناسب بازاريابي آنها را از روش‌هاي بازاريابي مرسوم در صنايع بزرگ جدا مي‌كند، محدوديت‌هايي را نيز بر فعاليت‌هاي بازاريابي صنايع كوچك و متوسط اعمال مي‌كند.اين محدوديت‌ها و ويژگي‌هاي كليدي باعث مي‌شوند كه ماهيت بازاريابي صنايع كوچك و متوسط ساده، منعطف، غيررسمي، كوتاه‌مدت، اتفاقي و اغلب واكنشي و منفعل به فعاليت رقبا باشد. بر اساس نتايج مطالعات، صنايع كوچك در دوره‌هاي مختلف چرخه عمر خود از رويكردهاي مختلفي براي تامين سرمايه مورد نياز استفاده مي‌كنند. از جمله اين منابع مي‌توان به منابع داخلي بنگاه، استقراض و بدهي و... در مراحل مختلف دوره عمر صنايع كوچك اشاره كرد.
با وجودي كه صنايع كوچك براي شروع به كار و فعاليت به سرمايه كمتري در مقايسه با شركت‌هاي بزرگ نيازمندند، به دليل حجم كوچك فعاليت، سابقه كم، نداشتن اعتبار كافي، عدم برخورداري از صورت‌هاي مالي حسابرسي شده و عدم شفافيت مالي، عدم دسترسي به وثيقه كافي و بازدهي اندك سرمايه‌گذاري پروژه‌هاي تحت پوشش، با مشكلات زيادي در تامين مالي مواجه هستند. نوآوري در ابزارهاي مالي مي‌تواند دسترسي صنايع كوچك به منابع مالي كافي و با هزينه مناسب را تسهيل كند. مديران و مالكان درون خوشه صنعتي، مي‌توانند با حضور در وقايع تجاري مرتبط، اطلاعاتي در زمينه تصميمات و اقدامات بازاريابي جمع‌آوري كنند.
در‌اين روش، مديران يا مالكان بنگاه‌هاي كوچك و متوسط از شبكه‌سازي براي كمك به برنامه‌ريزي، اصلاح و اجراي فعاليت‌هاي بازاريابي‌شان استفاده مي‌كنند، به گونه‌اي كه اثربخشي و كارآيي اقدامات بازاريابي افزايش مي‌يابد و عملكرد بنگاه در بازار رقابتي بهبود مي‌يابد. ارزيابي‌ها نشان مي‌دهد كه فقرزدايي، ايجاد رفاه عمومي، عدالت اجتماعي، تعادل‌هاي منطقه‌اي و استقلال اقتصادي هدف‌هاي كلي توسعه اقتصادي هستند. براي همين لازم است سياست‌هايي وجود داشته باشد تا رسيدن به‌اين هدف‌ها ممكن شود. كشورهايي كه شرايط مشابه اقتصادي با‌ايران دارند به صنايع كوچك توجه زيادي مي‌كنند.
**بهبود فضاي كسب و كار
يكي از مراحلي كه منجر به توسعه صنايع كوچك مي‌شود، بهبود فضاي كسب و كار است. تدوين لايحه قانون خاص حمايت از صنايع كوچك، تدوين سند راهبردي توسعه صنايع كوچك، تسهيل شروع كسب و كار و راه‌اندازي واحد، اصلاح قانون كار متناسب با ويژگي‌هاي صنايع كوچك، اصلاح قانون ماليات متناسب با ويژگي‌هاي صنايع كوچك، اصلاح قانون عوارض صادرات متناسب با ويژگي‌هاي صنايع كوچك، تجميع وظايف قانوني، تجميع سياست‌گذاري، نهادسازي و مشاركت بخش خصوصي از جمله اقداماتي است كه براي بهبود فضاي كسب و كار بايد صورت بگيرد.
**توسعه زيرساخت‌ها
يكي از مراحل هفت‌گانه توسعه صنايع كوچك توسعه زيرساخت‌ها است كه ابعاد مختلفي را در برمي‌گيرد. احداث شهرك‌ها و نواحي صنعتي، ايجاد مراكز خدمات كسب و كار، ايجاد شهرك‌هاي فناوري، ايجاد فن بازارها، احداث شهرك‌هاي مشترك، احداث شهرك‌هاي مشترك مرزي، احداث انبار مشترك، احداث سردخانه، احداث پايانه‌هاي مرزي، ايجاد مناطق ويژه اقتصادي، ايجاد بازارچه‌هاي مرزي، ايجاد بنادر خشك، ايجاد آزمايشگاه مرجع، ايجاد مراكز پژوهش و توسعه،ايجاد لجستيك شهركي، احداث محل‌هاي عرضه مستقيم كالا، احداث نمايشگاه‌هاي فصلي، احداث شهرك‌هاي صنفي، احداث كالاشهر و نزديك‌تر كردن توليد به توزيع از جمله مواردي است كه در توسعه زيرساخت‌ها بايد مورد توجه قرار گيرد.
**توسعه بازار
توسعه صنايع كوچك در كنار توسعه بازار بايد مورد توجه متوليان امر قرار گيرد. ارائه خدمات بازاريابي در كلينيك‌هاي صنعتي، ارائه خدمات آموزش بازاريابي، اعزام به نمايشگاه‌هاي داخلي و خارجي، اعزام تورهاي صنعتي و تجاري داخلي و خارجي، تهيه بانك اطلاعات صادركنندگان، تهيه بانك اطلاعات واردكنندگان، استقرار شركت‌هاي مديريت صادرات در شهرك‌هاي صنعتي، انجام پروژه‌هاي پژوهشي در حوزه بازار، مطالعه بازارهاي هدف داخلي و خارجي، خدمات مشاوره‌اي مشاوران صنعتي مراكز خدمات كسب و كار، برگزاري نمايشگاه بين‌المللي، شركت در نمايشگاه‌هاي بين‌المللي، بازديد از نمايشگاه‌هاي بين‌المللي، اعزام هيات تجاري، پذيرش هيات تجاري، تنظيم برنامه بازاريابي براي رايزن‌هاي اقتصادي از جمله عواملي است كه به توسعه بازار كمك مي‌كند.
از سوي ديگر، برگزاري كميسيون‌هاي مشترك اقتصادي، تقويت روابط دوجانبه و چندجانبه، ايجاد عوارض ترجيحي، برگزاري نشست‌هاي مشترك تجاري، استفاده از تجارب موفق توسعه بازار ساير كشورها، بازديد از تجارب موفق توسعه بازار كسب وكارهاي داخلي، افزايش آگاهي نسبت به علم بازاريابي، ترويج منافع توسعه بازار داخلي و خارجي، تغيير ذهنيت از توليدمحوري به بازارمحوري، برگزاري تور صنعتي انجام پروژه‌هاي آزمايشي، برگزاري برنامه‌هاي آموزشي، تبيين ضرورت مشتري‌گرايي، برندينگ و بازارشناسي از ديگر مواردي است كه بايد مورد توجه قرار گيرد.
**توسعه فناوري
در حال حاضر يكي از عوامل عقب ماندگي در توسعه صنعتي كشور، عدم استفاده از فناوري روز دنيا است. بر اين اساس در جهت توسعه صنايع لازم است كه تقويت و تسهيل تبادل فناوري در دستور كار قرار گيرد. حمايت و حفاظت از عرضه فناوري و دانش فني، تامين نيازهاي فناوري، بهره‌گيري از فنون تجاري‌سازي انتقال و انتشار فناوري با تاكيد بر فناوري پيشرفته، ايجاد زيرساخت مناسب فعاليت‌هاي پژوهش و توسعه شامل امكانات فيزيكي و خدمات نرم‌افزاري، حمايت از واحدهاي فناور و دانش‌بنيان، حمايت از‌ايده‌هاي كارآفرينانه و تجاري‌سازي نتايج پژوهش‌ها، ايجاد بستر مناسب پژوهش و توسعه و تسهيل فعاليت متخصصان و پژوهشگران از جمله مواردي است كه در توسعه فناوري بايد مورد توجه قرار گيرند.
**توسعه منابع انساني
تجربه كشورهاي موفق در توسعه صنايع كوچك نشان مي‌دهد كه در كنار توسعه فناوري، توسعه و آموزش نيروي كار نيز اهميت دارد. به اين منظور آموزش نيروي انساني صنايع كوچك، آموزش دوره‌هاي مهارتي براي شاغلان حين بهره‌برداري از واحد صنعتي، آموزش دوره‌هاي مديريتي براي كارآفرينان و مديران حين بهره برداري از واحدهاي صنعتي، اعزام تورهاي صنعتي و تجاري داخلي و خارجي، برگزاري نشست‌هاي بررسي تجارب موفق از جمله مواردي است كه بايد در اين مرحله مورد توجه قرار گيرد.
**توسعه منابع مالي
در حال حاضر يكي از دغدغه‌هاي فعالان صنعتي عدم تنوع در دسترسي به منابع مالي است. بر‌اين اساس استفاده از خدمات صندوق ضمانت صادرات، خدمات صندوق ضمانت صنايع كوچك، معافيت‌هاي مالياتي در شهرك‌ها و نواحي صنعتي، تسهيل به كارگيري بدهي جايگزين (استقراض)، استفاده از ابزارهاي تركيبي، استفاده از ابزارهاي سرمايه از عوامل توسعه منابع مالي است.
**توسعه شبكه‌اي
توسعه شبكه‌اي، هفتمين مرحله توسعه صنايع كوچك محسوب مي‌شود.اين بخش عواملي شامل شبكه توليد مشترك، شبكه خدمات، شبكه تبليغات، شبكه آموزش، شبكه تدوين استاندارد، شبكه توليد مشترك، شبكه خريد مواد اوليه، شبكه خريد خدمات كسب و كار، شبكه يادگيري، شبكه پژوهش و شبكه توسعه فناوري و... را در برمي گيرد. در مجموع مي‌توان‌اين طور نتيجه گرفت كه در مرحله اول توسعه صنايع كوچك، ظرفيت‌سازي قوانين و مقررات مورد بررسي قرار مي‌گيرند.
برخي از قوانين، نحوه اجراي آنها، عدم شفافيت و تفسيرهاي متفاوت، همچنين عدم انطباق با ويژگي‌ها و محدوديت‌هاي صنايع كوچك و متوسط از مواردي است كه ظرفيت توسعه‌اين بخش از صنعت را محدود مي‌كند. در‌اين مرحله با برش قوانين و مقررات و بازنگري آنها ظرفيت قانوني و نهادي براي توسعه صنايع كوچك و متوسط افزايش مي‌يابد. در صورت مديريت صحيح اقدامات توسعه زيرساخت‌ها از طريق افزايش در كارآيي، صرفه‌جويي در زمان و كاهش در هزينه‌ها مي‌توانند بر رشد اقتصادي تاثير مثبت بگذارند.
از‌اين رو در مرحله دوم، لازم است كه دولت به توسعه زيرساخت‌ها روي آورد و از طرف ديگر رشد اقتصادي و توسعه بخش توليدي و خصوصي نيز مي‌تواند عرضه و تقاضاي زيرساخت را تحت تاثير قرار دهد. در مرحله بعدي، بسته‌هاي حمايتي متناسب با محدوديت‌هاي صنايع كوچك و متوسط در توسعه بازار تدوين مي‌شوند تا بتوانند عدم توانايي آنها را در انجام فعاليت‌هاي بازاريابي پوشش دهند.اين بسته‌ها عموما بر كاهش هزينه‌ها، فعاليت‌هاي مشترك و افزايش مهارت‌ها تمركز دارند.
در مرحله بعد به منظور رسوخ فناوري در صنايع كوچك از دو استراتژي اصلي احداث و توسعه شهرك‌هاي فناوري، همچنين راه‌اندازي فن بازارها در شهرك‌هاي فناوري، فناوري‌هاي مورد نياز صنايع كشور توسعه داده شده و اين فناوري‌هاي نوين از طريق فن بازارها كه جايگاهي براي مبادله فناوري فراهم مي‌آورد، در ميان صنايع كوچك رسوخ داده مي‌شود. چالش‌ها و مشكلات موجود، محدوديت‌هاي قانوني و محيطي در صنعت كشور و لزوم اثربخشي روش‌هاي انتخاب شده براي تامين مالي در صنايع كوچك از سوي ديگر، باعث شده مساله انتخاب منبع و روش تامين مالي و نيز طراحي چارچوبي براي انجام‌اين كار يكي از مهم‌ترين مسائل پيش روي بنگاه‌هاي كوچك و متوسط باشد، بنابراين لازم است در مرحله بعد، دسته‌بندي‌هاي متفاوتي از منابع تامين مالي كه در دسترس كارآفرينان و صاحبان صنايع كوچك است، شناسايي شود.
بنگاه‌هاي صنعتي كوچك و متوسط در اغلب موارد به‌صورت انفرادي قادر نيستند فرصت‌هاي بازار را به چنگ آورند، زيرا‌اين كار به توليد زائد و استانداردهاي همگن نياز دارد. چنين بنگاه‌هايي از لحاظ دسترسي به صرفه‌هاي ناشي از مقياس در زمينه خريد نهاده‌هاي توليد از قبيل تجهيزات، مواد خام، منابع مالي، خدمات مشاوره‌اي و ... با مشكل مواجه مي‌شوند. كوچك بودن مانع بزرگي براي دروني كردن كاركردهايي از قبيل آموزش، بازارسنجي، پشتيباني فني و نوآوري فني است. حال آنكه همه‌اين موارد شالوده پويايي بنگاه‌ها به شمار مي‌رود. يكي از الگوهاي مهم براي فائق آمدن بر‌اين مشكلات شبكه‌سازي و توسعه شبكه‌ها است. از طريق شبكه‌سازي تك تك بنگاه‌ها مي‌توانند مسائل مربوط به اندازه خود را رفع و جايگاه خود را در عرصه رقابت تقويت كنند.
*منبع: روزنامه دنياي اقتصاد، 1395.9.22
**گروه اطلاع رساني**9165**9131**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
تهران- ايرنا- روزنامه دنياي اقتصاد در گزارشي نوشت: تجربه بسياري از كشورهاي در حال توسعه و توسعه‌يافته نشان مي‌دهد رشد صنايع كوچك و متوسط با توجه به نقش مهم آنها در توسعه اقتصادي كشورها، مستلزم طيف وسيعي از اقدامات است. صنايع كوچك و متوسط داراي مزايا و معايب زيادي نسبت به صنايع بزرگ هستند كه از جمله مزاياي آنها مي‌توان به نوآوري، اشتغال‌آفريني و انعطاف‌پذيري بيشتر نسبت به صنايع بزرگ اشاره كرد.
