توجه به كیفیت و ایجاد تنوع؛ عامل موفقیت و ماندگاری هنر تئاتر

تئاتر در زمره هنرهای هفتگانه به شمار می رود و افراد بسیاری آیین ها و داستان سرایی در گذشته را از جمله عوامل شكل گیری آن دانسته اند. این هنر ابعاد فراوانی دارد اما بیان واقعیت ها و مسایل مهم جامعه از مهم ترین كاركردهای تئاتر است كه می توان با تكنیك ها و سیاستگذاری های مناسب آنها را بازگو كرد. چنانچه «فرانتس كافكا» نویسنده و هنرمند برجسته جهان در این ارتباط می گوید: «افسانه یا داستان به دنبال شرح چیزی است كه نمی‌توان آنرا شرح داد، چون با حقیقت گره خورده است و بایستی در یك حالت بدون شرح پذیری به پایان برسد».

ضرورت توجه به حوزه تئاتر و نمایش سبب شد تا 27 مارس 1962 میلادی برابر با هفتم فروردین ماه روز جهانی تئاتر نامگذاری شود و بر این پایه هر ساله در این روز یكی از چهره های برجسته این حوزه با دعوت از طرف انستیتوی جهانی تئاتر(ITI) پیامی را به این مناسبت صادر می كند كه دستكم به بیش از 30 زبان دنیا ترجمه می شود و هنرمندان كشورهای مختلف بر روی صحنه تئاتر به بیان این پیام اقدام می كنند.

با نگاهی به تاریخچه بیش از پنج دهه روز جهانی تئاتر مشخص می شود كه افراد صاحب نامی در حوزه تئاتر و غیرتئاتر تا كنون پیام این روز را صادر كرده اند كه از جمله آن می توان به «ژان كوكتو، آرتور میلر، اوژن یونسكو، پیتر بروك، پابلو نرودا، ریچارد برتون، الن استورات، یانوش وارمینیسكی، ادوراد البی، برت بیلی و داریو فو» اشاره كرد.

پایگاه خبری تئاتر كشورمان سوم اسفند در گزارشی نوشت كه «ایزابل هوپرت» بازیگر شناخته شده فرانسوی و نویسنده پیام روز جهانی تئاتر در 2017میلادی، این پیام را در این روز در تالار مركزی یونسكو در پاریس می خواند.

تئاتر در ایران نیز جایگاه ویژه ای نزد هنرمندان و هنردوستان دارد كه برپایی جشنواره تئاتر فجر در هفته های گذشته از این اهمیت و جایگاه حكایت دارد. به دلیل اهمیت این موضوع 12 بهمن سال جاری «سیدرضا صالحی امیری» وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم اختتامیه جشنواره تئاتر فجر اظهار كرد كه آنچه برای دولت و وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی مهم است و ما به آن باور داریم، این به شمار می رود كه برای تداوم نشاط، همدردی و همنوایی اجتماعی و مسوولیت پذیری، باید بیش از هر چیز به تئاتر توجه كنیم؛ از طرفی اتفاق های خوبی كه در سه سال گذشته رخ داد، بیانگر توجه دولت به تئاتر كشور است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت «روز جهانی تئاتر» با «اصغر همت» بازیگر سینما، تئاتر و مدیر عامل خانه تئاتر به گفت وگو پرداخت.

- متن كامل گفت وگوی ایرنا در ادامه آمده است:
** ایرنا: چه ضرورت هایی باعث شد تا روزی برای پاسداشت تئاتر در نظر گرفته شود؟
*** اصغر همت: تئاتر به عنوان هنری زنده و پویا در 1962 میلادی به ثبت جهانی رسید تا در سایه آن علاوه بر توجه به اهمیت این هنر نمایشی، مشكل ها و نیازهای هنرمندان شناسایی و برطرف شود و افزون بر آن تلاش های مسوولان این حوزه برای ارتقای كیفیت و جلب رضایت مردم افزایش یابد. انستیتوی جهانی تئاتر(ITI) در شهر«هلسینكی» فنلاند در این سال برای نخستین بار طرحی را در این زمینه ارایه داد. این طرح در نهمین كنگره انستیتوی جهانی تئاتر در شهر «وین» پایتخت اتریش با پیشنهاد «آروی كی وی ما» (Arvi Kivimaa) رییس وقت این نهاد مطرح شد و تمامی اعضا آن را به عنوان یك طرح سالیانه و جهانی به تصویب رساندند. ایران نیز همزمان با روز جهانی تئاتر، مراسمی را به این مناسبت برگزار می كند و به این منظور هرساله به وسیله خانه‌ تئاتر، جشن‌هایی با نام «اردیبهشت تئاتر ایران» انجام می شود. در واقع جای خالی هنری با این گستردگی در تقویم رسمی كشور سبب شد تا این مناسبت در تقویم ایران نیز جا باز كند.

** تئاتر ایران از نظر محتوایی و شمار تولیدات در چه سطحی از جهان قرار دارد؟
*** همت: به دلیل نامعلوم بودن كیفیت و شمار تولیدهای كشورهای جهانی، مقایسه كشورمان با جامعه بین المللی كمی دشوار است. در جشنواره بین المللی تئاتر فجر نیز نمایش هایی برگزیده شدند كه از كیفیت مناسبی برخوردار نبودند و نمی توانستند، این هنر را به هدف خود كه همان افزایش میزان تاثیرگذاری بر مخاطب و نشان دادن جایگاه واقعی ایران در این حوزه محسوب می شود، نزدیك كند. به طور كلی می توان گفت با توجه به پیشرفتی كه هنر در سطح جهانی داشته است، تئاتر ایران در تمامی شاخه ها با دیگر كشورها تفاوت ماهیتی دارد و در این عرصه به پیشرفت قابل ملاحظه ای دست نیافته است و حتی در زمان هایی كه هنرمندان و مسوولان تلاش كردند كه تحولی در این هنر ایجاد كنند، تنها به الگوبرداری از ساخته های دیگر كشورها انجامید. تغییر و تحول های ایجاد شده نیز به اندازه ای غیر منتظره و ناگهانی بود كه نمایش هایی از این دست، نتوانستند ارتباط مناسبی با بیننده برقرار كنند. هر تغییری كه در هنر به وجود می آید، باید به ارتباط بیشتر تماشاچی با نمایش و درك و فهم وی از پیام آن كمك كند زیرا تئاتر هنری ارتباطی است و اگر تغییری در اصل آن به وجود می آید برای آسان تر ساختن درك و فهم بیننده شكل می گیرد. ایهام جزو اصلی هنر به شمار می رود اما نباید آن را به ابهام تبدیل كرد اما برخی از نمایش هایی كه به روی صحنه نمایش می روند، آنچنان با ابهام آمیخته شده اند كه شاید حتی خود سازنده آن نیز نتوانسته باشد، پیام آن هنر را دریافت كند.

** ایرنا: شما میزان استقبال هنرجویان از تئاتر به عنوان رشته ای دانشگاهی چطور ارزیابی می كنید؟
*** اصغر همت: یكی از بزرگترین معضل های تئاتر افزایش علاقه مندان به تحصیل در این رشته است كه برخی از این افراد از استعداد كافی برخوردار نیستند. به نظر می رسد برای بهبود این وضعیت، بایستی در نظام آموزشی كشور تغییرهای پایه ای از آموزش ابتدایی تا آموزش عالی صورت پذیرد و استعدادهای هنری از راه برنامه های فوق برنامه مدرسه ها، شناسایی و آموزش های لازم به آنان ارایه شود تا علاقه مندان این رشته با آشنایی كافی با این هنر نمایشی از میزان استعداد خود آگاهی یابند و تنها افراد توانمند و با استعداد در آموزش عالی مشغول به تحصیل شوند.

** ایرنا: به نظر بسیاری از علاقه مندان ورود به دانشگاه های هنری و تئاتر نقش موثری در كشف استعدادهای این عرصه دارد؛ نظر شما در این باره چیست؟
*** اصغر همت: دانشگاه محل رشد و پرورش استعداد است كه متاسفانه این محیط علمی اكنون بیشتر مركزی برای كشف استعداد به شمار می رود اما این مهم باید در مدرسه و دوره كودكی صورت گیرد.

** ایرنا: با توجه به صحبت های شما در ارتباط با دوره آموزش ابتدایی باید گفت در مدرسه، درس و واحدی برای رشته تئاتر و هنرهای نمایشی وجود ندارد كه بتوان دانش آموزان را با آن معیار سنجید و استعداد ها را كشف كرد.
*** اصغر همت: در گذشته فعالیت های فوق برنامه ای در مدرسه ها وجود داشت كه اكنون دیگر نیست و در صورت وجود، كاربردی ندارند. از طرف دیگر كانون پرورش فكری كودكان و نوجوانان نیز كه در دوره ای بسیار موثر فعالیت می كرد امروزه دیگر از كارایی گذشته برخوردار نیست و علاوه بر آسیب هایی كه 2 موضوع یاد شده بر هنر تئاتر وارد می كند، متقاضیان بالای رشته تئاتر و درهای باز دانشگاه ها، معضل دیگری محسوب می شود كه افزون بر آسیب به این رشته، بسیاری از آنان پس از پایان تحصیل برای ورود به بازار كار با مشكل روبرو می شوند. در واقع ارایه مدرك دانشگاهی به علاقه مندان این رشته نه تنها به این افراد كمكی نمی كند بلكه باعث افزایش توقع آنها می شود در صورتی كه ورود دانشجویان به هر رشته ای در كشورهای دیگر متناسب با بازار كار و میزان استعداد افراد صورت می گیرد.

** ایرنا: بهتر نیست در مدرسه مانند دیگر رشته ها به هنرهای نمایشی همچون تئاتر، درس و كتاب آموزشی اختصاص یابد تا علاقه مندان بتوانند استعداد خود را در این زمینه كشف كنند؟
*** اصغر همت: اكنون برای اینگونه هنرها در هنرستان ها درس های متناسب وجود دارد اما برای اینكه این درس ها كاربردی شود باید نظام آموزشی تغییر كند و كارآمد شود. نظام آموزشی باید توانایی ارزیابی استعدادها را داشته باشد كه این مهم بایستی در دوره ای منسجم و از كودكی صورت گیرد. به عبارت دیگر بر پایه ضرب المثل معروف می توان گفت كه تحصیلات آكادمیك و دانشگاهی آنچنان را آنچنان تر می كند و باعث تقویت توانمندی های افراد می شود.

** ایرنا: آیا میزان استقبال مردم از تئاتر راضی كننده است؟
*** اصغر همت: میزان استقبال كنندگان و علاقه مندان به تماشای تئاتر بسیار كم است اما این حوزه در زمان های خاصی با حضور پرشور تماشاگران روبرو می شود كه به دلیل فرهنگسازی و كیفیت محتوای نمایش نیست. به عنوان نمونه در برخی زمان ها جامعه به علت حضور چهره ای سرشناس برای تماشای تئاتر به سالن های نمایش مراجعه می كنند، این امر مناسب با جایگاه تئاتر نیست و باید در این باره اقدام هایی صورت گیرد تا این هنر نمایشی در سبد نیازهای اساسی خانواده ها قرار گیرد و مردم از آن به عنوان غذای روح خود استفاده كنند.

** ایرنا: هنر تئاتر به دلیل اجرای زنده نسبت به هنر سینما دشوارتر است، با این وجود چرا استقبال و توجه متناسب با آن صورت نمی گیرد؟
*** اصغر همت: درك و فهم تئاتر كمی سخت است و به همین دلیل نیز نمایش هایی در قالب كمدی و آزاد، بیش از دیگر نمایش ها با استقبال روبرو می شود زیرا مردم را شاد می سازد اما باید دانست این نوع تئاتر تنها جنبه سرگرمی دارد. هنر تئاتر با اندیشه ورز بودن آن پیوند خورده است و اكنون تئاتر دارد به تدریج از محور اندیشه خارج می شود و تنها جنبه سرگرمی آن باقی می ماند.

** ایرنا: دلیل میزان استقبال و گرایش مردم به تئاترهای طنز را در چه می دانید؟
*** اصغر همت: به دلیل عوامل مختلف جامعه ایران آنچنان كه باید شاد نیست و این شرایط سبب می شود، جنبه سرگرمی برای مجریان در درجه نخست اهمیت قرار گیرد و برای رفع نیاز به شادی، مردم به دنبال تئاترهایی ساده و شاد می روند.

** ایرنا: به عنوان یك پیشكسوت مهمترین ویژگی هنر تئاتر را چه مولفه ای قلمداد می كنید؟
*** اصغر همت: تئاتر، مادر تمامی هنرها محسوب می شود چون همه حس ها در آن جای دارد. یكی از مهمترین ویژگی های این هنر زنده بودن، همزاد پنداری و ایجاد رشد ذهنی برای بیننده است كه یكی از اصل های اساسی به شمار می رود و باعث جذابیت هرچه بیشتر تئاتر می شود؛ به همین دلیل فردی كه برای دیدن آن مراجعه می كند، هیچگاه از تماشای تئاتر پشیمان نخواهد شد.

ایرنا: میزان تولیدهای تئاتر را چگونه ارزیابی می كنید؟
*** اصغر همت: میزان تولیدهای این هنر به صورت قابل توجهی زیاد است اما باید بیش از كمیت به كیفیت پرداخت. هنرمندان بزرگ بایستی به دنبال افزایش كیفیت برنامه های تولیدی باشند و در بخش كنترل كیفی و موضوع های مربوط به مكان اجرا، دقت لازم صورت گیرد تا روند جذب مخاطبان افزایش یابد. تئاتر یعنی تنوع و وقتی تماشاگر این تنوع را مشاهده نكند، دلزده خواهد شد زیرا جامعه به دنبال تماشای نمایش هایی با نوآوری و تغییر در موضوع و تنوع در بازیگران است.

** ایرنا: آینده تئاتر را چگونه می بینید؟
*** اصغر همت: آینده این هنر ارزشمند در گرو برنامه ریزی های هوشمندانه و موثر است و اگر این برنامه ریزی ها كارشناسانه نباشد، نمی توان به آن امیدوارانه نگاه كرد. باید طرح نو و انقلاب در عرصه تئاتر شكل بگیرد و مسوولان فرهنگی بایستی بدانند این حوزه نیازمند اقدام های ریشه ای است. هنر یك امر مقدس محسوب می شود و ضرورت دارد كه همگان به هنر و هنرمندان اعتماد كنند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: سیده مریم سیدان**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
**پژوهشم**9368**2002**9131
*ایرنا مقاله كانالی برای انعكاس مقاله های اندیشكده ها- پژوهشكده ها- دانشكده ها- مراكز تحقیقاتی و رسانه های ایران و جهان*
Irnaarticle@