سهم ایران از كانون ریزگردها در خشكسالی های شدید 20 درصد است/ لزوم مقابله با سدسازی تركیه با دیپلماسی آب

«هدایت فهمی» روز شنبه در گفت وگو با خبرنگار اقتصادی ایرنا با اشاره به تشدید مشكل ریزگردها در كشور كه در هفته های گذشته به بحران قطعی آب و برق در استان خوزستان و برخی دیگر از مناطق كشور تبدیل شد، افزود: تحلیل ها نشان می هد منشا 65 درصد ریزگردهای ایران از كشور عراق، 16 درصد سوریه، 9 درصد عربستان، هشت درصد ایران و 2 درصد اردن است، اما در سال های گذشته و به دلیل بروز خشكسالی های شدید و افزایش فرسایش خاك، میانگین سهم ایران به 12 درصد و در برخی سال ها تا 20 درصد نیز افزایش داشته است.
وی بیان داشت: بر این اساس عمده كانون ریزگردها در كشور از خارج ایران است و بویژه ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» عراق و سدسازی های گسترده در تركیه در قالب پروژه «گاپ» را می توان به عنوان مهمترین عامل شكل گیری آن برشمرد.
فهمی در ادامه توضیح داد: «گاپ» (Great Anatolian Project) – به اختصار GAP – پروژه عظیمی مشتمل بر 22 سد بزرگ و كوچك و 14 طرح برقابی روی رودخانه های دجله و فرات در منطقه شرقی تركیه است كه 9 استان و 10 درصد خاك این كشور را شامل می شود.
به گفته این مقام مسئول، در طرح اولیه این پروژه، اجرای كشت آبی در 1.8 تا 2 میلیون هكتار از اراضی تركیه و تولید سالیانه هفت هزار و 500 مگاوات انرژی برق پیش بینی شده است.
وی بیان داشت: این پروژه عظیم در زمان ریاست جمهوری «سلیمان دمیرل» در دهه 60 میلادی آغاز و از سال 1980 با نام جدید گاپ مطرح شد كه بخش عمده ای از پروژه های آن در سال 2008 به بهره برداری رسید.
فهمی اظهار داشت: ترك ها در اجرای این پروژه جمله مشهوری داشتند و آن اینكه «كاری می كنیم كه ارزش هر بشكه آب با یك بشكه نفت برابری كند».
وی با یادآوری اینكه همه آب رودخانه های دجله و فرات كه كشور عراق را مشروب می كند، از تركیه سرچشمه می گیرد، خاطرنشان كرد: پروژه گاپ با همكاری 81 شركت خارجی از جمله شركت هایی از ایتالیا، آمریكا، آلمان، سوئد، بلغارستان، رژیم اشغالگر قدس، عراق و اردن فعال شد.
این مقام مسئول وزارت نیرو اظهار داشت: مطابق آمارهای موجود، از سال 2008 تاكنون و با بهره برداری از این پروژه ها و همچنین تغییرات اقلیمی و افزایش تبخیر، 114 میلیارد مترمكعب از آب حوضه آبریز بین النهرین (میان رودان) در كشور عراق كاهش یافته كه به اندازه تقریبی كل آب تجدیدپذیر ایران است و دومین كاهش آب در یك حوضه آبریز پس از كشور هندوستان در جهان محسوب می شود.
این كارشناس مسائل آب خاطرنشان كرد: 35 میلیارد مترمكعب از كاهش حجم آورد رودخانه های دجله و فرات به دلیل سدسازی های پروژه گاپ بوده است، اما بقیه این كاهش به دلیل حفر چاه های عمیق در حوضه آبریز بین النهرین (60 درصد)، كاهش نزولات جوی (20 درصد) و تبخیر آب ناشی از افزایش دما (20 درصد) بوده است.
وی با اشاره به عبور رودخانه دجله از عراق، ادامه داد: رودخانه فرات نیز با سرچشمه گرفتن از تركیه، وارد سوریه و عراق شده و این دو كشور را مشروب می كند. تركیه با ساخت سد «آتاتورك» (بزرگترین سد خاورمیانه و نهمین سد بزرگ جهان) با حجم تنظیمی 37 میلیارد مترمكعب (تقریبا به اندازه حجم تنظیمی همه سدهای موجود در ایران) در سال های گذشته، دریافتی سالیانه آب سوریه و عراق را كه پیش از این سالیانه 33 میلیارد متر مكعب بود به 9 میلیارد مترمكعب كاهش دادند.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو تصریح كرد: این مساله بتدریج كیفیت و كمیت آب را در این كشورها كاهش داد، به طوری كه آلایندگی رودخانه فرات (شامل آلودگی های صنعتی، فاضلاب های شهری و ...) از 800 پی. پی. ام (قسمت در میلیون) به 1800 پی. پی. ام افزایش یافت.
وی یادآور شد: در سال های گذشته كشور سوریه نیز با ساخت سدهای «اسد»، «بعث»، «حلب» و «تشرین» روی رودخانه فرات، از حجم آب ورودی این رودخانه به عراق كاسته است.
فهمی در ادامه با اشاره به رودخانه دجله، اضافه كرد: حجم ورودی آب این رودخانه به عراق سالیانه 21 میلیارد مترمكعب بود، اما با ساخت سد «ایلیسو» در تركیه، حجم ورودی آب به عراق به حدود سالیانه 9 میلیارد مترمكعب كاهش یافت.
وی گفت: 85 درصد آب شیرین مصرفی مورد نیاز عراقی ها از رودخانه های دجله و فرات تامین می شود و این كشور نیز در سال 1956 میلادی برای اطمینان بخشی به تامین آب شرب مورد نیاز خود، اقدام به ساخت دریاچه مصنوعی «ثرثار» به وسعت 2710 كیلومتر مربع در 120 كیلومتری شمال بغداد كه قابلیت ذخیره 86 تا 100 میلیارد مترمكعب آب را در خود داشت، كرد.
وی هشدار داد: بر اساس تحلیل های كارشناسان، تا سال 2045 میلادی 60 درصد به تقاضای آب شیرین در خاورمیانه افزوده می شود؛ این در حالی است كه به دلیل تغییرات اقلیمی و كمبود آب، 10 درصد از منابع موجود آب شیرین در این منطقه كاهش می یابد؛ موضوعی كه می تواند حتی منجر به بروز جنگ های منطقه ای شود و برخی «بیداری اسلامی» كشورهای عربی را از این موضوع متاثر می دانند.
معاون مدیركل دفتر برنامه ریزی كلان آب و آبفای وزارت نیرو در ادامه با اشاره به هورالعظیم افزود: این تالاب كه بزرگترین تالاب استان خوزستان و یكی از بزرگترین تالاب‌های ایران است، در مرز ایران و عراق واقع شده و حدود یك سوم آن در كشورمان و دو سوم آن در كشور عراق قرار دارد.
وی ادامه داد: عمق اصلی این تالاب به سمت كشور عراق است كه حقابه های آن از رودخانه فرات و همچنین از رودخانه های ایران تامین می شود.
فهمی یادآور شد: امسال و با شرایط نسبتا مساعد جوی و بارش ها، اكثر مخازن ششگانه هورالعظیم پر آب شده، اما هر زمان خالی از آب می شوند به منشا تولید ریزگرد مبدل می شوند.
وی تاكید كرد: رفع مشكل ریزگردها در كشور نیازمند تعامل با كشورهای همسایه و با دیپلماسی آب و گسترش روابط سیاسی به منظور رهاسازی حقابه های زیست محیطی امكانپذیر است و فقط با یك همكاری منطقه ای میسر می شود.
فهمی هشدار داد: ایران رتبه نخست فرسایش آبی و بادی خاك ها را داراست و اگر دیر اقدام كنیم، تبعات اسفناكی برای آینده این سرزمین به دنبال خواهد داشت.
به گزارش ایرنا، پیش از این «محمد درویش» مدیركل دفتر مشاركت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط‌زیست در گفت وگویی اظهار كرده بود، دولت تركیه كه در 2 دهه گذشته با ساخت سدهای بسیاری در حوضه «آناتولی جنوبی» و سرچشمه‌های اصلی فرات، از ورود آب به كشور سوریه و عراق جلوگیری كرده است، در حال ساخت سد ایلسیو با گنجایش 43 میلیارد مترمكعب و ظرفیتی معادل سه برابر بزرگترین سد ایران یعنی كرخه است.
درویش با بیان اینكه سدهای ساخته شده بر روی دجله و فرات، همه آب این دو رودخانه را می‌گیرند، بیان داشت: خشك شدن تالاب‌های مركزی عراق و سوریه، تبدیل تالاب هورالعظیم به بزرگترین كانون بحرانی ریزگرد در منطقه، درگیری 25 استان غربی و مركزی كشورمان با معضل ریزگردها و افزایش چشمگیر این مساله، نمونه‌ای از ارمغان حذف حقابه دجله و فرات است.
مدیر كل دفتر مشاركت‌های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست ادامه داد: نابودی بیش از 6.5 میلیون هكتار از اراضی كشاورزی عراق، سوریه، ایجاد كانون‌های فرسایش بادی و تولید گرد و خاك، خشكی عراق و گرد و غبار برخاسته از این كشور بر روی ایران، از دیگر آسیب‌های جبران‌ ناپذیر اقدام دولت تركیه با ساخت سدهای گاپ است.
این مقام مسئول در سازمان حفاظت محیط زیست، با تاكید بر آسیب‌های نگران‌كننده احداث سد ایلیسو در تركیه، افزود: اگر ساخت سد ایلیسو به پایان برسد، كار همه ما تمام است و همه نقاط كشور ما درگیر ریزگرد خواهد شد؛ بنابراین، ایران باید هر چه زودتر از تكمیل این سد كه تا سال 2019 افتتاح خواهد شد، جلوگیری كند.
همچنین «سیدمحمدرضا رضازاده» مدیرعامل شركت آب و نیروی ایران پیش از این در گفت وگو با ایرنا درباره پدیده ریزگردها در ایران گفت: از آنجا كه تركیه سدهای بزرگی را فقط برای مصارف داخلی خود ساخته اند و آب آنها در همان بالادست مصرف می شود، تاثیر زیادی روی رودخانه های دجله و فرات گذاشته و یكی از عامل های اصلی پدیده ریزگرد در ایران است.
وی درباره تاثیر كم آبی رودهای سرزمینی ایران بر عراق تصریح كرد: حداكثر اثر این آب ها بر رودخانه دجله 14 درصد است و در فرات هیچ تاثیری ندارد؛ همچنین ایران تاكنون از حقابه های خود در این رودخانه ها استفاده نكرده است.
رضازاده یادآوری كرد: ساخت سدهای حوضه آبریز كارون در ایران نیز به گونه ای است كه در پایین دست آن زمین های مسطح قابل كشت چندانی وجود ندارد و بر این اساس، آب پشت سدها فقط صرف تولید و ذخیره برق شده و سپس به سوی دشت خوزستان می رود.
برای آگاهی از آخرین اخبار اقتصادی ایران و جهان با كانال اقتصادی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
IRNAeco@
https://t.me/irnaeco
اقتصام ** 3065 **1561** خبرنگار: محمد ملك دار ** انتشاردهنده:مژگان توانا