ساختمان پلاسكو از نخستین سازه های بلند تهران در پنجشنبه 30 دی 1395 خورشیدی، دچار آتش سوزی شد و تنها چند ساعت بعد با فروریختن این ساختمان صحنه هایی غمگین به وجود آمد كه تبعات جانی و مالی فراوانی را متوجه جامعه كرد. از یك طرف جامعه شاهد فداكاری آتش نشانان غیور خود و داغدار شدن خانواده های آنها بود و از طرفی خسارت های مالی بر سر عده ای همچون آوار خراب شد.
از فروریختن این ساختمان ناراحتی و شوك عجیبی به جامعه منتقل شد كه بیشتر فضای مجازی و حقیقی را به خود اختصاص داد و احساس همدردی با خانواده های آتش نشانان فداكار و خبر رسانی گاه صحیح و گاه همراه با شایعه درباره حادثه در این فضاها به وجود آمد. عده ای نیز در این فضا از مرگ خاطره ها و بغضی كه نسبت به نبود این نماد از فردای فروپاشی اش بر سر چهار راه استانبول و همدردی كم نظیری كه انسان با یك بنا تا به حال داشته است، نوشتند.
به هر ترتیب آتش سوزی ساختمان پلاسكو به یك مساله اجتماعی تبدیل شده است؛ چرا كه چالش های مختلفی در ارتباط با این حادثه مطرح و بررسی می شود. از این رو پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به سبب آسیب شناسی اجتماعی این حادثه با «سیدحسن حسینی» استاد دانشگاه و عضو هیات علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران و «علی ملك پور» جامعه شناس و عضو هیات علمی دانشگاه آزاد به گفت و گو پرداخت.
** وظایف مهم شهرداری و شورای شهر در قبال ایمن سازی پلاسكو قبل از حادثه
حسینی با اشاره به گستره تلفات و خسارت های ناشی از حوادث در ایران، گفت: حادثه پلاسكو رویداد مهم و عبرت آموزی بود كه متولیان امر با تیزبینی می توانستند از وقوع و دامنه خسارت های ناشی از آن جلوگیری كنند و اقدام های دیرهنگام در این زمینه به نقص مدیریت شهری بازمی گردد.
عضو هیات علمی دانشكده علوم اجتماعی دانشگاه تهران در ادامه افزود: اداره یك شهر بیش از آن كه وظیفه دولت باشد به شهرداران و شوراها مربوط می شود؛ یعنی زیبایی شهر، حمل و نقل شهری، استحكام و سالم سازی بناها و ... به عهده مراكزی با عنوان شهرداری و شورای شهر قرار دارد. از این رو یكی از وظیفه های شهرداری نظارت بر وضعیت ایمنی ساختمان ها به شمار می رود كه این اتفاق به خوبی صورت نگرفته و علت آن نیز ضعف در سیستم شهرداری و شورای شهر است؛ یعنی در تهران شهرداری و شورای شهر نتوانسته آن چنان كه باید و شاید به وظیفه خود در قبال ایمن سازی ساختمان ها فرسوده كه یكی از آنها ساختمان پلاسكو بود، عمل كنند. در نتیجه باید گفت تا زمانی كه در كشور مدیریت شهری اصلاح نشود، شاهد حوادثی همچون پلاسكو خواهیم بود.
**پلاسكو و لزوم توجه به ایمنی بخشی قبل از وقوع حادثه
ملك پور با اشاره به غیرقابل اجتناب بودن حوادث اظهار داشت: در كلان شهرهایی مانند تهران با ملاحظه تمام پیشگیری ها هیچ گاه حوادث به صفر نخواهد رسید بنابراین نفس حادثه را نمی توان یك امر خارق العاده پنداشت. اما آن چیزی كه جامعه ها را از یكدیگر متمایز می كند شكل برخورد با این حوادث است. از این رو نباید حادثه ای مانند پلاسكو را مختص ایران دانست بلكه باید به نوع برخورد با این حادثه توجه كرد. بنابراین باید گفت كه حادثه پلاسكو آزمونی برای مدیریت بحران بود و اگر بخواهیم از دید خود سازمان های مدیریت بحران به حادثه نگاه كنیم باید گفت كه به خوبی مدیریت شد اما از دیدگاه منتقدان، حادثه پلاسكو بحران مدیریت را نشان داد از این جهت كه فرآیندهای ایمنی بخشی كه باید قبل از وقوع حادثه به آن توجه كرد، رعایت نشده بود.
**گزینشی عمل كردن رسانه ها؛ علت اصلی حضور مردم در صحنه
حسینی در ادامه درباره خبررسانی و خبرسازی مردم در حادثه پلاسكو یادآور شد: در دنیای امروز مردم یاد گرفته اند كه خودشان خبرنگار خودشان باشند و این امر در ایران بیشتر مشاهده می شود كه بخشی از آن به صدا و سیما مربوط می شود، البته در حادثه پلاسكو دوربین صدا و سیما با توجه به طولانی مدت بودن آتش سوزی در موقع فروریختن ساختمان در آنجا حضور داشت، اما در بسیاری از مواقع دیده می شود كه تهیه خبر گزینشی است. یكی از دلیل هایی كه در جامعه ما مردم درحادثه پلاسكو و حادثه های مشابه آن كنجكاوی بیشتری دارند این است كه می خواهند اصل و واقعیت خبر را خودشان به دست بیاورند و برای دیگران نیز نقل كنند در حالی كه رسانه های جامعه به ویژه رسانه تصویری باید با خبر رسانی مناسب و به موقع خود آن چنان اعتمادی در میان مردم ایجاد كرده باشد كه مردم پای دستگاه های گیرنده خود بنشینند و عین واقعیت حادثه را از نزدیك مشاهده كنند نه اینكه خود مردم به خیابان هجوم بیاورند و در كار كمك رسانی اختلال به وجود آید.
**غلبه خبرسازی و خبرپراكنی بر اطلاع رسانی صحیح
ملك پور آوار شایعه در حادثه پلاسكو را از آوارهای ساختمان پلاسكو بیشتر دانست و گفت: نكته مهم در خبررسانی به مردم در این حادثه پراكندگی خبر و تحلیل ها به شمار می رفت كه اگر این پراكندگی ناشی از تنوع دیدگاه ها و تنوع زاویه تحلیل ها بود خود نشانه نوعی عقلانیت و خردورزی است اما در این حادثه این نوع خبر رسانی در فضای مجازی و دیگر رسانه ها نوعی آسیب بود؛ چرا كه نشان داد مردم به منابع رسمی اعتماد كمتری دارند و خبر سازی و خبر پراكنی بر خبر رسانی غلبه پیدا كرد. اگر جامعه به منابع رسمی خبری كه سخنگوی این نوع حوادث هستند اعتماد بیشتری كند در حادثه پلاسكو و رویدادهای دیگر شاهد این حجم از تحلیل های متناقض و خبرهای مبهم نخواهیم بود و به همین دلیل آواری از شایعه در جامعه شكل گرفت كه از آوارهای پلاسكو بیشتر بود.
**ضرورت فرهنگ سازی و آموزش مدیریت بحران به افراد جامعه
حسینی در ارتباط با برخورد مردم با حوادث بیان داشت: در ایران برخی از مردم در برخورد با آژیر ماشین پلیس، اورژانس و آتش نشانی، آموزش ندیده اند و تقدم عبور را به آنها نمی دهند. این بی تفاوتی بالاترین معضل اجتماعی در جامعه است و این فاجعه به مراتب بدتر از تجمع مردم روبه روی ساختمان پلاسكو است. مردم باید بدانند كه وقتی پلیس یا آتش نشانی آژیر می كشد می خواهد با حضور به موقع از حادثه ای جلوگیری كند كه این امر ناشی از خودبینی در جامعه ما است كه دیگربینی وجود ندارد؛ یعنی باید دیگران هم شبیه به خود ببینیم و وقتی آتش نشان و اورژانسی به دنبال رفع خطر و عبور از خیابان است، تعدادی از افراد چون احساس می كنند خطری متوجه آنها نیست برای آنها اهمیتی قایل نمی شوند. بی توجهی مردم به دیگران یكی از مهم ترین عواملی است كه باعث تجمع در ساختمان پلاسكو شد. برای فرهنگ سازی در این باره باید نخست مردم نیاز به فرهنگ سازی داشته باشند و این نیاز دیده شود.
** حادثه پلاسكو؛ نماد همبستگی اجتماعی
ملك پور حادثه پلاسكو را در عرصه عمومی جامعه، آزمونی برای همبستگی اجتماعی دانست و یادآور شد: نفس چنین حوادثی جامعه را دچار شك و هشدار می كند كه در نتیجه آن مردم نسبت به یكدیگر هوشیار می شوند كه در حادثه پلاسكو این هوشیاری مردم و همبستگی آنها به خوبی مشاهده شد؛ یعنی افكار عمومی ایران به چنین مسایلی حساس است و با آسیب دیدگان در حوادث همدردی و همدلی می كنند. این امر بیان می كند كه سرمایه اجتماعی به صورت بالقوه در ایران بالا است؛ چرا كه این مساله در چنین شرایطی به خوبی نمایان می شود و ای كاش این سرمایه اجتماعی برای پیشگیری از بحران هایی كه وجود دارد به خوبی هدایت می شد. جامعه ایرانی نشان داده كه در حوادثی مانند آتش سوزی ساختمان پلاسكو و حادثه های دیگر از یك پتانسیل كمك، همدلی و همنوایی اجتماعی برخوردار است.
**كم كاری شركت های بیمه در حادثه پلاسكو
حسینی عضو هیات علمی دانشگاه تهران، از آسیب هایی كه متوجه سیستم مدیریتی است، كم كاری سیستم های بیمه ای دانست و اظهار داشت: در دنیای امروز بیمه امری اجباری است و شخص باید برای بیمه مسكن، مغازه و ... اقدام كند. واحدهای تولیدی و صنفی كه عده ای كارگر و تولیدكننده در این محل ها مشغول به كار هستند باید به صورتی اجباری بیمه شوند و وقتی مامور بیمه مراجع می كند یكی از خصوصیت های این مكان این است كه باید تمام ویژگی های لازمه امنیتی و جلوگیری از آتش سوزی و ... را داشته باشد تا به این مكان اجازه فعالیت داده شود و به تبع آن شهرداری و اداره كار نیز باید از این واحدها مدارك بیمه ای درخواست كنند كه متاسفانه این اقدام ها درباره تمام واحدهای صنفی ساختمان پلاسكو صورت نگرفته و این امر نیز نتیجه ناقص بودن سیستم اداری است و به احتمال زیاد این واحدهای صنفی به هنگام مراجعه ماموران بیمه از راه های مختلف از زیر این مسوولیت شانه خالی كرده اند. بنابراین اگر بخواهیم این آسیب ها را كاهش دهیم باید با نظارت دقیق تر از وقوع تخلف ها پیشگیری كرد.
**سیاست زدگی جایگزین سیاست ورزی مدنی در حادثه پلاسكو
ملك پور عضو هیات علمی دانشگاه آزاد در پایان بیان داشت: حادثه پلاسكو به نوعی آزمون سیاست ورزی مدنی و انعكاس زندگی شهروند مدار بود كه متاسفانه سیاست زدگی جایگزین آن شد؛ در حادثه پلاسكو جناح های سیاسی رقابت خود را در چنین فضایی بازتعریف كردند و بدین ترتیب بیشتر فرهنگ مچ گیری، اتهام افكنی و ... در فضای اجتماعی و سیاسی رونق گرفت. در این حادثه عده ای یكدیگر را متهم و افراد دیگر در صدد توجیح و تبرئه مدیران و مسوولانی بودند كه به صورت مستقیم و غیرمستقیم در این حادثه مسوولیت داشتند. البته این امر هم از این مساله نشات می گیرد كه بلوغ سیاسی مدنظر به وجود نیامده است. مسوولیت پذیری در این حوادث نشانه پختگی و بلوغ سیاسی و اجتماعی به شمار می رود و فرار از مسوولیت و مبهم گذاشتن یك حادثه گواه ضعف مدیریتی است.
*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی** انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9370**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها - پژوهشكده ها - دانشكده ها - مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران وجهان*
Irnaarticle@
تهران- ایرنا- آتش سوزی و تخریب ساختمان پلاسكو در تهران آزمونی مهم برای نشان دادن همبستگی اجتماعی و همدردی و همدلی با آسیب دیدگان این حادثه بود؛ سانحه ای كه ناراحتی و شوك عجیبی را در میان مردم ایجاد كرد و حكایت از وجود سرمایه های اجتماعی بالا در جامعه داشت.