انتخابات ايران نقض برجام را براي ترامپ پر هزينه تر كرد - محمد مهدي مظاهري*

تحريم‌هاي مرتبط با برنامه هسته‌اي كشورمان، پس از توافقنامه هسته‌اي بين ايران و قدرت‌هاي جهاني، موسوم به برجام و در زمان باراك اوباما، رئيس جمهور سابق آمريكا لغو شد. از آن به بعد مقامات آمريكايي هر 90 روز ميزان پايبندي ايران به تعهدات برجام را مورد بررسي قرار مي‌دهند تا برمبناي آن، لغو تحريم‌هاي ايران را تمديد كنند. با اين وجود كه از زمان روي كار آمدن ترامپ، براي اولين بار است كه تمديد لغو اين تحريم‌ها اجرا مي‌شود.

ترامپ در دوران كارزار انتخاباتي خود به شدت از برجام انتقاد كرده بود و برجام را 'بدترين' توافق ممكن خوانده بود كه به منافع آمريكا و متحدانش لطمه مي زند. او بارها گفته بود كه اين توافق را لغو خواهد كرد و مشاورانش نيز پس از پيروزي او در انتخابات، از مذاكره مجدد بر سر برخي از مفاد اين توافق سخن مي گفتند.

بنابراين با وجود چنين رويكردهاي خصمانه اي، انتظار نمي رفت دولت ترامپ به برجام پايبند بماند و لغو تحريمهاي هسته اي را تمديد كند؛ اما چه شد كه ترامپ تندرو نيز به سمت اجراي برجام سوق داده شد؟

به نظر مي رسد اتخاذ چنين رويكردي از سوي دولت او، در فضاي سياسي داخلي آمريكا، برخورد جامعه بين المللي و نيز واكنشها و رويكردهاي ايران ريشه دارد. در رابطه با عرصه داخلي آمريكا بايد گفت بر خلاف اوباما و همسرش، دونالد ترامپ و خانواده اش با حرف و حديثهاي بسيار وارد كاخ سفيد شدند و جامعه آمريكا تا مدتها پس از اعلام نتايج انتخابات، صحنه شورشها و اعتراضات بخشهايي از جامعه بود كه ترامپ را نماينده واقعي خود نمي دانستند و از پيروزي او شگفت زده و ناراحت بودند.

بنابراين ترامپ با مشروعيتي حداقلي كار خود را به عنوان رئيس جمهور آمريكا آغاز نمود و اين امر قدرت مانور او را براي انجام اقدامات جنجالي كاهش مي داد. در ضمن بخشهاي گسترده اي از جامعه آمريكا و همچنين تحليلگران و انديشمندان اين كشور، توافق با ايران را اقدامي صحيح و عقلاني و منطبق بر منافع متقابل مي دانند و بنابراين ترامپ مي دانست كه در صورت لغو برجام، فضاي متشتت و ناآرام آمريكا را چه بيشتر متلاطم خواهد ساخت.

از سوي ديگر جامعه بين المللي نيز نه تنها براي ترامپ به عنوان فردي بي تجربه در سياست و معروف به عملكردهاي غير اخلاقي، احترام و اعتباري قائل نيست؛ بلكه به طور مشخص در رابطه با لزوم پايبندي به برجام، در كنار ايران قرار گرفت و آمريكا را از لغو يكجانبه برجام به عنوان يك توافق بين المللي، بر حذر داشت. بدين ترتيب ترامپ كه در عرصه داخلي قدرت مانوري نداشت، در عرصه بين المللي نيز چراغ سبزي از سوي جامعه بين المللي دريافت نكرد و به اين جمع بندي رسيد كه در صورت شنا كردن بر خلاف جريان آب، بيش از وضعيت كنوني منزوي خواهد شد.

اما در اين ميان، رويكرد ايران به برجام، شرايط سياسي داخلي كشورمان و نيز موضع گيري مقامات كشورمان پيرامون برجام نيز در تصميم ترامپ مؤثر بود. ايران پس از ارائه نمايش بي نظيري از موفقيت فرايند مذاكره و ديپلماسي براي حل يك اختلاف بين المللي كه به توافقي بين المللي نيز منجر شد، مجدانه مسير اجرايي ساختن اين توافق بين المللي(برجام) را در پيش گرفت و خود را به عنوان بازيگري فعال و مثبت در عرصه بين المللي معرفي نمود.

گزارشهاي آژانس بين المللي انرژي اتمي و مسئول سياست خارجي اتحاديه اروپا نيز همواره پايبندي كشورمان به برجام را تأييد مي نمود. از سوي ديگر جمهوري اسلامي ايران در واكنش به شعارهاي تند ترامپ در قبال برجام، هم در دوران تبليغات رياست جمهوري و هم پس از برگزيده شدن او به عنوان رئيس جمهور ايالات متحده، بارها اعلام نمود كه به برجام پايبند است و هرگز آن را نقض نخواهد كرد؛ اما اگر طرف مقابل آن را پاره كند، ايران آن را آتش مي زند.

ارسال چنين پيام قاطعي همراه با انتقادات و فشارهاي فراواني كه از سوي منتقدان روحاني به دليل امضاي برجام بر دولت او وارد مي شد، نشانگر آن بود كه در عرصه داخلي ايران نيز هستند گروههايي كه به نقض برجام و لغو آن تمايل دارند و تنها منتظر حركت اشتباه رقيب هستند. در نتيجه، دريافت چنين پيامهايي سبب رويكرد احتياط آميز ترامپ و تمديد لغو تحريمها از سوي او گرديد. حال با انتخاب مجدد دولت تدبير و اميد، ديدگاه قاطبه مردم ايران نسبت اقدامات دولت يازدهم و از جمله امضاي برجام بيش از پيش آشكار شده و مردم ايران با حضور ميليوني خود پاي صندوقهاي رأي و انتخاب مسير تعادل و تعامل نشان دادند كه خواهان چه نوع سياست خارجي و مناسباتي با جامعه جهاني هستند.

بنابراين شكل گيري چنين فضايي در جمهوري اسلامي ايران پس از انتخابات، تير خلاص را به تلاشهاي ايران هراسانه ترامپ و دولتهاي همدست و حامي آن زد و نقض برجام را بيش از پيش براي دولت آمريكا سخت و پر هزينه نمود.
* استاد دانشگاه
پژوهشم ** 1546