قلایچی، اثر ماندگاری از قوم مانا در بوكان

به گزارش ایرنا این شهرستان هویت تاریخی خود را از محوطه باستانی قلایچی در مجاورت روستایی به همین نام در هشت كیلومتری شمال شرقی بوكان گرفته و بازمانده یكی از مراكز مهم تمدن ماناها در هزاره نخست پیش از میلاد مسیح است و در آن زمان نماد تمدن و قانون در بین مردمان این نواحی به شمار می رفت.
این تپه باستانی بر اساس آثار و كتیبه های موجود، مركز حكومت ماناها بوده و با دولت ' اورارتور' در شمالغرب و ' آشور' در غرب ایران زمین معاصر بوده است.
حكومت ماناها كه مربوط به عصر آهن است، یكی از حكومت‌های ناشناخته شمال‌ غرب ایران به شمار می رود اما در تپه های 'زیویه' سقز / كردستان/ و 'حسنلو' /آذربایجان غربی/ نیز نشانه‌های از ماناها پیدا شده است.
به عقیده باستان شناسان، موقعیت هوایی تپه قلایچی بوكان با تپه زیویه سقز در یك مسیر هوایی قرار دارد و هر كدام از آنها با مشكلی مواجه می شدند با روشن كردن آتش و دود مشكلات خود را با هم در میان می گذاشتند و به یاری هم می شتافتند.
این تپه باستانی برای اولین بار در سال 1363 شمسی مورد كاوش های باستان شناسی قرار گرفت و آثاری از هزاره اول قبل از میلاد در آن كشف شد و ارزش این اثر را به اثبات رساند.
دیوارهای محیطی به ویژه بخش باقیمانده حصار دوره قدیم در مركز تپه در اثر حفاری های مختلف آشكار شده است و جلوه هایی زیبا از معماری ساختمان ها را دراین تپه نمایان كرده است.
تالارهای بزرگ، اتاقك ها، كتیبه سنگی، ابنیه و آثار سنگی، سنگ فرش های جلو تالار در این بنا قابل رویت است و از قسمت های دیگر تپه قلایچی می توان به معبد چلیپایی شكل، قربانگاه، اتاق های جانبی، حیاط های تراس بندی شده، حیاط های سنگ فرش، سطوح سكوهای آجری و دیوارهای حایل بین بخش مذهبی و غیرمذهبی اشاره كرد.
علاوه بر معبد مركزی، برج ها و دیوارهای مربوط به آن، حیاط سنگ فرش، پله هایی كه به این حیاط متصل می شود، اتاق هایی با اندود گل اخری و نقاشی هایی با رنگ های سیاه و آبی و آجرهای منقوش دارای موضوعات انسانی، هندسی و گیاهی مانند انسان بالدار، مهره های تزئینی، وسایل زینتی، تعداد زیادی دانه های گردن بند از جنس سنگ های معدنی، عقیق و برنز، قطعاتی از شیشه و انواع گل میخ های سفالی در اندازه های بزرگ از دیگر آثار به دست آمده از این تپه است و برخی از این آجرها و اشیای كشف شده از این منطقه در موزه ارومیه و توكیو در ژاپن نگهداری می شوند.
سرپرست انتشارات موزه ملی ایران معتقد است كه از نخستین فصل كاوش‌های محوطه عصر آهنی قلایچی بوكان بیش از سی سال می‌گذرد و آثاری كه از این محوطه به یغما رفته از موزه‌های ژاپن و مجموعه‌های خصوصی اروپا سر در آورد است.
یوسف حسن زاده ادامه داد: اسماعیل یغمایی در راس هیاتی از سوی سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری در سال 1364 در این محوطه به كاوش نجات‌بخشی پرداخت و علاوه بر آجرهای لعابدار و بقایای معماری، سنگ‌نوشته‌ای از این محوطه به دست آورد كه به خط آرامی كهن نگاشته شده بود و اشاره داشت كه محل پیداشدن كتیبه، ایزیرتو، پایتخت و شهر شاهی ماناهاست.
وی افزود: ادامه كاوش‌های باستان‌شناختی از سال 1378 تا 1385 به سرپرستی بهمن كارگر انجام شد و در نتیجه آن بقایای معماری گسترده‌ای به وسعت بیش از یك هكتار مربوط به 2 هزار و 800 سال پیش كشف شد كه كف حیاط آن سنگ‌فرش و پی دیوارها با سنگ ایجاد شده و از ارتفاع حدود یك متری با خشت خام بالا آمده بود و از آجرهای لعابدار منقوش برای تزئین نمای آن استفاده كرده بودند.
حسن زاده با بیان اینكه در این محوطه چاله‌ای به عمق حدود هشت متر به دست آمد كه در آن بیش از پنج هزار قطعه استخوان جانوری كه عمدتا متعلق به بز، گاو و گوسفند بودند، به دست آمد اضافه كرد: مطالعات باستانی ‌جانور شناختی از سوی دكتر مرجان مشكور و دكتر مسعود نظام‌آبادی نشان دادند كه روی همه این استخوان‌ها اثری از برش چاقوی قصابی یا اثر گاز گرفتن دندان دیده نشد و این به معنی تایید محتوای كتیبه و فضای معماری محوطه است كه این حیوانات در این فضای معبد قربانی شده و از گوشتشان استفاده نشده است.
این كارشناس باستان شناس اظهار كرد: اكنون پس از 9 فصل كاوش علمی در محوطه قلایچی، هنوز گزارش قابل قبولی از كاوشگران این محوطه منتشر نشده است و با بازنشستگی كاوش گران بیم آن می‌رود تا این گزارش‌ها برای همیشه دور از دسترس پژوهشگران باقی بماند.
سرپرست انتشارات موزه ملی ایران ابراز امیدواری كرد تا اداره كل میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری آذربایجان‌غربی به طور جدی‌، چاپ این گزارش‌ها را پیگیری كند و بخشی از آثار این محوطه را كه اكنون در موزه‌های ملی ایران (تهران)، ارومیه، نقده و میاندوآب پراكنده شده را در موزه بوكان، كه مدت‌هاست قول تاسیس آن داده شده است، به نمایش بگذارد.
وی افزود: مسئله اساسی دیگر وضعیت خود محوطه قلایچی است كه در زیر باد و باران و بدون حفاظت‌های كارشناسی رها شده است تا دست طبیعت به صورت تدریجی آن را نابود سازد.
حسن زاده ادامه داد: امید است تا با همكارهای نهادهای منطقه‌ای مانند فرمانداری و شهرداری بوكان حداقل از گذاشتن سوله‌ای بر روی بقایای معماری سه هزار ساله این محوطه دریغ نكنند؛ اگرچه با خصوصیات پیش‌گفته و نزدیكی آن به شهر بوكان، امكان تبدیل آن به سایت‌موزه هم چندان دور از انتظار نیست.
رئیس اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوكان در مورد تپه قلایچی، گفت: كاوش ها و تحقیقات صورت گرفته تپه قلایچی بوكان در زمان اسماعیل یغمایی و رضا حیدری در سال 1364و نتیجه این كاوش ها چاپ و منتشر شده و در اختیار عموم مردم قرار گرفته است.
اسعد جمیانی ادامه داد: نتیجه تحقیقات و كاوش های صورت گرفته هنور در اختیار مردم و افكار عمومی قرار نگرفته است و گزارش آن اعلام عمومی نشده است.
وی در خصوص عدم ارائه كاوش ها و تحقیقات آقای كارگر اظهار كرد: طبق گفته مسئولان فرهنگی شهر بوكان قرار بود كه مبلغی به مسئول كاوش پرداخت شود و نتایج كار خود را در اختیار افكار عمومی قرار داده و آن را چاپ ومنتشر نماید.
جمیانی اضافه كرد: در این خصوص بنده با مسئول كاوش ها دراین خصوص هیچ گونه مذاكره ای نداشته ایم ولی این را می دانم كه آقای بهمن كارگر 100درصد نتیجه كاوش وتحقیقات خود را منتشر نكرده است.
به گفته وی كمتر از 10 درصد از كار كاوش در تپه قلایچی بوكان صورت گرفته و اطلاعات ما در خصوص این آثار باستانی ناچیز و ابتدایی است.
وی افزود: در آینده كار تحقیق و كاوش در این منطقه تاریخی و به خصوص قسمت دامنه شمالی تپه باید به صورت جدی انجام شود زیرا در این قسمت آثار آرامستان و سكونتگاه دیده می شود.
به گفته وی طرحی از سوی اداره میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری بوكان جهت ادامه كاوش در تپه قلایچی تهیه شده اما به دلیل نبود اعتبار لازم عملیاتی نشده است و ادامه كاوش ها در آینده منوط به تامین اعتبار است.
به گزارش ایرنا كاوش های باستان شناسی محدود در این تپه، آثاری از دوره های باستانی عصر آهن 2 ( 1200 تا 850 پیش از میلاد) و عصر آهن سه ( 850 تا 550 پیش از میلاد) را به نمایش گذاشته است و تداوم این كاوش ها می تواند به غنی سازی موزه این استان منجر شود.
7510/3093 ** گزارش: محمد ادیب ** انتشار دهنده: پیمان پاكزاد