بازگشت مصر به آفریقا از جاده ای كه ال سعود مین گذاری كرده است

به گزارش ایرنا، روزنامه لبنانی الاخبار در شماره دیروز (شنبه)خود افزود: حمدان كه معتقد بود «آفریقا باید جایگاه مهمی در سیاست های مصر داشته باشد و راه فراری از این مساله وجود ندارد»، در ضرورت وحتمی بودن اهتمام مصر به آفریقا به سه مولفه اصلی « اقتصاد، امنیت و نفوذ رژیم صهیونیستی» اشاره می كند.
صاحب دانشنامه «شخصیت مصر»،از دهه هفتاد میلادی هجوم برخی كشورهای پیشرفته برای غارت و دست اندازی به ثروت های آفریقا را رصد كرده است.
به گفته حمدان، این دست اندازی اختصاص به كشورهای غربی ندارد بلكه برخی «برادران عرب»به ویژه كشورهای نفت خیز هم در آن سهم داشته اند.
امروز تجلی آن را می توان درنقش آفرینی حكومت سعودی در قاره سیاه ملاحظه كرد.
تحركات انجام گرفته در برهه اخیر، حاكی از آغاز فصل تازه ای از رقابت ها در بعد آفریقایی مصر است، به گونه ای كه طرف سعودی در آن حضور مستقیم دارد.
این مرحله زمانی آغاز شد كه یك هیات از كشورهای عرب حاشیه خلیج فارس (در اواخر سال گذشته میلادی) از سد النهضه اتیوپی دیدن كرد و این اقدام در حالی صورت گرفت كه روابط بین قاهره و آدیس آبابا بر سر این سد دچار تنش است.
اتفاق بعدی، تحول قابل اهتمام در سیاست خارجی سودان و فاصله گرفتن این كشور از ایران و چرخش به سمت سعودی بود كه پس از روندی یك ساله، با سفر «عمر البشیر» رئیس جمهوری سودان به ریاض به اوج خود رسید و همزمان با این اتفاقات، تحریم های آمریكا علیه خرطوم هم به صورت جزیی برداشته شد.
مصر كه در چند سال اخیر، خود را درمقابل تحركات چند جانبه در حیات خلوت وعمق آفریقاییش درموقعیت دفاعی می دید، در دوره اخیر به تحركات سیاسی متعددی در رابطه با كشورهای حوزه رود نیل به ویژه در زمینه روابط قاهره – كامبالا (اوگاندا) و قاهره – جوبا (سودان جنوبی) دست زد كه اوج این روابط را در سفر «عبدالفتاح السیسی» رئیس جمهوری مصر به پایتخت اوگاندا و نیز سفر «سلوا كر» نخست وزیر سودان جنوبی به قاهره می توان مشاهده كرد.
الاخبار در شماره روز شنبه خود ادامه داد: این گام ها، سوال هایی را درباره واقعیت های پشت پرده دیپلماسی مصر مطرح می كند، به ویژه اینكه دو سفر یاد شده با اتهام زنی های امنیتی اتیوپی به مصرهمزمان شده بود.
اتیوپی با سخن گفتن درباره «نقشه های كثیف» هدف از این نقشه ها را ویران كردن سد النهضه دانست كه به گمان منابعی در آدیس آبابا، با حمایت از عناصر سركش «اورومو» و سنگین كردن كفه ترازو رویاروئی نظامی به نفع سلوا كرعلیه مخالفانش دنبال می شود.
در چارچوب این تحركات، مجموعه تحولاتی در سیاست خارجی مصر روی داده است كه به طور كلی در یك سمت و سو قرار دارند.
مهمترین و بارزترین این تحولات، ایجاد تنش در روابط مصر و سعودی به ویژه بعد از پیچیده شدن پرونده دو جزیره مصری تیران و صنافیر بود.
حكم تاریخی دادگاه عالی مصر به مصری بودن دو جزیره و نیز فاصله گرفتن دو طرف در پرونده های حساس منطقه ای از جمله سوریه، از عواملی بود كه به این تنش دامن زد.
اما از سوی دیگر، تحركات دیپلماتیك مصر در آفریقا، با موضع گیری های مشكوك سودان همزمان شده بود.
این تحركات با سستی تردید برانگیز سودان درقبال طرح سد النهضه ، تمدید روتینی شكایت سودان درباره مثلث حلایب و شلاتین در شورای امنیت سازمان ملل و آموزش عناصر گروه «حسم» در خرطوم ( گروه جدا شده از اخوان المسلمین و متهم به عملیات تروریستی) آغاز شد.

** سد النهضه.. دروازه ای برای بازگشت
تردیدی در این نیست كه سد النهضه اتیوپی مهمترین محرك مصر برای بازگشت دوباره آن به آفریقا به شمار می آید.
مصر این سد را تهدیدی جدی برای امنیت ملی خود می داند زیرا با وجود تفاهم های متعدد بین قاهره و آدیس آبابا درباره بهترین شیوه بهره برداری از آب های رود نیل، اتیوپی همواره اقدامات یك جانبه مشكوكی داشته است.
این مساله باعث شد مصر به نیت های درونی آدیس آبابا به دیده تردید بنگرد و معتقد باشد اتیوپی می خواهد با كنار زدن جایگاه سنتی مصر در این سد كه در پایان دوران جمال عبدالناصر روند رو به افولی را طی كرده است ، جایگاه خود را ارتقا بخشیده و دست بالاتر را داشته باشد.
ترور نافرجام حسنی مبارك رئیس جمهوری مخلوع مصر در نایروبی در سال 1995 به بی توجهی كامل مصر به آفریقا منجر شد و به روند ضعف موقعیت مصر در این قاره شدت بخشید.
این وضعیت باعث شد آفریقا میدانی برای تاخت و تاز چهار كشور دیگر، آفریقای جنوبی در( جنوب)، لیبی در( شمال)، نیجریه در(غرب) و اتیوپی در ( شرق) شود.
این وضعیت بعد از سقوط حسنی مبارك بدتر از قبل شد.
در دوره انتقالی بعد از انقلاب 25 ژانویه (2011 – 2012) كه مصر به دست ارتش اداره می شد، بار دیگر حرف و حدیث هایی درباره تهدید آبی ناشی از ساخت و سازهای در سد النهضه به میان آمد.
همچنین حكومت اخوان المسلمین در این پرونده رویكرد ضعیفی اتخاذ كرد. «محمد مرسی» رئیس جمهوری معزول مصر قرار بود درنشستی محرمانه شركت و درباره سد النهضه گفت وگوهای سری صورت گیرد اما معلوم شد كه این نشست به صورت مستقیم از تلویزیونی مصری در حال پخش است و خود دستاویزی برای طنزآلود شدن این پرونده شد.
این اتفاق یكی از سه اتفاقی است كه مرحوم «محمد حسنین هیكل» نویسنده معروف مصری آن را برای سقوط نظام اخوان المسلمین در مصر كافی دانست.
دو رویداد دیگر به قطع روابط مصر با سوریه و نیز برخورد غیرمسئولانه قاهره در قبال تحولات در صحرای سینا مربوط می شود.
عبدالفتاح السیسی گذشته از لغزش هایش ، در دوره ریاست جمهوری خود بار دیگر بر روابط مصر و آفریقا تمركز نشان داده با این امید كه مصر جایگاه تاریخی خود را در آفریقا دوباره بدست آورد.
السیسی براین است مسئولیت پرونده حوزه رود نیل را به دستگاهی امنیتی و اطلاعات مصر واگذار كرد تا با هماهنگی «فایزه ابوالنجا» مشاور رئیس جمهوری این پرونده را پیش ببرند.

** نفوذ سعودی
اما به نظر می رسد تحركات مصر در آفریقا برای دیگر طرف های منطقه ای و در راس همه سعودی چندان خوشایند نبوده است، چرا كه حكومت سعودی خیلی زود اختلاف خود با مصر را به قاره آفریقا و به طور دقیق تر به مربع راهبردی امنیت ملی مصر یعنی اتیوپی، سودان، جیبوتی و اریتره منتقل كرد.
تحركات سعودی چه بسا در ابتدا برای مصر چندان سوال برانگیز نبود به ویژه اینكه به بهانه مقابله با آنچه نفوذ ایران در شاخ آفریقا و ایجاد گذرگاه های آبی در كوران جنگ یمن خوانده می شود، مربوط می شد.
ایجاد پایگاه دریایی در جیبوتی، امضای تفاهم نامه همكاری امنیتی با اریتره و تغییرمسیرهبه سه میلیارد دلاری اختصاص یافته به ارتش لبنان و ارسال آن به اضافه یك میلیارد دلار دیگر به سودان از جمله این موارد به شمار می آید.
اما ماه گذشته و بعد از اقدام تحریك آمیز «احمد الخطیب » مشاور پادشاه سعودی در دیوان پادشاهی و بازدید از سد النهضه، پرونده بعد تازه ای پیدا كرد و این اقدام به منزله سوء استفاده سعودی ها از برگ برنده سد النهضه علیه السیسی قلمداد شد.
«هانی رسلان» رئیس واحد پژوهش های سودان و كشورهای حوزه رود نیل در مركز پژوهش های سیاسی الاهرام، در گفت وگو با روزنامه الاخبار تاكید كرد: پس از تنش در روابط مصر و سعودی ناشی از موضع گیری های قاهره در باره سوریه و شروع بحران دو جزیره، بازدید مقام سعودی از سد النهضه به مثابه «فریبكاری بی رحمانه» علیه مصر بود
رسلان با اشاره به موضع قبلی سعودی در قبال سد النهضه كه از ابتدا بنابر بی طرفی گذاشته بود، گفت: حكومت سعودی درمقابل موضع گیری «خالد بن سلطان» معاون وزیر دفاع سابق سعودی كه سد اتیوپی را خطری برای امنیت آبی مصر و عرب ها خواند، سكوت اختیار كرد.
« معصوم مرزوق» معاون اسبق امور خاورمیانه وزارت خارجه مصرهم بازدید مقام سعودی از سد النهضه را «گردشگری با رنگ و بوی سیاسی» نامید و آن را اقدام اشتباه هر دو طرف اتیوپی و سعودی دانست.
وی گفت: این اقدام در درجه اول نشان از سوء نیت اتیوپی دارد آن هم در وضعیت تنش آلود كنونی و همچنین از ارزیابی غلط سعودی و برخورد مستكبرانه آن علیه مصر و اعمال فشار سیاسی علیه آن حكایت دارد.

** جنگ بر سر دو سودان؟
جنگ سعودی با مصر درحیاط خلوت آفریقایی این كشور را نمی توان بی ارتباط با دو سفر سلوا كر به قاهره و عمرالبشیر به ریاض دانست كه تنها به فاصله چند روز از هم صورت گرفت.
این دو سفر پرسش های زیادی را به همراه داشت و نشان دهنده تحول بزرگی در روابط جوبا با قاهره و خرطوم با ریاض بود.
چرخش سودان به سعودی اگرچه چندان غافلگیر كننده نبود اما نشان از تلاش سعودی برای نفوذ سریع به قاره آفریقا و تشكیل محور تازه ای در شاخ آفریقا داشت.
مرزوق معتقد است كه روابط نزدیك كنونی بین ریاض و خرطوم زاییده تحولات امروز و دیروز نیست بلكه به اوایل حكومت «جبهه نجات ملی» سودان (سال 1989 میلادی) و تمایل های تندروانه آن برمی گردد.
« اما نزدیكی روابط سعودی – سودانی با توجه به تحولات یك سال گذشته، به سبكی متفاوت از شیوه سنتی به پیش می رود تا جائیكه سودان حتی حاضر است به خاطر منافع اقتصادی (سرمایه گذاری های سعودی و اتیوپی) و امنیتی (جلوگیری از هر گونه تنش با اتیوپی در منطقه القلابات) با سعودی و اتیوپی به ضرر مصر وارد ائتلاف شود و به همین دلیل نیز شاهد فاصله گرفتن خرطوم از موضع قاهره در پرونده سد النهضه بودیم».
وی درعین حال با تاكید به اینكه « روابط مصر و سودان قدیمی و هیچگاه قطع نشده است»،می افزاید: تحركات مصر در سودان جنوبی و یا اتیوپی و حتی امید بستن مصر به سودان جنوبی برای شكست طرح سد النهضه كم اهمیت می باشد زیرا همه اینها ممكن است صرفا با هدف حمایت از موضع دیپلماتیك مصر در محافل آفریقایی صورت گرفته باشد.
اما برخی كارشناسان مسائل حوزه شاخ آفریقا با صراحت از دخالت نیروهای ویژه مصردر جنگ بین سلوا كر و عناصر سركش در بخش جنوبی سخن گفته و حتی مصر را به امضای قراردادی محرمانه با سودان جنوبی برای تخریب سد النهضه متهم كرده اند.
اما رسلان و مرزوق هر دو این مساله را رد می كنند.
رسلان این ادعا را نتیجه «خیال پردازی های بیمارگونه دانست و مرزوق نیز گفت كه مصر نمی تواند به چنین ریسك خطرناكی دست بزند.

** امید بستن به امارات
با وجود سخنان رسمی آرام كننده بین قاهره و آدیس آبابا در برهه اخیر، دولت مصر به این باور رسیده كه نقاط اختلاف بین دو كشور خیلی بیشتر از نقاط تفاهم شده است و این مساله به افزایش تنش ها منجر خواهد شد و مصر كه از مسائل سرنوشت ساز و حیاتی آفریقا فاصله گرفته است نمی تواند این تنش ها را به تنهایی تحمل كند.
در پرونده سد النهضه مصر بعداز بحران در روابطش با سعودی باید بدون میانجی عربی سعی در جلب اعتماد كشورهای آفریقایی كند.
با این وجود، برخی سرمایه گذاری های امارات به نزدیك شدن دیدگاه های بین مصر و كشورهای آفریقایی به ویژه درباره كشورهای شاخ آفریقا و كشورهای حوزه رود نیل منجر شده است
معروف است كه امارات تاكنون متحد قابل اعتمادی برای عبدالفتاح السیسی به شمار می آید و «محمد دحلان» از مقامات سابق جنبش فلسطینی فتح، در بسیاری از پرونده ها از جمله پرونده لیبی، نقش واسطه را بین مصر و امارات ایفا كرده است.
«عدلی سعداوی» رئیس مركز پژوهش ها و تحقیقات راهبردی كشورهای حوزه رود نیل در گفت وگو با الاخبار تاكید می كند كه توسعه روابط مصرو آفریقا به مثابه عمق راهبردی برای مصر است.
وی خاطرنشان می كند كه سهل انگاری صورت گرفته در این پرونده را می توان تا حد زیادی جبران كرد البته به شرطی كه همپیمانان قابل اعتمادی در كنار قاهره بایستند.
خاورم*390*1324** انتشار دهنده: فردین پازوكی