آیت الله هاشمی؛ سیاستمداری با آثار و یادنگاری های ماندگار

آیت الله هاشمی رفسنجانی یكی از برجسته ترین شخصیت های سیاسی انقلاب و جمهوری اسلامی بود كه عمرش را در راه مبارزه، مجاهده و مطالعه گذاشت. او سعی كرد در طول زندگی اش در كنار سیاست ورزی از دانش و ثبت واقعیات تاریخی نیز دور نماند.

*** آیت الله و دغدغه نوشتن
دغدغه نویسندگی در هاشمی سابقه ای طولانی داشت و او حتی در زمان اوج مبارزات پیش از انقلاب نیز از این دغدغه فارغ نبود. هاشمی درباره دغدغه نویسندگی اش می گوید: براساس موضوعاتی كه برای جامعه احساس نیاز می‌كردم، می‌نوشتم. بعد از پیروزی انقلاب به خاطر مسوولیت‌های فراوانی كه داشتم، نمی‌توانستم روی موضوعی خاص متمركز شوم، اما جریانات و افرادی كه نتوانستند با متن انقلاب هماهنگ شوند، از دید خود به تدوین تاریخ انقلاب پرداختند. ما هم بنیاد تدوین تاریخ را تأسیس كردیم تا به این كار مهم بپردازد. مصاحبه‌هایی درباره گذشته تاریخ انقلاب با مسوولان این بنیاد انجام دادم كه آن مصاحبه‌ها در دو جلد با اسناد منتشر شد. ولی دیدم جای خاطرات روزانه خالی است و با تاخیر شروع به یادداشت كردم. در حین نوشتن انگیزه حفظ تاریخ انقلاب هم در من تقویت شد. در همان نخستین روزهای پس از شروع نوشتن خاطرات، به این نكته توجه داشتم كه مطمئناً این نوشته‌ها، پایه‌ای برای نگارش تاریخ معاصر در آینده خواهد بود. به همین خاطر در كنار ایجاز، سعی می‌كردم مسائل و موارد مهم تاریخی از قلم نیافتد.

*** آثار هاشمی و نوشته ها درباره آیت الله
از آثار تالیفی هاشمی می توان به «فرهنگ قرآن»، «تفسیر راهنما»، « جایگاه مساجد در نظام اسلامی از منظر قرآن» و «امیركبیر: قهرمان مبارزه با استعمار» اشاره كرد. «سرگذشت فلسطین» اثر «اكرم زعیتر» هم در زمره آثار ترجمه هاشمی قرار دارد. همچنین در زمینه خاطرات شفاهی هاشمی می توان از كارنامه و خاطرات دوران پیش از انقلاب و پس از انقلاب او نام برد. علاوه براین، متن كامل خطبه‌های نماز جمعه، مصاحبه‌ها، سخنرانی‌ها و نطق‌های پیش از دستورش در مجلس به صورت كتاب‌های جداگانه منتشر شده‌است.
درباره هاشمی تاكنون آثار مختلفی منتشر شده كه برخی در قالب مصاحبه و دسته ای دیگر به صورت آثار تالیفی هستند. همچنین بر اساس خاطرات و دیدگاه‌ها، سخنرانی‌ها و مصاحبه‌های او چندین كتاب مستقل نوشته شده ‌است.
یكی از آخرین آثاری كه درباره زندگی و شخصیت هاشمی منتشر شده، كتاب «روایتی از زندگی و زمانه آیت‌الله اكبر هاشمی رفسنجانی» است كه از دوره كودكی تا سال ۱۳۹۴ را در بر می گیرد.

***امیركبیر؛ قهرمان مبارزه با استعمار
یكی از معروف ترین و مطرح ترین آثار هاشمی كتابی است با عنوان امیركبیر: قهرمان مبارزه با استعمار كه به زندگی و رخدادهای دوره امیركبیر می‌پردازد. هاشمی این كتاب را در سال 1346 تالیف كرد كه در هفت بخش سامان یافته است. در ابتدای كتاب تصویری از اوضاع و احوال كشور پیش از زمامداری امیركبیر ترسیم شده و سپس اقدام های و اصلاحات و مبارزه او ضد استعمار و عمال استعمار بازگو می‌شود. در ادامه نیز وضع كشور پس از سقوط امیركبیر و تجدید استعمار بررسی و ارزیابی می شود.

***خاطرات شفاهی
خاطرات شفاهی یكی از روش‌های درك تاریخ است كه طی آن شخصیت ها با نوشتن خاطرات یا ثبت آن ها بخشی از رخدادهای تاریخی را بازگو می كنند. از این رو برخی سیاستمداران با نوشتن خاطرات روزانه خود سعی می كنند منبع تاریخی را از دوران زیست خود ارایه كنند.
در بین سیاستمداران ایران، هاشمی از معدود شخصیت هایی است كه خاطرات خود را به صورت روزنوشت به رشته تحریر درآورده است. خاطرات هاشمی به دلیل این كه وی یكی از باسابقه ترین سیاستمداران انقلاب اسلامی پیش از پیروزی انقلاب تاكنون بوده، اهمیت بسیاری دارد. در واقع هاشمی‌رفسنجانی با وجود موقعیت سیاسی و مشغله فراوان كاری اش توانست فرصتی را برای نگارش خاطرات روزانه خود اختصاص دهد. تدوین و انتشار این خاطرات روزانه، نشانگر ذهن منظم و دغدغه مند او است.
مجموعه كارنامه و خاطرات هاشمی، یادنگاری دوران پیش و پس از انقلاب او را در بر می گیرد. تاكنون چندین مجلد از این خاطرات منتشر شده است. «محسن هاشمی»، مدیر انتشارات دفتر نشر معارف انقلاب كه این مجموعه را منتشر می كند، در این زمینه می گوید: آیت الله هاشمی رفسنجانی از سال 1360 شروع به نگارش خاطرات و فعالیت‌های روزانه خود كرد. تدوین یادداشت‌ها به طور ممتد تا به امروز ادامه دارد و گمان نمی‌كنم سیاستمدار دیگری در ایران با این نظم خاطرات خود را ثبت كرده باشد. این دست‌نوشته‌‌ها پس از تایپ در دایره بررسی بیشتر گردآورنده قرار می‌گیرد و توضیحات لازم در پاورقی كتاب گنجانده می‌شود زیرا در تدوین كتاب دخل و تصرفی در اصل نوشته‌‌ها نداریم و فقط برای روشن شدن مطلب مواردی را در پاورقی می‌آوریم. به عنوان نمونه ممكن است در یادداشتی آورده باشد به فلان جلسه رفتم یا فلان خطبه را خواندم یا دیداری با مهمانی خارجی داشتم. گردآورنده اثر در اینجا عنوان و بخش كوتاهی از جلسه یا خطبه خوانده شده یا نتیجه ملاقات را در پاورقی می‌آورد یا اسامی افرادی كه آیت‌الله هاشمی رفسنجانی فقط نام خانوادگی آن‌ها را آورده است، تكمیل و این اطلاعات هم در كتاب وارد می‌شود.
تاكنون از مجموعه كارنامه و خاطرات هاشمی كتاب دوران مبارزه در 2 جلد منتشر شده كه به یادنگاری دوران پیش از انقلاب او می پردازد. جلد نخست آن شامل خاطرات سال های 1357-1342، تصویرها و گاهشمار است. جلد دوم كتاب نیز اسناد گوناگون درباره هاشمی، فعالیت ها و همفكرانش در آن دوران را شامل می شود. همچنین خاطرات پس از انقلاب او طی سال 1360 تا سال های ابتدایی دهه هفتاد در چندین جلد تاكنون منتشر شده است.
***پی نوشت ها
*گروه پژوهش و تحلیل خبری
خبرنگار:محمدستاری**انتشاردهنده:سیدمحمد موسی كاظمی**پژوهشم**458**9279