بازشناسی هویت و فرهنگ ملی با اسناد ملی و میراث مكتوب

هویت ملی مجموعه‌ ای از گرایش‌ ها و نگرش‌ های مثبت نسبت به عوامل، عناصر و الگوهای هویت ‌بخش و یكپارچه ‌در سطح یك كشور است. این هویت عناصر سازنده‌ ای مانند ارزش‌های ملی، دینی، فرهنگی، انسانی در ابعاد فرهنگی، اجتماعی، تاریخی، جغرافیایی، سیاسی، زبانی و ... دارد كه اسناد و میراث مكتوب نمایانگر این ارزش ها هستند. از این رو وجود این گنجینه های ارزشمند در میان مردم و مركزهای فرهنگی، كتابخانه ها، مسجدها، مدرسه های قدیمی و موزه ها، سبب سربلندی و افتخار جوامع است.

اسناد ملی و میراث مكتوب؛ اندیشه، فرهنگ و تأثیرگذاری آنها در شیوه زندگی و تحول های ملت ها را نشان می دهند كه مشتمل و متأثر از رخدادهای فراگیر در جغرافیای زیستی است. آثار مكتوب، منقوش و ابزارهای ساخته شده كه در پی كاویدن های باستان شناسی به دست می آیند هر یك سند چگونگی اندیشه و خط مشی مردمان دوران پیشین به شمار می رود كه در حافظه تاریخ به نسل های بعدی رسیده است و به آیندگان نیز واگذار خواهد شد. این آثار، پشتوانه اصالت تاریخ و بالندگی ملی به شمار می رود كه به همین دلیل بایستی نسبت به پاسداری از آنها تلاش كرد.

اهمیت اسناد و میراث مكتوب و ضرورت توجه به این مقوله مهم كه نقشی انكار ناپذیر در شناسایی هویت ملی كشور دارد، سبب شد تا شورای فرهنگ عمومی، 19 اردیبهشت همزمان با روز بزرگداشت شیخ كلینی را به عنوان «روز اسناد ملی و میراث مكتوب» در تقویم رسمی كشور ثبت كند. پس از تصویب این روز بسیاری از موسسه های مرتبط مانند سازمان اسناد و كتابخانه ملی، كتابخانه و موزه ملك، كتابخانه و مركز اسناد مجلس شورای اسلامی و ... به سهم خود سعی در ارج نهادن به این روز كرده اند.

اهمیت اسناد و میراث مكتوب و نقش مهم و تاثیرگذار آنها در تاریخ، هویت و فرهنگ جامعه سبب شد تا پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا با «علی ططری»رییس مركز اسناد مجلس شورای اسلامی به گفت وگو بپردازد.

**تقسیم اسناد ملی به حقوقی و تاریخی
ططری درباره تعریف اسناد گفت: در این ارتباط مجموعه ای از تعریف های عمومی و تخصصی ارایه شده است اما به صورت كلی آن را می توان به 2 دسته تعریف های حقوقی و تاریخی تقسیم بندی كرد. سند در تعریف حقوقی ماده 1284 قانون مدنی به معنی هر نوشته ای كه در مقام اثبات دعوا یا دفاع قابل استناد باشد، به كار رفته است. البته در لغت نامه های فارسی كلیدواژه های زیادی مانند تكیه گاه، مسند، نوشته، حجت، خط و ... به عنوان مترادف و معنی برای لفظ سند وجود دارد اما در بحث تاریخی و ارزش میراثی، سند شامل همه فرمان های سلطنتی، مكاتبه ها، اسناد سیاسی، معاهده ها و نوشته های اداری، قضایی، مالی، حقوقی و گزارش هایی اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نظامی و همچنین بخشی از مكاتبه های خصوصی، دوستانه و خانوادگی محسوب می شود كه در تقسیم بندی های قدیمی به آنها سلطانیات، دیوانیات و اخوانیات می گفتند كه این تعریف در كتاب «مقدمه ای بر شناخت اسناد تاریخی» نوشته «جهانگیر قائم مقامی» آمده است.

در تعریفی كلی تر می توان گفت، اسناد تاریخی هر سندی كاغذی و غیركاغذی به شمار می رود كه شامل مرور زمان می شود و ارزش نگهداری دارد.

** توجه به اسناد ملی و میراث مكتوب در حوزه های مختلف
رییس مركز اسناد مجلس شورای اسلامی با اشاره به ارزش اسناد و میراث مكتوب اظهار داشت: اثر این مقوله را نمی توان به حوزه ای خاص محدود كرد زیرا در تمام حوزه های فرهنگی، اجتماعی، اقتصادی و سیاسی تاثیرگذار هستند. برای به دست آوردن پیشینه و سابقه هر موضوعی باید به اسناد مربوط به آن یا به میراث مكتوب دیگری كه در ارتباط با آن باقی مانده است، مراجعه كرد.

تصمیم گیری در حوزه های مختلف سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی نیازمند دسترسی به اطلاعاتی درباره پیشینه و سابقه است زیرا تصمیم گیری ها در نهان انجام نمی شود از این رو برای جمع آوری اطلاعات باید به سراغ اسناد و میراث مكتوب رفت چون با این كار تصمیم گیری علاقانه تر و صحیح تری انجام می شود.

**اسناد ملی و میراث مكتوب؛ ساختار پژوهش های تاریخ نگارانه
وی با اشاره به نقش اسناد و میراث مكتوب در تحقیق و پژوهش های تاریخ نگارانه اظهار كرد: پژوهش همیشه بر پایه پرسش ها و فرضیه هایی شكل می گیرد و به دنبال پاسخ دادن به ابهام ها و پرسش ها است و همچنین پژوهش های تاریخی می خواهد نقطه های تاریك تاریخ را روشن كند. از این رو همه این پژوهش ها نیازمند اسناد است چرا كه هیچ نویسنده ای نمی تواند بدون در اختیار داشتن سند و مجموعه ای از اسناد فرضیه ای را اثبات كند و نظریه ای علمی ارایه دهد. به همین دلیل اسناد، اركان و ساختار پژوهش محسوب می شوند.

**بازشناسی هویت و فرهنگ گذشتگان با اسناد ملی و میراث مكتوب
ططری شناسایی هویت گذشته را سبب شناخت فرهنگ دانست و یادآور شد: فرهنگ مجموعه ای از دستاوردهای معنوی بشر است كه از نسلی به نسل دیگر منتقل می شود و در این انتقال اسناد و میراث مكتوب به عنوان واسطه شناسایی فرهنگ به حساب می آیند. تمام نوشته هایی كه از گذشتگان به صورت گل نوشته و دست نوشته ها، كتاب های خطی، اشیاء و ... وجود دارد، نشانه هویت ملی و فرهنگ ما هستند كه جامعه باید نسبت به آنها آگاهی داشته باشد تا فرهنگ خود را شكل دهد و به تاریخ و تمدن خویش افتخار كند و این امر هم در سایه اسناد و میراث مكتوب شكل می گیرد كه عامل بازشناسی هویت و فرهنگ گذشتگان است و باید در حفظ و نگهداری آن به نسل های آینده كوشش كرد.

** توجه به گسترش آرشیوهای اسنادی و میراث مكتوب
رییس مركز اسناد مجلس شورای اسلامی درباره وضعیت آرشیوهای اسناد و میراث مكتوب اظهار داشت: در ایران در سه دهه گذشته آرشیو های نگهداری اسناد و میراث مكتوب به لحاظ كمی رشد قابل توجهی داشته است زیرا برخی از نهادهای دولتی و خصوصی، آرشیوهایی ایجاد كرده اند و هر كدام بر پایه رسالت و ماموریت خود به فعالیت پرداخته اند، این كار را باید به عنوان یك نقطه آغاز و طرحی مثبت ارزیابی كرد اما رضایت از این آرشیوها را باید بر عهده پژوهشگران و افرادی كه به این آرشیوها مراجع می كنند گذاشت چون زمانی می توان شرایط آرشیوهای اسنادی در كشور را ایده آل دانست كه رضایت نسبی برای مراجع كنندگان خود ایجاد كنند. البته ناگفته نماند پژوهشگران به دلیل محدودیت های ایجاد شده در ارایه اسناد در بعضی از آرشیوها رضایت چندانی از وضعیت خدمات آنها ندارند.

بسیاری از افراد كه به آرشیوها برای رویت اسناد و میراث مكتوب مراجعه می كنند پژوهشگران و دانشجویانی هستند كه به دنبال منافع مالی نیستند و در راستای علم آموزی و خدمت به فرهنگ جامعه این كار را انجام می دهند و به همین اندازه كه با وجود مشكل های فراوان در این راه گام برمی دارند باید آنها را تحسین و حمایت كرد و نباید آرشیوهای اسناد دسترسی آنها به اسناد را با مشكل روبرو ساخت.

**مدیریت صحیح و اعتبار مالی؛ لازمه نگهداری استاندارد اسناد ملی و میراث مكتوب
وی نگهداری اسناد ملی و میراث مكتوب را بسیار مهم و حایز اهمیت دانست و یادآور شد: این عوامل جزو هویت و فرهنگ جامعه هستند و نباید به راحتی از میان بروند به همین دلیل باید شرایط نگهداری و آرشیوها در كشور استانداردسازی شود. در ایران تعدادی از آرشیوها از جمله آرشیو ملی تا میزانی استانداردهای جهانی را رعایت می كند و در وضعیت خوبی قرار دارد اما آرشیو مجلس شورای اسلامی به دلیل كمبودهایی فضایی با مشكل هایی روبرو است. برای اینكه بتوان اسناد ملی و میراث مكتوب خود را در وضعیت استاندارد، نگهداری و منظم كرد بایستی از عواملی همچون فضا و مكان مناسب، مدیریت صحیح، اعتبارهای مالی لازم و ... برخوردار بود. در بیشتر سازمان ها به آرشیوهای اسناد به عنوان یك مجموعه هزینه بر نگاه می شود و همین امر زمینه ساز بی توجهی به این مجموعه ها و به دنبال آن بی توجهی به تاریخ، فرهنگ و تمدن است.

ططری در پایان در ارتباط با آرشیوهای خصوصی گفت: این نهادها بایستی نسبت به نگهداری اسناد و میراث مكتوب كوشا باشند. انتظار می رود افرادی كه این اسناد و میراث مكتوب را در دسترس دارند این مدارك را در اختیار آرشیو ملی، آرشیو مجلس شورای اسلامی و ... قرار دهند تا در شرایط خوبی نگهداری شوند. حتی این آرشیوها می توانند این مجموعه های شخصی را چاپ و در اختیار پژوهشگران قرار دهند؛ چرا كه مردم باید اسناد و میراث مكتوب را میراثی ملی بدانند كه به عده ای خاص تعلق ندارد و مربوط به هویت و فرهنگ جامعه است.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131