150 كشور درگیر مخاطرات فرونشست زمین

به گزارش خبرنگار اقتصادی ایرنا، سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور یكی از دستگاه های اجرایی است كه در زمینه پدیده فرونشست مطالعات و بررسی های میدانی لازم كرده و به ابعاد مختلف این مساله پرداخته است.
كارشناسان این سازمان بر این باورند كه فرونشست زمین در اثر استخراج بی رویه از منابع آب زیرزمینی یكی از رویدادهایی است كه در ایران به شكل گسترده دیده می شود.

** ایران در جمع 150 كشور در معرض خطر فرونشست
پدیده فرونشست زمین عبارت است از فروریزش یا نشست رو به پایین سطح زمین كه می تواند با بردار اندك جابجایی افقی همراه باشد و به علت های متفاوتی روی دهد.
فروریزش و فرونشست می تواند در اثر پدیده های طبیعی زمین شناسی مانند زمین لرزه، انحلال سنگ های گچی، نمكی یا آهكی، آب شدن یخ ها و تراكم نهشته ها، حركت های آرام پوسته و خروج گدازه از پوسته جامد زمین یا فعالیت های انسانی مانند معدنكاری، برداشت سیالات زیرزمینی مانند آب های زیرزمینی، نفت یا گاز ایجاد شود.
بررسی ها نشان می دهد امروزه بیش از 150 كشور جهان با پدیده فرونشست زمین روبرویند.
ایران به همراه هند، لهستان، مكزیك، ونزوئلا و اندونزی و همچنین صنعتی جهان مانند آمریكا، انگلیس، فرانسه، ایتالیا، اسپانیا، چین و ژاپن در این فهرست جای دارد.

** برداشت بی رویه آب های زیرزمینی
برداشت بی رویه آب های زیرزمینی از سامانه آبخوان، موجب كاهش فشار آب منفذی و افزایش تنش موثر عمودی می شود كه در نتیجه، تراكم واحدهای آبخوان و مصالح رسی ریزدانه كم می شود.
بیشتر واحدهای رسی ریزدانه با نفوذپذیری كم دربرگیرنده رس ها و رس های سیلتی است كه درجه تراكم پذیری بیشتری نسبت به واحدهای آبخوان دارند.
هنگامی كه تنش ناشی از برداشت آب های زیرزمینی بیش از تنش پیش تحكیمی شود، ذرات خاك در اثر بار اضافی متراكم شده و با آرایش جدید قرار می گیرند كه در این مرحله تراكم حاصل از آن اغلب بدون برگشت به حالت اولیه است.

** ضرورت مدیریت صحیح
پدیده فرونشست زمین چنانچه با مدیریت صحیح همراه نشود، می تواند خسارات جبران ناپذیری را برای مناطقی فراهم سازد كه با این خطر روبرویند، بنابراین شناسایی دقیق نقاط در حال فرونشست، می تواند شیوه روبرو شدن با آن را روشن سازد.
تعیین نرخ سالیانه این رویداد و برآورد ویژگی های ژئوتكنیكی رسوبات در حال فرونشست نقش مهمی در مدیریت و كنترل این پدیده دارد.

** رفسنجان در استان كرمان؛ نقطه آغاز
بررسی ها نشان می دهد برای نخستین بار چهار دهه پیش این پدیده در منطقه رفسنجان استان كرمان چهره نشان داد و توجه همگان را به خود جلب كرد.
همچنین بررسی های سیستماتیك سازمان نقشه برداری كشور در چارچوب تكرار ترازیابی دقیق جاده های كشور در سال 1384 نشان داد بخش هایی از جنوب تهران بین سال های 82- 1374 دچار فرونشست زمین شده است.
در پی این رویدادها، طرح بررسی مخاطرات ناشی از فرونشست زمین از سوی دولت یازدهم و مجلس شورای اسلامی تصویب و بررسی های تكمیلی در این زمینه برعهده سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور گذاشته شد.
براساس توافق پاییز 1384 بین سازمان مدیریت و برنامه ریزی وقت و سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور باید در دوره های پنج ساله ابعاد مختلف فرونشست در هر استان مطالعه شود.
این طرح در استان های تهران، خراسان رضوی، كرمان، اصفهان، قزوین همدان و فارس در حال اجراست.
به گزارش ایرنا، چندی پیش رییس سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور اعلام كرد تهران سالیانه 36 سانتیمتر نشست دارد و ركورددار كشور است.
وقوع سه حادثه در فاصله زمانی كمتر از سه ماه در شهر تهران یعنی انفجار در شهران به علت فرونشست زمین و نشت گاز (بیست و هشتم خردادماه)، فرونشست زمین در خیابان پیامبر (ص) (یازدهم شهریورماه) و انفجار تاسیسات برق در محله ستارخان ( چهاردهم شهریورماه) در یك موقعیت جغرافیایی خاص (شمال غرب) آژیر خطر را برای پایتخت نشینان به صدا درآورد.
براساس اطلاعات موجود، در دشت های بحرانی كشور سالیانه به طور متوسط 15 سانتیمتر فرونشست رخ می دهد كه در برخی دشت ها میزان 20، 35 و حتی 50 سانتیمتر فرونشست با توجه به بافت خاك آنها دیده شده و به ثبت رسیده است.

** برداشت بی رویه آب، عامل نخست فرونشست زمین
بر پایه یافته های پژوهشی سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور، برداشت بی رویه آب های زیرزمینی در چند دهه گذشته به دلیل رشد جمعیت و خشكسالی ها افزایش یافت.
ساخت سدها و حفر چاه های جدید مجاز و غیرمجاز به تنش موجود افزود و سبب كاهش شدید و بدون بازگشت منابع آب، افت سطح آب، تغییر شدید كیفی و در آخر خشكیدگی بسیاری از چاه ها شد.
گستردگی بهره گیری از آسفالت در خیابان ها نیز سبب می شود جریان آب هنگام بارش به بیرون شهر انتقال پیدا می كند و بدین ترتیب تراز آبهای زیرزمینی كاهش یابد.
پیامد خشك شدن چاه ها، كاهش سطح ایستایی فرونشست زمین در بسیاری از دشت های كشور است كه روز به روز به دامنه آن افزوده می شود.
پدیده فرونشست بر خطوط ریلی، نفت و گاز آسیب می زند. همچنین زمین ها به شكل بایر و غیرقابل استفاده درمی آید و زیان های قابل توجهی برجای می ماند.
سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور افزون بر زمین شناسی، مهندسی و ژئوتكنیك، سنجش از دور و مطالعات InSAR، بررسی های آب-زمین شناسی و راهكارهای كاهش خسارت در هر استان را پیشنهاد كرده است.
با توجه به پیامدهای اقتصادی، زیست محیطی و حتی امنیتی و بین المللی پدیده فرونشست ضروری است همه دستگاه های مرتبط با توجه به پژوهش های صورت گرفته در نهادهای گوناگون مانند سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور اطلاعات خود را به اشتراك گذارند.
در این میان، فقدان یك دبیرخانه برای تجمیع اطلاعات و یافته های پژوهشی كه در اختیار دست اندركاران و برنامه ریزان قرار گیرد، در این بخش محسوس است.
فراهم سازی امكان فعالیت های میدانی مناسب برای پژوهشگران از دیگر نیازهای كنونی به شمار می رود.
اتخاذ تدابیر تنبیهی و تشویقی با پشتوانه اجرایی از دیگر بایسته های این عرصه است؛ از این رو، مدیركل دفتر نظام های بهره برداری و حفاظت آب و آبفا وزارت نیرو از پیشنهاد این وزارتخانه به مجلس شورای اسلامی برای تعیین مجازات دو تا پنج سال حبس برای حفركنندگان چاه آب غیرمجاز خبر داده است.
«جواد میبدی» اواخر آبان ماه امسال اعلام كرد: افزون بر مجازات حبس، جرایم نقدی نیز برای این امر پیش بینی شده است كه در صورت تصویب می تواند ابزار بازدارنده ای در این ارتباط باشد.
البته همه این امور به بودجه نیازمند است؛ آنگونه كه وزارت نیرو اعلام كرده امسال دولت چهار هزار و 80 میلیارد ریال (408 میلیارد تومان) اعتبار برای بهره برداری و حفاظت آب و آبفا اختصاص داده است.
این میزان نسبت به پارسال 14 برابر رشد كرده است و انتظار می رود سال آینده بودجه لازم برای رسیدگی و برنامه ریزی با هدف رویارویی با پدیده فرونشست در اختیار سازمان زمین شناسی و اكتشافات معدنی كشور قرار گیرد.
همچنین وزارت نیرو در لایحه پیشنهادی برنامه ششم توسعه نسبت به مصرف 42 میلیارد مترمكعبی كنونی، كاهش 11 میلیارد مترمكعبی را مطرح كرده و صرفه جویی 30 تا 40 درصدی میزان مصرفی منابع آب در افق 20 سال آینده پیش بینی شده است.
اقتصام*1559*1961* گزارش: حسین عضدی فسا* انتشار: مریم مسعود

آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان در كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام:
IRNAeco@
https://t.me/irnaeco