استاد رشته ادبیات دانشگاه های مهاباد و كارشناس فولكلور ادبیات شفاهی كردی در ارتباط با این آیین سنتی ایرانیان معتقد است كه شب یلدا یا 'شه و چله' یا 'شه و زمسان' شبی است كه پیش از فرا رسیدن آن هیجان و شور خاصی را در میان مردم بر می انگیزد و اصلی ترین ویژگی یلدا جمع شدن خانواده ها با هماهنگی قبلی در كنار هم است؛ به صورتی كه معمولا یك هفته قبل از آن مشخص می شود شب چله این سال در خانه چه كسی جمع می شوند.
مهری پاكزاد اظهار كرد: در این شب حكایت خوان ها، حكایت های زیبا تعریف می كنند یا پدربزرگ ها و مادربزرگ ها متل ها و معما طرح می كنند و در واقع نردبانی به گذشته می گذارند و تجربه های خود را به فرزندان و نوه ها و اعضای خانواده منتقل می كنند.
وی در خصوص معنای شب چله در ادبیات كردی افزود: ' شه و چله' یا 'هم چله' به معنای معاشرت تا پاسی از شب است تا به تاریكی فایق بیائیم و ابوریحان بیرونی از آن به عنوان میلاد اكبر یاد می كند چون خورشیدی كه فردا طلوع می كند، روزهای طولانی تر و شب های كوتاه تر را به دنبال می آورد.
وی افزود: تمام خانواده های ایرانی و به ویژه كردستانی در این شب دور هم جمع می شوند و در این شب آداب و رسوم شهر و دیار خود را به روش های سنتی و بسیار زیبا برگزار می كنند.
به گفته وی مردم كرد این شب را در خاطرات ذهنشان به ثبت می رسانند و از یلدا یاد می گیرند كه زندگی آنقدر كوتاه است كه یك دقیقه بیشتر باهم بودن را باید جشن گرفت.
پاكزاد اضافه كرد: یلدا نماد مبارزه با سیاهی است كه روز پیروز می شود و مردم تا پاسی از شب می نشینند تا میوه قرمز را كه نماد خورشید و روشنایی است را صرف كنند و از فردا با پیروزی سفیدی بر سیاهی طول روزها افزایش می یابد.
وی در خصوص خواركی های شب یلدا، گفت: در كنار هندوانه و محصولاتی كه كشاورزان خودشان برداشت كردند در تنور ذرت بو داده یا تخمه سرخ می كنند و در كنار سایر میوه های قرمز مانند انار آنها را نیز میل می كنند.
پاكزاد همچنین در خصوص سرگرمی ها و بازی های شب یلدا گفت: از دیگر تمهیدات برای گذراندن این شب 'گوروا بازی' یا 'جوراب بازی' است كه بازی دسته جمعی بوده و مهره ای را به داخل یكی از جوراب ها می اندازند كه باید فرد بتواند تشخیص دهد مهره در كدام جوراب انداخته شده است.
كارشناس مسائل فرهنگی هم در خصوص آداب و رسوم شب یلدا به خبرنگار ایرنا گفت: شب یلدا در كردستان دارای پیشینه دیرینه ای است و مردم در این شب با شركت در شب نشینی های طولانی سعی در بهتر گذراندن طولانی ترین شب سال دارند.
'قاسم زاده علی' گفت: در خانواده هایی كه پدر در قید حیات باشد معمولا فرزندان با عروس ها و دامادها شب چله را آنجا می گذارنند اما چون خانواده پدر خانم و پدر شوهر مطرح است معمولا نوبت را رعایت می كنند، به هر صورت كه باشد اصل بر جمع شدن چند خانواده در كنار هم است.
وی در خصوص نوع غذاهای این شب سنتی و ایرانی، گفت: غذای این شب دلمه برگ مو و كلم است كه گوشت را لابه لای آن می گذارند، سفره شب چله علاوه بر دلمه شامل رب انار، شیره انگور، دوغ، ماست، روغن و كره محلی، پیاز و خربزه ترش است.
زاده علی اظهار كرد: پس از صرف شام 'كالك تورش' بریده و میل می كنند، بعد از خوردن غذای چرب و سنگین شب یلدا میل كردن این خربزه ترش هضم غذا را آسان می كند؛ بقیه شب نیز می توان از تنقلات متنوع و میوه های رنگارنگ شب چله نیز استفاده كرد.
وی همچنین گفت: در كردستان در هر محله ای اگر خانواده هایی وجود داشته باشند كه استطاعت مالی مناسبی برای برگزاری این مراسم نداشته باشند از طرف دیگران برایشان شام برده می شود، همچنین چون در بازار 'كالك تورش' به تعداد كافی نیست و معمولا گران است اگر زن خانه در همسایگی یا در فامیل بداند زن بارداری وجود دارد حتما از آن خربزه ترش برایش خواهد برد؛ به غذاهایی كه همسایه های برای همدیگر می دهند' كاسه هاوسا' می گویند.
وی همچنین در خصوص سایر آئین های شب یلدا در مناطق كردنشین اظهار كرد: امروزه در روستاها حكایت گویی همچنان پا برجا مانده و پدربزرگ ها و مادر بزرگ ها داستان هایی مانند 'خاتون زمهریر' را برای نوه هایشان تعریف می كنند، در گذشته خواندن شاهنامه، گلستان و بوستان و اسكندرنامه نیز معمول بوده است.
كارشناس مسائل فرهنگی گفت: میوه های شب چله شامل هندوانه، سیب، گلابی، به، انار و 'آنو' است و چون در این زمان فصل هندوانه به سر رسیده است، معمولا هندوانه های خوبی از آب در نمی آیند، خوردن هندوانه وداع با فصل گرما و پیشوازی از فصل زمستان محسوب می شود.
زاده علی همچنین یاد آور شد: در اعتقادات محلی خوردن هندوانه را در این شب موجب قوی شدن بدن در مقابل بیماری های زمستان می دانند.
وی گفت: از رسم های جالبی كه در این شب در كردستان رایج است می توان به 'خوانچه' بردن از طرف خانواده پسر برای نامزدش نام برد، در این 'خوانچه ها' باید در تمام موارد از شام گرفته تا خشكبار و میوه را برای خانواده عروس ببرند به صورتی كه آن شب خانواده عروس برای برگزاری شب چله هیچ اقدامی نكرده باشد.
وی ادامه داد: رسم دیگر این است كه عروس اولین شب چله را در خانه همسر تجربه می كند كه به نام ' شه و زمسانی' معروف است و این بار خانواده عروس باید 'خوانچه هایی' كه تمام نیازهای شب چله خانواده داماد را برطرف كند را به منزل دامادشان ببرند.
كارشناس فرهنگی گفت: در سال های گذشته در روستاهای كردستان در شب یلدا مراسم ' شال انداختن نیز' مانند برخی از دیگر جاهای ایران اجرا می شد؛ در این رسم از روزنه های بالای بام ها كه نقش هواكش و نورگیر دارد جوانان روستا شال های لباسشان را پایین می فرستادند تا صاحب خانه هدیه ای به مناسبت شب چله در آن بگذارد، سپس شال را بالا می كشیدند.
وی افزود: شب یلدا را می توان جزو نمادهای تقویت وحدت بین اقوام و مذاهب نام برد كه در سراسر ایران برگزار می شود و دارای شباهت های بسیاری است.
مهمترین اخبار ایرنای كشور، آذربایجان غربی و مهاباد را به صورت لحظه به لحظه از كانال خبری تلگرام این رسانه به آدرس irna_newsmahabad@ دریافت كنید.
3093 / 3072 ** گزارش از: پیمان پاكزاد ** انتشار دهنده: علیرضا فولادی
مهاباد- ایرنا- جشن شب یلدا در هر گوشه از كشور با مشابهت های زیادی نسبت به هم برگزار می شود و نمادی از وحدت بین اقدام و مذاهب و نردبان خاطره های مادر بزرگ ها و بزرگ ها به شمار می رود؛ شب یلدا كه در مناطق كردنشین به آن ' شه و چله' اطلاق می شود، جذابیت های ویژه ای در بین مردم كرد دارد.
