شاهنامه حكيم فردوسي تاريخ ملي ايرانيان است

دكتر فرزاد قائمي روز دوشنبه در سالروز پاسداشت بزرگمرد ادب پارسي حكيم ابوالقاسم فردوسي در گفت و گو با خبرنگار ايرنا افزود: اهميت تاريخي اين كتاب بدان است كه بخشي از تاريخ اين سرزمين و آنچه را كه پراكنده در كتاب هاي تاريخي پس از اسلام به فارسي و عربي آمده بود، گرد آورده است.
وي تصريح كرد: شاهنامه كتابي غني و تاريخي است به گونه اي كه هر بخشي از تاريخ ايران كه به آن وارد نشده، وارد هيچ يك از كتاب هاي تاريخ فارسي و عربي هم نشده است.
وي اظهار كرد: شاهنامه فردوسي علاوه بر اينكه يك شاهكار ادبي است فراتر از آن، جايگاه ملي و تاريخي خاصي در تاريخ ايران دارد زيرا تنها متني است كه از هزار سال قبل با حجم زياد به عنوان يك سند تاريخي و ادبي باقي مانده است.
وي عنوان كرد: شاهنامه فردوسي تنها متني است كه از قرن هفتم تا دوره قاجاريه بيش از 10 هزار نسخه نفيس خطي از آن در گوشه و كنار جهان از هند تا آسياي صغير، چين و شمال آفريقا بر جاي مانده است.
عضو گروه زبان و ادبيات فارسي دانشگاه فردوسي افزود: اين پراكنش گستره، تعدد و تنوع نسخه هاي شاهنامه، گوياي اهميت اين كتاب از جنبه هاي تاريخي، فرهنگي و ادبي و جايگاه آن است.
وي با بيان اينكه شاهنامه از حيث تبارشناسي، پيش نامه 'خداينامه ها' بوده كه تاريخ ايران باستان و تا حدي جهان را تا دوره ساساني روايت مي كردند، افزود: قبل از فردوسي شاهنامه نه اسم يك كتاب بلكه نام يك جريان ادبي بود و آثار بسياري بر اين اساس تنظيم شده بود كه بخش هاي زيادي از آن امروز از بين رفته است.
وي گفت: فقط بخش هايي از شاهنامه ابومنصوري، شاهنامه بزرگ ابوالمويد بلخي و يا شاهنامه منظوم مسعودي مروزي برجاي مانده بود و فردوسي، يك هزار بيت از شاهنامه منظوم مسعودي را در كتاب خود به كار برد.
وي با اشاره به اينكه شاهنامه نوشتن و سرودن سنت ادبي مهمي براي ايرانيان بوده است، افزود: اين موضوع از اين جهت اهميت داشته كه ايرانيان مسلمان هويت خود را با آن حفظ مي كردند.
دكتر قائمي گفت: ايرانيان مسلمان از قرن سوم تصميم گرفتند همانند ايرانيان غيرمسلمان براي نوشتن، به جاي زبان عربي از زبان و ادبيات فارسي استفاده كنند و از اينجا شاهنامه نوشتن و شاهنامه سرايي تبديل به زباني گسترده شد و رشد يافت.
وي اظهار كرد: فردوسي قبل از آنكه شاهنامه را سروده باشد خود وامدار جريان چند هزار ساله فرهنگي و ادبي از خداينامه هاي ساساني، ترجمه عربي سير الملوك تا نگارش شاهنامه در قرن سوم و چهارم هجري است.
عضو هيات علمي دانشگاه فردوسي افزود: در اين ميان فردوسي با هنر، ظرافت و تيزبيني خود اثري را خلق كرده كه با همه شاهنامه هاي دوران قبل از خود مرتبط و در عين حال بسيار برجسته و متفاوت است.
وي گفت: در هيچ جاي متن اين كتاب ارزشمند عنوان 'شاهنامه' براي آن استفاده نشده اما به دليل اهميت آن بعد از فردوسي اين كتاب شاهنامه نام گرفته است.
وي اظهار كرد: پس از فردوسي، شاهنامه اهميتي دارد كه آن را از ساير آثار ادبي جدا مي كند، آثاري كه برخي ويژه عامه و بدنه جامعه و يا ادبيات طبقه نخبه و كلاسيك و غيره بود اما شاهنامه تنها اثري است كه هر دو جنبه را همزمان كسب كرده وهم متن شاهنامه توسط طبقه بالاي جامعه خوانده مي شده و هم نقالان، داستان هاي آن را به عنوان نقل، قصه و روايت سينه به سينه در سطح جامعه ارائه مي كردند.
وي افزود : همچنان كه در گذشته شاهنامه در دو بعد متني و فرهنگي به حيات خود ادامه داد، امروز هم در اين بخش در دانشگاه ها و مراكز علمي و پژوهشي تحقيقات زيادي بر روي آن انجام شده كه همچنان ادامه دارد.
وي تصريح كرد: اما بخش نقلي شاهنامه كه اهميت زيادي دارد و همواره بخش عمده جامعه ارتباط نزديكي با آن داشته اند، امروز كمرنگ شده و يكي از آخرين آنها مرشد 'ترابي' چندي قبل درگذشت.
وي افزود: شاهنامه روحيه سلحشوري را در ايران تقويت مي كرد و امروز هم اين سنت در اقوام بختياري و لر همچنان ادامه دارد و در بين نظاميان هم اجرا مي شود و از گذشته عامل مهمي در پيوند هويت هاي ايراني بوده است.
به گفته اين استاد دانشگاه، در ميان اقوام ترك و كرد و ساير گويش هايي كه زبانشان فارسي نبوده شاهنامه بيش از اقوام شرقي ايران خوانده مي شده و بر اين اساس امروز نسخه هاي متفاوتي از داستان هاي شاهنامه وجود دارد.
وي عنوان كرد: امروز كه مقوله هويت ملي و تهديد آن از دغدغه هاي مهم فرهنگي، امنيتي جامعه ما شده، شاهنامه مي تواند نقش موثري در تقويت آن ايفا كند.
وي گفت: امروز نمي توان شاهنامه را به شيوه قهوه خانه اي ترويج داد بلكه بايد به زبان روز ترجمه شود كتاب هايي به زبان ساده، فيلم و انيميشن توليد شده و در اختيار جوانان و نوجوانان قرار گيرد.
وي گفت: اين نيازي است كه تا امروز از آن غفلت شده و پرداختن به آن هم به عزم ملي و حمايت و برنامه ريزي بخش هاي حاكميتي و مشاركت تشكل هاي مردمي نيازمند است.
25 ارديبهشت سالروز بزرگداشت حكيم ابوالقاسم فردوسي و روز ادب پارسي نام گرفته است.
خبرنگار: فاطمه يوسفي **‌ انتشار دهنده: علي اصغر ايزدي
1906/5132