چالش های پیش روی فعالیت احزاب در كشور

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا ، فعالیت تشكل های سیاسی و احزاب در كشور ما از پیشینه ای صد ساله برخوردار است، با این حال تحزب چنان كه باید در نظام سیاسی ما نهادینه نشده است.
پژوهشگر ایرنا در واكاوی چرایی نهادینه نشدن تحزب در كشور و مهمترین چالش های پیش روی احزاب برای كنشگری در عرصه سیاست با «قدرتعلی حشمتیان» رییس خانه احزاب ایران و رییس جبهه مستقلین و اعتدالگرایان گفت و گو كرده است.
متن گفت و گو به این شرح است:

**ایرنا: با اینكه كشور ما از نظر تحزب از پیشینه ای غنی برخوردار است، اما احزاب آنگونه كه باید جایگاه خود را در ساختار نظام سیاسی كشور پیدا نكرده اند. چرا؟
**حشمتیان: نخست اجازه بدهید از سابقه احزاب در كشور و ریشه های شكل گیری آن بگوییم. احزاب در كشور ما حدود یك سده سابقه تاریخی دارند. از زمان قاجار تاكنون در كشورمان حزب داشته ایم. در زمان قاجار تعدادی زیر عنوان اجتماعیون، اعتدالیون و اعلامیون دور هم جمع می شدند و حزب تشكیل می دادند. ولی حزب به رییس حكومت وابستگی داشت و با مردم ارتباط چندانی نداشت.
در دوره پهلوی فعالیت احزاب به همین شكل ادامه داشت و حزب هایی زیر عنوان حزب مردم و حزب توده وغیره فعالیت می كردند. پیش از پیروزی انقلاب اسلامی رژیم پهلوی همه احزاب را جمع كرد و حزبی زیر عنوان حزب رستاخیز تشكیل داد. پیش از انقلاب همه احزاب به شخص وابسته بودند و در حیطه قدرت شخص اول مملكت كه پادشاه بود قرار داشتند.

**ایرنا: پس از انقلاب چطور؟ تحزب در سال های پس از انقلاب اسلامی به چه سمت و سویی پیش رفت؟
**حشمتیان: پس از انقلاب احزابی چون موتلفه اسلامی كه از پیش وجود داشته و سابقه داشتند، فعالیت خود را آغاز كردند. اما عده ای هم جمع شدند و گفتند می خواهیم حزب جمهوری اسلامی را تشكیل دهیم. به همین دلیل خود مقام معظم رهبری، شهید بهشتی، آیت الله رفسنجانی، آیت الله موسوی تبریزی و ... پایه گذاری حزب جمهوری اسلامی را در دستور كار خود قرار دادند. اما در ابتدای كار امام با ایجاد حزب در مملكت مخالفت كردند، اما پس از صحبت های این افراد با امام، خود ایشان به شكل گیری حزب كمك كرد و حتی پنج میلیون تومان برای راه اندازی حزب كمك كرد.
در كنار این حزب، «جامعه روحانیت مبارز» شكل گرفت. در سال های نخست انقلاب هر سه حزب موتلفه اسلامی، جمهوری اسلامی و روحانیت مبارز، یك جریان را نمایندگی می كردند كه همان جریان اصولگرایی بود. بعد از مدتی تعدادی از روحانیون نزد امام رفتند و از ایشان خواهش كردند كه حزبی هم برای نمایندگی نظرهایی منتقد و متفاوت از احزاب موجود راه اندازی شود تا دیگر گروه ها هم بتوانند حرف های خاص و سلیقه خاص خود را مطرح كنند. امام هم با این موضوع موافقت كردند.
بر همین اساس تشكل دیگری با نام «مجمع روحانیون مبارز» شكل گرفت. از آنجا ریشه اصلاح طلبی نشات پیدا كرد و كم كم در كنارش حزب كارگزاران و مشاركت، خانه كارگر و گروه های دیگر آمدند و دو جریان اصولگرایی و اصلاح طلبی در كشور را نمایندگی كردند. جامعه روحانیت مبارز جریان فكری اصولگرایی و مجمع روحانیون مبارز جریان اصلاح طلبی را نمایندگی می كرد.

**ایرنا: جریان سوم یا تشكل های مستقل و میانه رو از چه زمانی در فضای سیاسی كشور شكل گرفتند؟
** حشمتیان: ریشه جریان سوم از مجلس پنجم نشات گرفت. در مجلس پنجم 127 نماینده از 270 نماینده به عنوان اصولگرا و 108 نماینده اصلاح طلب بودند و حدود 35 تا 38 نماینده كه بنده هم جزو آنها بودم، جریان سوم را به عنوان مستقلین و اعتدال گرایان راه اندازی كردیم. دوستانی مانند آقایان طه هاشمی، امیدوار رضایی، باغبانیان، روشن چراغ، جواد باقر زاده، جمشیدنژاد و ... كسانی بودند كه در طیف مستقلین و اعتدال گرایان تقسیم می شدند. پس از آن حزب مستقل و اعتدال ایران با همین تركیب پایه گذاری شد و بعد هم جبهه مستقلین و اعتدال گرایان ایجاد شد كه اكنون در كشور به عنوان یك جبهه بزرگ فعالیت می كند و در اكثر انتخابات ها در سطح كشور نامزد معرفی كرده است.

**ایرنا: در زمان حاضر چند حزب در كشور مجوز فعالیت دارند؟
**حشمتیان: از زمان دولت اصلاحات تاكنون 256 حزب سیاسی از كمیسیون ماده 10 احزاب مجوز قانونی دریافت كرده اند. در زمان حاضر هم 187 حزب فعال و شناسنامه دار در تركیب خانه احزاب در سه جریان اصولگرا، اصلاح طلب و مستقلین و اعتدال گرایان فعالیت می كنند.

**ایرنا: حدود 187 حزب در كشور ما فعال هستند، اما به نظر می رسد فعالیت آنها فقط به دوره رقابت های سیاسی پیش از برگزاری انتخابات محدود می شود. چرا تحزب در كشور ما به اندازه ای كه باید نهادینه نشده است؟
**حشمتیان: اینكه چرا احزاب نتوانسته اند به جایگاه واقعی خود در نظام سیاسی كشور دست یابند را باید در كم توجهی مسوولان به اهمیت تحزب جستجو كرد. متاسفانه باید گفت به رغم اینكه امام خمینی در سال های نخست انقلاب به تحزب اعتماد و با شكل گیری احزاب موافقت كرد، همچنین به رغم اینكه مقام معظم رهبری خودشان دبیر كل حزب جمهوری اسلامی بودند و به حزب اعتقاد دارند، و بزرگانی چون آیت الله هاشمی رفسنجانی به تحزب اعتقاد داشتند، به رغم اینكه «حسن روحانی» شخص رییس جمهوری و دیگر دوستان در حزب بودند و با حزب بالا آمدند، اما باید گفت در عمل احزاب در كشور ما به خاطر شیوع شعارگرایی به حاشیه رانده می شوند.
متاسفانه در كشور ما شعار بسیار زیاد است. به این معنا كه مسوولان اعم از قوه قضاییه، مقننه و مجریه، به حزب اعتقاد كامل ندارند. اگر مسوولان ما اعتقاد كاملی به حزب داشتند، اكنون شرایط متفاوتی را تجربه می كردیم.

**ایرنا: منظور شما از اینكه مسوولان به تحزب اعتقاد كامل ندارند چیست؟ ممكن است مصداقی در این زمینه مطرح كنید؟
**حشمتیان: نبود اعتقاد كامل به تحزب در میان مسوولان را می توان از مواجهه آنان با خانه احزاب به عنوان تشكلی صنفی كه مطالبات صنفی احزاب را پیگیری می كند، دریافت. رییس دولت نهم و دهم اصلا به حزب اعتقاد نداشت به همین دلیل خانه احزاب در دوره او به طور كامل تعطیل شد. دولت یازدهم اما به تحزب اعتقاد دارد. یكی از شعارهای روحانی هم احیای خانه احزاب بود كه به نتیجه رسید. با این حال در این دوره هم چنان كه انتظار می رود به تحزب اهمیت داده نمی شود.
ببینید، به عنوان نمونه تاكنون 5 دوره خانه احزاب تشكیل شده است. در زمان حاضر هم این نهاد دوره ششم خود را سپری می كند. این نهاد در دوره ششم حیات خود به صورت فراكسیونی اداره می شود. 7 نفر اصولگرا، 7 نفر اصلاح طلب و 7 نفر از مستقلین و اعتدال گرایان، جمعیت 21 نفر شورای مركزی آن را تشكیل می دهند. در زمان حاضر خانه احزاب را به صورت جریانی اداره می كنیم. سال گذشته اصولگرایان (حسن غفوری فرد) ریاست خانه احزاب را بر عهده داشتند. امسال بنده هستم كه البته با رای گیری انتخاب شدم. سال آینده هم ریاست این نهاد به اصلاح طلبان واگذار خواهد شد.
علی رغم اینكه در زمان حاضر سه جریان سیاسی همراه با یكدیگر خانه احزاب را اداره می كنند، بعد از كلی مكاتبه و درخواست، رییس مجلس شورای اسلامی تازه در آذر ماه به ما وقت ملاقات دادند و ما به همراه ایشان جلسه شورای مركزی را برگزار كردیم. برگزاری این نشست با حضور لاریجانی بعد از تلاش و پیگیری ویژه بنده كه به عنوان عضو هیات رییسه كانون نمایندگان ادوار با مجلس ارتباط تنگاتنگی دارم امكان پذیر شد.
در زمان حاضر و با وجود همه مكاتبات، حتی خود رییس جمهوری هنوز به ما وقت ملاقات نداده اند تا خدمت ایشان برویم و مسایل حزب ها را مطرح كنیم.

**ایرنا: اما احزاب در بزنگاه های انتخاباتی فعالیت های سیاسی خود را افزایش می دهند و با حمایت از نامزدها، مسیر نقش آفرینی خود در ساختار قدرت را افزایش می دهند. اینطور نیست؟
**حشمتیان: بله . احزاب چندماه مانده به انتخایات فعالیت خود را افزایش می دهند و نامزدها با اعلام وابستگی به احزاب، شانس خود را برای پیروزی در انتخابات افزایش می دهند. اما اینكه چه چیزی باعث شده احزاب در كشور ما نتوانند صاحب قدرت اصلی شوند، این است كه مسوولان ما در بزنگاه های انتخاباتی اعلام می كنند ما حزبی هستیم و طرفدار فلان حزبیم و از فلان حزب حمایت می كنیم، ولی متاسفانه زمانی كه مسوولیت گرفتند، با افتخار اعلام می كنند ما عضو هیچ حزبی نیستیم. مسوولان توجه آنچنانی به احزاب ندارند.

**اینكه مسوولی از طریق سازوكارهای حزبی و حمایت احزاب بتواند به هرم بالای قدرت دست یابد و پس از آن به تعهدات حزبی خود پایبند نماند، در جامعه چه پیامدهایی خواهد داشت؟
**حشمتیان: بی توجهی به احزاب، بی توجهی به مردم است. احزاب برخاسته از مردم هستند. احزاب در كنار مردم هستند. احزاب نمایندگان مردم هستند. به تعبیری احزاب، خود مردم هستند. به فرموده خود حضرت امام ، مردم ولی نعمتان هستند. بی توجهی به این ولی نعمتان آینده خوبی برای مسوولان ما نخواهد داشت. مسوولان باید به مردم توجه كنند. توجه به احزاب به معنی توجه به مردم است. احزاب پل ارتباطی میان مردم و مسوولان هستند.
اگر احزاب تقویت شوند، تروریسم نمی تواند رشد كند، نظام ضربه نمی خورد، از فساد اجتماعی و اقتصادی جلوگیری می شود. بنابراین مسوولان باید توجه به احزاب رادر سرلوحه كار خود قرار دهند.

**ایرنا: نقش احزاب در توسعه سیاسی چیست و احزاب با چه سازوكاری بر توسعه سیاسی اثر می گذارند؟
** حشمتیان: تجربه ثابت كرده وجود و فعالیت احزاب، به توسعه سیاسی در كشور كمك می كند. چرا كه توسعه سیاسی را افراد و مسوولان و كسانی كه در راس كار هستند بوجود می آورند. از سوی دیگر این خود احزاب هستند كه می توانند مسوولان را پرورش دهند.
احزاب به مردم آگاهی و بینش می دهند. اگر مردم بینش داشته باشند، در انتخابات به صورت پر شور شركت می كنند. نتیجه این مشاركت، نهادینگی تحزب و ایجاد فراكسیون های قوی در مجلس خواهد بود. در زمان حاضر سه فراكسیون در خانه احزاب داریم. در مجلس هم همین سه فراكسیون شكل گرفته است. فراكسیون ولایت، فراكسیون امید، فراكسیون مستقلین و اعتدالگرایان. وجود فراكسیون های قوی، كیفیت امر سیاسی را در كشور بالا می برند.
همچنین احزاب برای كنش سیاسی خود اساسنامه و برنامه دارند و رویكرد و مسیر حركتشان مشخص است. تعهدهای حزبی شخصیت های سیاسی موجب می شود آنان بر اساس اهداف و برنامه مشخصی كنش سیاسی خود را تنظیم كنند. در برابر احزاب رقیب هم بر اساس برنامه های خود در قامت اپوزیسیون در فضای سیاسی ایفای نقش می كنند و موجبات تعادل و ارتقای كیفی امر سیاسی در كشور را فراهم می كنند.
پشتوانه حزبی همچنین باعث می شود چالش های آنچنانی كه باعث ضربه زدن به نظام است بوجود نیاید و انتقادات سازنده باعث سازندگی مملكت می شود. سازندگی در حوزه سیاسی چه در داخل و چه در خارج لازمه هر مملكتی است.
اگر افرادی كه با بهره گیری از سازوكارهای حزبی به هرم قدرت دست می یابند، به اهداف و اساسنامه حزب خود متعهد باشند و كنش سیاسی خود را بر اساس برنامه های حزبی تنظیم كنند، مشكلات كمتر می شود و مردم آسایش بهتری را در سطح مملكت خواهند دید.
افرادی هم كه از طریق سازوكارهای حزبی موفق به دستیابی به قدرت شده اند، باید بدانند تنها از طریق عمل به تعهدات حزبی خود می توانند دوباره موفق شوند.

**مهمترین چالش پیش روی فعالیت احزاب در كشور ما چیست؟
**حشمتیان: كاستی های موجود در قانون احزاب، یكی از مهمترین چالش های پیش روی فعالیت تشكل های سیاسی است. پیش از آنكه لایحه احزاب از دولت به مجلس برود، در وزارت كشور حدود 14جلسه با حضور فعالان حزبی از سه جریان اصولگرا، اصلاح طلب و مستقلین برگزار شد، اما آنچه طی آن جلسات تصویب شد، با آن لایحه ای كه از دولت به مجلس رفت تفاوت داشت، گویی خواسته احزاب در لایحه پیشنهادی لحاظ نشده بود. برای رفع اصلی ترین چالش پیش روی فعالیت احزاب، باید خواسته نمایندگان حزبی در قانون احزاب لحاظ شود.
یكی دیگر از چالش های پیش روی احزاب، مشكلات اقتصادی آنهاست. احزاب در كشور ما با مشكلات اقتصادی دست و پنجه نرم می كنند. آنها نه از امكانات بودجه ای برخوردارند و نه می توانند كار اقتصادی انجام دهند. این در حالی است كه اداره كردن احزاب در سطح كشور به امكانات مالی نیاز دارد. در دولت اصلاحات، احزاب ردیف بودجه داشتند. در دولت احمدی نژاد بودجه احزاب حذف شد. در دولت روحانی پیشنهاد كردیم كه برای احزاب ردیف بودجه درنظر گرفته شود كه متاسفانه هنوز عملی نشده است.
به همین دلیل این مورد را از طریق مجلس شورای اسلامی پیگیری كردیم و دوستان ما در مجلس زحمت كشیدند و طرحی را به كمیسیون تلفیق ارایه كردند، فعلا ردیفی در كمیسیون تلفیق تصویب شده كه امیدواریم در صحن علنی مجلس تصویب شود و شورای نگهبان هم آن را تایید كند تا احزاب حداقل برای گرداندن دفتر خود بودجه ای داشته باشند.
وضعیت به گونه ای است كه ما حتی برای گرداندن خانه احزاب با كمبود بودجه مواجهیم و به صورت شخصی هزینه می كنیم. چون احزاب عضو، توانایی پرداخت ماهی 50 هزار تومان حق عضویت خود را هم ندارند.
خانه احزاب هم بودجه ای ندارد و ما به همین دلیل به معاونت برنامه ریزی و بودجه گلایه داریم كه به این مساله بی توجهی می كند.

**ایرنا: در چنین شرایطی آیا پیشنهاد دبیركل جمعیت حامیان انقلاب اسلامی مبنی بر ایجاد پارلمان ملی دبیران كل احزاب، گره ای از كار فعالیت های حزبی باز می كند؟
**حشمتیان: ما در زمان حاضر 256 حزب مجوزدار داریم كه 187حزب آن فعال تر هستند. تك تك احزاب سیاسی رویكرد خاص خود را دارند و نظر كارشناسی خود را مطرح می كنند. ولی زمانی كه احزاب در خانه احزاب گرد هم می آیند، خواسته های صنفی را مبنای كنشگری خود قرار می دهند. پیشنهاد تشكیل پارلمان ملی دبیران كل احزاب، پیشنهاد خوبی است كه باید در مجمع عمومی خانه احزاب مطرح شود. ما این پیشنهاد را در شورای مركزی مطرح می كنیم كه اگر مصوب شد، به مجمع عمومی می بریم، در آنجا سازوكارش تعریف می شود. مانند بحث راه اندازی دفاتر نمایندگی خانه احزاب در استان ها كه برایش سازوكار تعریف كرده ایم. هر حزبی هر پیشنهادی را می تواند مطرح كند، اما در نهایت باید به سازوكار قانونی در مجمع برسد و بعد هم به قانون تبدیل شود و مجلس تصویب كند.

**ایرنا: آیا حوزه عمل و شرح وظایف پارلمان دبیران كل احزاب با خانه احزاب موازی كاری ایجاد نخواهد كرد؟
**حشمتیان: هر نهادی بوجود بیاید در حیطه و زیر مجموعه خانه احزاب است یعنی در نهایت آخرین تصمیم ها را خود خانه احزاب خواهد گرفت. مثل پارلمان دانش آموزی است كه در زمان حاضر وجود دارد ولی در نهایت مجلس شورای اسلامی تصمیم گیرنده اصلی است.
**پژوهشم**9275**1601**خبرنگار: اعظم حمیدپور ** انتشاردهنده : شهناز حسنی