اراده تهران و آستانه برای توسعه روابط و تامین منافع مشترك

«حسن روحانی» رییس جمهوری پنجشنبه در دومین روز از سفر منطقه ای به آسیای مركزی و قفقاز، در صدر یك هیات سیاسی و اقتصادی وارد آستانه پایتخت قزاقستان شد و با مقام های عالی رتبه این كشور دیدار و گفت وگو كرد.
امضای پنج سند همكاری بین روحانی و «نورسلطان نظربایف» همتای قزاقستانی وی نقطه عطف سفر رییس جمهوری به این كشور بود. موافقتنامه قرنطینه دامی، موافقتنامه همكاری در زمینه كشتیرانی در دریای خزر، یادداشت تفاهم تسهیل سفرهای گردشگری متقابل، یادداشت تفاهم میان بانك مركزی ایران و بانك ملی قزاقستان برای حل و فصل تجارت دوجانبه و یادداشت تفاهم همكاری در زمینه كار و تامین اجتماعی پنج سند همكاری بود كه در حضور روحانی و نظربایف به امضا رسید.
یكی از مهمترین دستاوردهای این سفر، توافق برای دور تازه همكاری های بانكی از گشایش شعب بانكی تا آغاز گسترده مبادلات مالی بود كه می تواند تاثیرات چشمگیری در توسعه مناسبات ایران و قزاقستان داشته باشد.
قزاقستان از كشورهای مهم آسیای مركزی است كه میراثدار برخی از ظرفیت های هسته ای اتحاد جماهیر شوروی به شمار می رود. این كشور از لحاظ گستردگی نهمین كشور بزرگ جهان و دارای مرزهای طولانی با روسیه و چین است. قزاقستان به نوعی همسایه آبی ایران نیز به شمار می آید زیرا بیش از 1800 كیلومتر از مرزهای این كشور كرانه دریای خزر است. به همین دلیل استفاده از ظرفیت های دریایی می تواند راهگشا و تسهیل كننده روابط 2 كشور باشد.
یكی از ویژگی های مهم قزاقستان در خط مشی های بین المللی، دوری جستن از تنش های منطقه ای و جهانی است. در همین راستا قزاقستان در سال 1991 میلادی (1370 خورشیدی) و یك سال پس از استقلال از شوروی، به صورت داوطلبانه به سوی خلع سلاح هسته‌ای حركت كرد. در سال 1998 (1377 خورشیدی) نیز پایتخت جمهوری قزاقستان از شهر «آلماتی» به «آستانه» تغییر یافت.

***همكاری های سیاسی و دیپلماتیك ایران و قزاقستان
قزاقستان در آذر 1370 از اتحاد جماهیر شوروی جدا شد و استقلال خود را اعلام كرد. جمهوری اسلامی ایران از نخستین كشورهایی بود كه استقلال این كشور را به رسمیت شناخت. همچنین كشورمان پس از آمریكا دومین كشوری بود كه دفتر نمایندگی خود را در قزاقستان تاسیس كرد. ایران از همان ابتدای استقلال قزاقستان، روابط سیاسی، تجاری و اقتصادی خود را با این كشور راه اندازی كرد و به تدریج این روابط محكم تر شد. این پیشرفت به اندازه ای بود كه در سال های 1391 و 1392 شهر آلماتی میزبان 2 دور از گفت وگوهای هسته ‌ای ایران و گروه 1+5 بود.
اكنون با گذشت بیش از 2 دهه، روابط تهران و آستانه در حوزه های گوناگون روند مناسب و روبه رشدی داشته است. در این سال ها دیدارهای گوناگونی میان مقام های عالی رتبه 2 كشور صورت گرفت كه برخی از مهمترین آن ها عبارتند از سفر رییس جمهوری قزاقستان به كشورمان در اردیبهشت سال 1371 و ملاقات با رهبر انقلاب، سفر رییس‌ جمهوری وقت كشورمان در آبان سال 1372 به قزاقستان، سفر رییس جمهوری پیشین به آستانه در سال 1390 برای شركت در اجلاس سران «سازمان همكاری شانگهای»، حضور «نورسلطان نظربایف» در مراسم تحلیف روحانی در سال 1392و سفر رییس جمهوری كشورمان به آستانه در شهریور 1393. همچنین فروردین ماه سال جاری رییس جمهوری قزاقستان در سفری دوباره به تهران، با مسوولان ایران و رهبری دیدار كرد.
افزون بر این، دیدارهای گوناگون در سطح وزیران امورخارجه و سایر وزارتخانه ها و دستگاه ها را می توان نشانی از اهمیت مناسبات و نزدیكی دیدگاه های تهران و آستانه دانست.

*** مناسبات تهران- آستانه؛ از اقتصادی تا فرهنگی
قزاقستان از ظرفیت های مطلوبی در حوزه های گوناگون برخوردار است كه می تواند شریك تجاری قابل اتكایی برای ایران باشد. مولفه هایی همچون وسعت سرزمینی با جمعیت 17 میلیون نفری، موقعیت محوری در آسیای مركزی، منابع طبیعی و داشتن مرز ساحلی طولانی با دریای خزر می تواند محركی برای گسترش این روابط باشد.
تهران و آستانه اكنون در حوزه هایی همچون كشاورزی، منابع طبیعی، استخراج معدن، همكاری های نفتی و گازی، گردشگری، حمل و نقل دریایی و ریلی، سوآپ نفت خام و فرآورده‌ های نفتی فعالیت هایی را در سطح مقدماتی یا اجرایی در دستور كار مشترك دارند.
با وجود این دستورهای كار مشترك و مزیت های گسترده همكاری، سطح مبادلات 2 كشور چندان مطلوب نبوده بیشتر سال ها تراز تجاری به نفع قزاقستان بوده است. براساس آمار گمرك جمهوری اسلامی ایران در تارنمای سفارت كشورمان در قزاقستان، میزان مبادلات تجاری 2 كشـور در سـال 1393برابر 387 میلیون دلار بود كه نسبت به مدت مشابه سال قبل آن نزدیك به 30 درصد رشد داشـته اسـت. تراز تجاری این دوره اندكی به نفع ایران بود. در سال 1394 اما این مبادلات شاهد افت بود و در كل به 224 میلیون دلار رسید كه سهم صادرات ایران 137 و واردات از قزاقستان 87 میلیون دلار بود.
افزون بر این، قزاقستان در دایره تمدنی قرار دارد كه از اشتراك های تاریخی، زبانی، ادبی، مذهبی و هنری بسیاری با ایران برخوردار است. عرصه هایی همچون معماری سنتی، نوروز، سنت های مشترك، وجود واژه های فارسی در زبان قزاقی و نیز دست نوشته های فراوان فارسی در موزه های این كشور به همراه تدریس زبان فارسی در چند دانشگاه قزاقستان نشانگر پیوندهای فرهنگی 2 كشور است. روابط فرهنگی ایران و قزاقستان، دارای نقش كامل كننده و هم افزا برای همكاری در دیگر بخش ها و حوزه ها به شمار می رود.

*** ایران و قزاقستان در مسیر توسعه همكاری ها
بدون تردید ایران و قزاقستان به دلایل جغرافیایی، فرهنگی و اقتصادی از ظرفیت های بسیاری برای تقویت روابط برخوردارند كه مقام های 2 كشور نیز در سطوح مختلف بر این واقعیت تاكید دارند.
قانون موافقتنامه حمل و نقل هوایی بین دولت ‌های جمهوری اسلامی ایران و جمهوری قزاقستان از جمله نخستین توافق های میان 2 كشور بود كه در سال 1374 در مجلس شورای اسلامی تصویب و اجرایی شد. علاوه بر این كارگروه های همكاری تجاری- اقتصـادی بـین 2 طرف در زمینه همكاری صنعتی، معدنی، خدمات فنی و مهندسی، كشاورزی و ایجاد مجموعه های كشت و صنعت در كنار همكاری در زمینه حمل و نقل و پشتیبانی (دریایی، ریلی و جاده ای) تفاهمنامه هایی را بنیانگذاری كردند.
در جریان سفر فروردین ماه نظربایف به تهران، 2 كشور با اشاره به وجود وحدت نظر در بسیاری از مسایل دوجانبه، منطقه‌ای و بین‌المللی، بر گسترش همكاری ها تاكید كردند. در این سفر ده ها توافق و تفاهم نامه میان بخش های خصوصی و سرمایه گذاران 2 كشور در بخش های كشاورزی، امنیت غذایی، معدن، انرژی، بهداشت و درمان و همكاری‌های علمی به امضا رسید.
همچنین در این سفر 9 یادداشت تفاهم و موافقتنامه همكاری میان تهران و آستانه در حوزه های همكاری‌های فناورانه، پروتكل توسعه همكاری‌های اقتصادی در زمینه‌های صنعت، تجارت و سرمایه‌گذاری، برنامه بلندمدت همكاری حمل و نقل و ترانزیت در مسیر جاده ابریشم، یادداشت تفاهم همكاری بین بانك مركزی جمهوری اسلامی ایران و بانك ملی جمهوری قزاقستان، یادداشت تفاهم همكاری راه‌آهن جمهوری اسلامی ایران و شركت ملی راه‌آهن جمهوری قزاقستان، پروتكل همكاری بین شركت خطوط كشتیرانی ایران و شركت ملی «جی.اس.سی» راه‌آهن قزاقستان، یادداشت تفاهم همكاری صندوق ملی ایران و شركت مادرتخصصی ملی «بایترك» قزاقستان، موافقتنامه همكاری در زمینه حفظ نباتات و قرنطینه گیاهی و موافقتنامه انتقال محكومین به حبس منعقد شد.
پس از امضای پنج توافقنامه تازه بین ایران و قزاقستان، رییس جمهوری با اشاره به جایگاه ویژه قزاقستان به عنوان یك كشور اسلامی در آسیای مركزی و پیرامون حوزه دریای خزر تصریح كرد: روابط خوب دو كشور باید با تسهیلات در بخش های تجاری، همكاری های بانكی و تسهیل صدور رواید بیش از پیش تقویت شود.
روحانی با اشاره به اهمیت همكاری های تهران و آستانه در زمینه های نفت، گاز و پتروشیمی، كشاورزی، گردشگری و همچنین ضرورت همسویی بیشتر در زمینه مسائل منطقه ای و جهان اسلام، از تصمیم برای لغو روادید برای بازرگانان و فعالان اقتصادی 2 كشور تا فوریه 2017 خبر داد و افزود تقویت خطوط ریلی و جاده ای و برقراری پروازهای مستقیم میان 2 كشور در راستا توسعه روابط صورت خواهد گرفت.
به باور كارشناسان سفر رییس جمهور كشورمان اقدامی مهم در راه تسهیل و اجرای تفاهمنامه های پیشین است. تهران می تواند با استفاده از ظرفیت های حمل نقل خود، مسیری امن را برای قزاقستان در جهت دستیابی به پهنه گسترده دریانوردی فراهم آورد. وزیر توسعه سرمایه‌گذاری قزاقستان هم براین باور است كه آستانه می تواند به كریدوری برای حضور ایران در منطقه آسیای مركزی تبدیل شود.
در دوره پسابرجام بسیاری از موانع پیش روی روابط و تجارت خارجی ایران كنار رفته است. در چنین فضایی توسعه روابط تهران و آستانه به ویژه همكاری های اقتصادی 2 طرف می تواند منجر به جهشی در مبادلات تجاری ایران و قزاقستان شده و افزون بر روابط دوجانبه دریچه ای را به روی 2 كشور برای دستیابی به حوزه های اقتصادی آسیای مركزی و خاورمیانه بگشاید. همچنین منافع مشترك توسعه روابط می تواند منجر به نزدیكی بیش از پیش در حوزه های سیاسی و فرهنگی شود.
**گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار: حسین عباسی نسب**انتشاردهنده: سیدمحمد موسی كاظمی **پژوهشم**9130 **9279