موسیقی از ابزارهای موثر در معرفی ارزش های فرهنگی یك ملت به شمار می رود و در این میان موسیقی عاشیق نوازی با قدمتی بیش از یكهزار سال، مرزهای ایران را در نوردیده و در سایر كشورها نیز مورد توجه قرار گرفته است.
تا جایی كه مكتب عاشیق نوازی ارومیه كه در فهرست میراث فرهنگی ناملموس كشور /با شماره 165/ به ثبت رسیده، ترنمی ماندگار از هنر اصیل آذربایجان به شمار می رود و فرهنگ دیرینه این مرز و بوم را از نسلی به نسل دیگر منتقل می كند.
تبلیغ دین و به شور آوردن جنگجویان با ساز، شعر و داستان در میدان های جنگ از وظایف اصلی این نوع موسیقی در گذشته های دور بوده است؛ به طوری كه عاشیق 'پیرسلطان ابدال' در دوره صفویه و با دستور شاه اسماعیل صفوی به تبلیغ مذهب تشیع در كشور تركیه پرداخته و توسط خضر پاشا اعدام شده بود.
مبارزه با ظلم و ستم، حمایت از مظلومان و راهنمایی برای رسیدن به معبود حقیقت هستی از مضامین اصلی اخلاقی و دینی داستان های این موسیقی اصیل است و در این میان قهوه خانه ها از سال های دور محفل پرورش استعدادهای نوظهور و عامل اصلی بقای موسیقی عاشیقی بوده است.
قهوه خانه ها در شهر و روستاهای مختلف به عنوان باشگاه های هنری غیر رسمی بار حمایت و حفظ این موسیقی اصیل بومی را در گذر زمان به دوش كشیده است و امروزه نیز نبض موسیقی عاشیقی در قهوه خانه های شهرها و به ویژه روستاهای آذربایجان غربی می زند.
'علی كریمی قره آغاجی' و 'زكریا ملكی' از جمله عاشیق های فعال و صاحب قهوه خانه در ارومیه هستند و حفظ موسیقی عاشیقی را در این محفل صمیمی دغدغه اصلی خود تلقی می كنند.
كریمی قره آغاجی معتقد است كه در زمان های گذشته محافل و مراسم ها با حضور عاشیق ها شان و حرمت خاصی داشت و بیشتر پیشكسوتان زینت بخش مجالس بودند.
به گفته وی جوانان همراه با پیشكسوتان در جشن ها شركت می كردند اما در زمان حاضر استقبال به نسبت كمتری از طرف جوانان از این موسیقی بومی و محلی وجود دارد.
عاشیق علی با گلایه از سیاست های صدا و سیما نیز ادامه داد: ساز عاشیق ها در برنامه ها نشان داده نمی شود و در حین نوازندگی تصاویر طبیعت به عنوان زمینه صدای عاشیق ها استفاده می شود؛ با این روند طبیعی است كه جوانان آشنایی كمی با موسیقی محلی خود داشته باشند.
عاشیق زكریا ملكی نیز بر این عقیده است كه اجرای موسیقی عاشیق نوازی به علت حمایت ضعیف دست اندركاران از هنرمندان عاشیق نواز و اختصاص زمان كم برای موسیقی عاشیقی در برنامه های تلویزیون روز به روز كمتر می شود.
وی ادامه داد: صدا و سیما نقش مهمی در ترویج این هنر بومی ایفا می كند و رادیو در این میان قوی تر از تلویزیون از این هنر آبا و اجدادی حمایت می كند.
وی همچنین با انتقاد از نحوه اجرای عاشیق ها گفت: قهوه خانه ها باید سرشار از هیجان باشد و با استفاده از داستان های جذاب و هیجان انگیز همه اقشار جامعه و به ویژه جوانان را به سوی خود جذب كند.
عاشیق قربان پورولی علیار متولد 1348 شمسی و اهل آذربایجان شرقی است كه در سال 1363 به ارومیه نقل مكان كرد؛ به گفته وی 'داستانچی عاشیق'، 'چالان عاشیق' و 'ایفاچی عاشیق' سه نوع عاشیق در این نوع موسیقی است كه داستانچی عاشیق مهارت خاصی در داستان نویسی و تبحر كمی در نوازندگی و خوانندگی دارد.
وی ادامه داد: چالان عاشیق در نوازندگی چیره دست است و دكلمه می كند اما در خوانندگی و داستان پردازی مهارت خاصی ندارد؛ ایفاچی عاشیق نیز در شعر و داستان پردازی متبحر نیست و فقط آنچه را كه آموخته است اجرا می كند.
این عاشیق با بیان اینكه هر فردی قدرت خواندن و نواختن داشت عاشیق محسوب نمی شود، افزود: عاشیق واقعی با تسلط بر نوازندگی، خوانندگی و داستان سرایی به بیان واقعیت ها و ارزش های انسانی و دینی، انتقاد از بدی ها، ترویج خوبی ها، بیان مسایل روز و طنز می پردازد.
این هنرمند با اشاره به این ضرب المثل تركی 'عاشیق گوردوغون دییر' (عاشیق هر آنچه را كه مشاهده و تجربه كرده است را نقل می كند) به این واقعیت صحه می گذارد كه در موسیقی عاشیقی هر آنچه بیان می شود عین حقیقت است. عاشیق یك انتقادكننده در جامعه است و ارزش های فرهنگی را تشریح می كند.
وی با اشاره به اینكه جوامع مختلف به موسیقی بومی و محلی خود ارج می گذارد، بیان كرد: یكی از مهم ترین اقدام های كانون موسیقی عاشیقی آذربایجان غربی گردهم آوردن عاشیق های گمنام از سراسر این استان است.
به گفته عاشیق قربان اقدام مهم دیگر این كانون ایجاد بستری برای حضور تمام اقشار جامعه در اجراهای زنده موسیقی عاشیقی است زیرا از زمان های گذشته كافه ها اغلب مختص به یك قشر خاص بود و حضور خانوادگی در آنها میسر نبود.
وی با بیان اینكه مردم از موسیقی عاشیقی دور شده اند، ادامه داد: باید در مراسم های عروسی و جشن ها از این نوع موسیقی استفاده كنیم تا این میراث فرهنگی حفظ و سینه به سینه به نسل آینده منتقل شود.
عاشیق قربان ضمن توصیه به حفظ اصالت در اجرای موسیقی عاشیقی توصیه كرد: عاشیق ها باید در نواختن و سرودن شعر خلاقیت و جذابیت ایجاد كنند تا شكاف به وجود آمده در سلیقه موسیقیایی جوانان را پر كنند.
وی با ابراز گلایه از شیوه برخورد مسئولان استانی با این هنر اصیل محلی گفت: با وجود اینكه عاشیق ها به تبلیغ آموزه های دینی می پردازند، مورد بی مهری مسئولان قرار می گیرند و بسیاری از آنان مراوده با عاشیق ها را كسر شان به حساب می آورند؛ متاسفانه حساسیت زیادی به موسیقی عاشیقی وجود دارد و این طرز نگرش موسیقی عاشیقی را به انزوا كشانده است.
وی ادامه داد: حتی مسیحیانی كه در موسیقی عاشیقی فعالیت می كنند در اشعار خود به بیان فضایل حضرت محمد (ص) می پردازند كه این نشان از ارج گذاری موسیقی عاشیقی به دین مبین اسلام فارغ از اعتقاد شخصی هر هنرمند عاشیق نواز است.
وی با انتقاد از اجرای سلیقه ای برخی برنامه های موسیقی عاشیقی در سطح شهر ارومیه افزود: متاسفانه در بعضی جشنواره های فرهنگی كه میهمانان خارجی حضور دارند از عاشیق های كم تجربه و كم مهارت استفاده می شود و در نتیجه فرهنگ غنی آذربایجان به درستی به مردم سایر كشورها معرفی نمی شود.
وی اضافه كرد: مسئولان و به ویژه اداره ارشاد، فرهنگ و هنر اسلامی استان و شهرداری ارومیه كه متولی و مجری برنامه های مختلف موسیقی در سطح شهر هستند، باید هنرمندان واقعی را بشناسند.
وی با اشاره به اینكه عاشیق برای گرفتن مجوز باید از هزارتوی ادارات بگذرد، گفت: روند گرفتن مجوز برای اجرای كنسرت موسیقی عاشیقی در این استان دشوار بوده ولی زمینه برای برگزاری كنسرت ژانرهای دیگر موسیقی به آسانی فراهم است.
وی با اشاره به اینكه در 15 سال گذشته بیش از 400 هنرمند عاشیق نواز تربیت كرده است، ادامه داد: در سال 92 كنسرتی در 2 روز در یك سالن 700 نفری در ارومیه برگزار كردم كه صدها مخاطب از آن استقبال كرد و این نشان داد مردم تشنه گوش فرادادن به این نوع موسیقی هستند اما این بستر در جامعه به صورت مناسب فراهم نشده است.
وی كه در چندین موسسه موسیقی ارومیه به آموزش این نوع موسیقی می پردازد، ادامه داد: استقبال از سازهای غیرایرانی روز به روز بیشتر شده و این تهدیدی برای فرهنگ اصیل ما محسوب می شود زیرا یادگیری یك نوع موسیقی، طرز پوشش، صحبت و رفتار خاصی را نیز با خود به همراه دارد و این در حالی است كه برخی متولیان فرهنگی خواسته یا ناخواسته تهاجم فرهنگی را فریاد می زنند.
به گفته وی امروزه گستردگی شبكه های ماهواره ای و مجازی از یك طرف و معرفی نكردن موسیقی اصیل و محلی به جوانان از سویی دیگر باعث شده موسیقی غیرایرانی در خانواده های ایرانی یكه تازی كند.
وی با اشاره به همكاری بیش از 10 ساله با صدا و سیمای آذربایجان غربی در سال های گذشته، از سیاست شبكه های تلویزیون انتقاد كرد و گفت: وقتی ساز و اجرای زنده یك عاشیق در برنامه های صدا و سیما از وی سلب می شود و وی باید موسیقی عاشیقی را به صورت ضبط شده اجرا كند و آلات موسیقی و لباس وی نیز نشان داده نمی شود، فرصت آشنایی جوانان با این هنر بومی گرفته می شود؛ در مقابل، جوانان با مشاهده برنامه های مختلف ماهواره ای با سازهای غربی آشنا می شوند و به آموزش آن روی می آورند.
حامد صمدی 13 ساله، كم سن و سال ترین عضو كانون موسیقی عاشیقی آذربایجان غربی نیز چیره دستی در اجرای مقام های این نوع موسیقی و رقابت با عاشیق نوازهای منطقه را از اهداف خود در آموختن این هنر بومی عنوان كرد.
به گفته این هنرمند نوجوان داستان های كوراوغلو به علت برخورداری از آموزه های حماسی، حس شجاعت فردی را بیدار و شور و نشاط قابل توجهی در آدمی ایجاد می كنند.
یك پسر 26 ساله علاقه مند به موسیقی نیز در گفت و گو با خبرنگار ایرنا به اشاره به اینكه به سبك پاپ و رپ علاقمند است، گفت: این نوع موسیقی ها آرام بخش و بیانگر مشكلات اجتماعی است.
به گفته وی موسیقی عاشیقی با سبك مورد دلخواه جوانان همخوانی ندارد و نتوانسته است با سلیقه موسیقیایی جوانان پیوند برقرار كند.
وی با اشاره به اینكه به علت ناآشنایی با موسیقی عاشیقی به آن گوش نمی دهد، اضافه كرد: دوستان من نیز اغلب به این نوع موسیقی گوش نمی دهند و چند نفر طرفدار آن نیز بیشتر به دلیل ترك زبان بودن نسبت به آن تعصب دارند.
وی گفت: با وجود علاقه مند نبودن به موسیقی عاشیقی، نظر عموم مردم این است كه مفاهیم فاخر اسلامی در اشعار این هنرمندان اصیل به وفور به چشم می خورد.
وی افزود: ایران نتوانسته موسیقی ارزشی خود را معرفی كند و یك فرصتی به وجود آمده كه با ارتقای وسیله های ارتباط جمعی به معرفی موسیقی كشورهای همسایه با ایران منجر شده است.
وی ادامه داد: جوانان منطقه گیتار و باغلاما را به علت سرمایه گذاری كشورهای اروپایی بیشتر می پسندند اما با سازهای ایرانی و بومی بیگانه اند.
تنها ارگانی كه از هنر اصیل موسیقی عاشیق نوازی در آذربایجان غربی حمایت می كند، حوزه هنری این استان است اما این نهاد فرهنگی به علت كمبود یا نبود اعتبارات در برگزاری و اجرای بسیاری از برنامه ها ناتوان و تنها می ماند.
مسئول كانون عاشیق های حوزه هنری آذربایجان غربی نیز گفت: موسیقی عاشیقی صرفا یك هنر نیست بلكه آمیخته با مسلك و حرفه خاص است؛ هنر عاشیقی شناسنامه آذربایجان محسوب می شود و در هرجای جهان كه ترك زبانان زندگی می كنند، موسیقی عاشیقی نبض تپنده آن منطقه است.
داریوش علیزاده افزود: برگزاری جشنواره های بین المللی در كشورهای همچون تركیه با شركت بیش از 20 كشور دنیا گواه مقبولیت آن در بین ترك زبانان جهان است.
به گفته وی موسیقی عاشیق نوازی دارای قدمت بیش از یكهزار ساله بوده و به یكباره خلق نشده است و در طول تاریخ، حاكمان مختلف سعی در سركوب آن كرده اند و پادشاهانی نیز به تقویت آن پرداخته اند تا سرانجام به این شكل در اختیار ما قرار گرفته است.
وی افزود: در این نوع موسیقی آنچه حائز اهمیت است پیامی است كه در قالب هنر موسیقی به مخاطب منتقل می شود و آن همان پیام انسانیت یا انسان بودن است كه به صورت جدی نیاز جامعه امروز به شمار می آید؛ هدف اصلی موسیقی عاشیقی رسیدن به خداست.
به گفته علیزاده استاد عاشیق نواز به منظور رسیدن به حقیقت خداوندی، مرحله های طریقت، شریعت و معرفت را پشت سر می گذارد؛ طریقت یعنی شناسایی راه انسانیت، شریعت یعنی آشنایی با آموزه های اسلامی و سرانجام معرفت به معنای تبلیع انسانیت و آموزه های دینی به واسطه شناخت خدا و رسیدن به اوست.
وی افزود: وظیفه عاشیق تبلیغ دین به واسطه هنرهای ادبیات و موسیقی است؛ این همان وظیفه یك عاشیق واقعی است كه اگر غیر از این كند به بیراهه رفته است؛ در زمان حاضر اشخاص به اصطلاح عاشیق در برخی مراسم این نوع موسیقی ارزشی را تا حد ترانه سرایی پایین می آورند و جایگاه این نوع موسیقی را خدشه دار می كنند.
به گفته وی از اقدامات ابتكاری كانون موسیقی عاشیقی حوزه هنری می توان به برگزاری نخستین مرحله جشنواره استانی موسیقی عاشیقی در سال 1392 و دومین دوره آن در سال 1395 در ارومیه اشاره كرد كه با اجرای آن استعدادهای درخشانی به فرهنگ و هنر این خطه معرفی شد.
وی افزود: از اقدامات ارزنده دیگر انجام شده در این استان می توان به نصب نماد موسیقی عاشیقی در پارك ائللرباغی ارومیه توسط مسئولان این شهر در سال 94 اشاره كرد كه در ترویج و معرفی این هنر ثبت شده ملی نقش بسزایی داشته است.
وی اظهار كرد: تكریم هنرمندانی كه در این عرصه به ارائه آثار هنری می پردازند و ایجاد بستری مناسب برای اجرای برنامه های این هنرمندان و پخش و توزیع این نوع موسیقی مردمی یكی از راهكارها و اقدام های فرهنگی برای زنده نگه داشتن و اعتلای این هنر ارزشمند بومی است.
وی ادامه داد: از طرفی دیگر، موسیقی سنتی و محلی ما به علت اینكه مردم آن را نمی بینند و كمتر می شنوند، مهجور مانده و برنامه ریزی جامعی برای معرفی آن صورت نگرفته است؛ بنابراین نسل جوان، موسیقی عاشیقی را به خوبی نمی شناسد و هنوز نتوانسته با آن ارتباط خوبی برقرار كند.
وی افزود: موسیقی عاشیق نوازی همچنین از تكنولوژی روز فاصله زیادی دارد و سلیقه موسیقیایی جوانان را بطور كامل راضی نمی كند؛ برخی هنرمندان موسیقی عاشیقی نیز با فلسفه و اركان این موسقی اصیل به خوبی آشنا نیستند و صرفا به عنوان یك مقلد آن را دنبال می كنند كه در نهایت به مخاطب گریزی در این موسیقی منجر می شود.
وی گفت: به نظر می رسد هنرمندان موسیقی عاشیقی باید ابتدا درك درست و جامعی از این هنر فاخر داشته باشند و با توسعه آن مخاطبان را به سوی خود جذب كنند.
وی افزود: در روزگاری كه موسیقی غیرایرانی غالبا با برخورداری از محتوای ضعیف، سبك پوشش و رفتاری غیرایرانی را ترویج می كند و تهدیدی جدی برای فرهنگ اصیل ایرانی است، ترویج موسیقی بومی مناطق مختلف كشور با ترویج آموزه های دینی و بومی موجب همدلی و اتحاد اقوام شده و به پرباری فرهنگ محلی منطقه كمك می كند.
به گزارش ایرنا ' عاشیق' یا ' آشیق' هنرمندی است كه به اجرای موسیقی عاشیقی می پردازد. در سال های بسیار دور به عاشیق، اوزان و در خراسان شمالی بخشی می گفتند. اوزان عالم به علم های روز و نوازنده ساز بود و تجربه های سفر خود را در قالب شعر ارائه می كرد.
ساز عاشیق ها قوپوز نام دارد و دارای هفت سیم، 14 پرده و 72 مقام است؛ مصری، دوبیتی، حلبی، سیاستاپل ، تجنیس، دیوان، تاجری، غربتی و امراهی از جمله مقام های عرفانی و اجتماعی این نوع موسیقی است.
بالوولو مسكین، قول هارطون، دوللو مصطفی، عباس طوفارقانلی، خسته قاسیم از جمله شاعرانی هستند كه عاشیق ها اغلب از شعرهای آنها استفاده می كنند.
فرهاد سلیمی، دوللو اباذر، درویش وهاب زاده، محمد حسین دهقان، اصلان طالبی، عزیز مراد خان، یوسف اوهانس، اسمعلی لطفی، نباتعلی علیزاده و علی كریمی قره آغاجی از جمله عاشیق های بنام آذربایجان غربی هستند.
7129/3072 ** گزارش از: توحید محمودپور ** انتشار دهنده: علیرضا فولادی
ارومیه- ایرنا- موسیقی مباح عاشیق نوازی، سال های متمادی است كه فرهنگ غنی آذربایجان را با ساز و سخن به نسل جدید پیوند می دهد؛ هنر اصیلی كه امروزه نوای غم انگیز غروب آن از هفت سیم ساز 'قوپوز' به گوش می رسد.
