آنان در گفت وگو با ایرنا اظهار كردند: هر چند در ظاهر ممكن است عده ای طی مراحل عرفان را مستلزم عزلت و كناره گیری از خلق و جهان بدانند ولی امام خمینی ( ره ) كه خود عارفی بزرگ بود با رهبری انقلاب اسلامی و بنیان نهادن نظام، تاریخ را دگرگون كرد به طوری كه می توان خاورمیانه و بلكه جهان را به دوران قبل و بعد از انقلاب تقسیم كرد.
استاد دانشكده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد این امر را خیلی طبیعی و زیبا می داند و می گوید: كمال و اوج عرفان نظری رسیدن به عرفان عملی است یعنی عرفان نظری زمانی به كمال می رسد كه به حوزه عمل برسد چون عرفان نظری عرفان ناقصی است و برای این كه به كمال برسد باید به حوزه عمل در بیاید و در عمل خودش را نشان دهد.
دكتر محمد صادق علمی افزود: اگر به زندگی اولیاء الهی و بزرگان دین به خصوص ائمه معصومین رجوع شود می بینیم كه مولای عارفان عالم كه امیرالمومنین(ع) است در حوزه عمل، خلیفه مسلمین می شود و در میدان جهاد آن چنان آدمی است كه می فرماید اگر همه عرب در میدان نبرد و در برابر من پشت به پشت هم بدهند من به آنها پشت نخواهم كرد.
او افزود: یك چنین عارفی كه سید و مولای همه عارفان و صاحب دعای كمیل است، در میدان جهاد و عرصه خلافت و رهبری هم باز آن صحنه های بی نظیر و كم نظیر از ایشان صادر می شود.
استاد الهیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت: نمونه دیگری كه در تاریخ درخشان اسلام وجود دارد خود سید الشهدا (ع) است كه خالق دعای عرفه است و همین امام حسین (ع)، خالق حماسه عاشورا هم هست به عبارتی دعای عرفه، عرفان نظری امام حسین (ع) و عاشورا عرفان عملی آن حضرت است یعنی صاحب دعای عرفه كه عرفان نظری است همان شخصی است كه در صحنه عرفان عملی، عاشورا را می آفریند.
دكتر علمی افزود: امام خمینی(ره) هم به حسب ظاهر، فرزند امیرالمومنین و سید الشهدا(ع) است و هم به حسب واقع فرزند ایشان است و در همین راستا پیرو و شیعه واقعی آن بزرگان بوده است.
وی گفت:امام خمینی(ره) شخصیتی است كه در اوج عرفان و یك فیلسوف بزرگ است و چون حكیمی صدرایی و پیرو حكمت متعالیه ملاصدراست در وجود و سلوك ایشان دل و عقل كاملا به هم ممزوج است و از طرفی در تفكر و منش و سلوك امام خمینی( ره ) نگاه عرفانی ایشان به عمل پیوند می خورد كه بسیار زیبا و جالب است.
او افزود: همین امام خمینی(ره) كه صاحب آن اندیشه بلند فلسفی و آن سلوك عرفانی است در عرصه عمل، حكومت تشكیل می دهد و در موضع سیاسی قرار می گیرد و اصلا وظیفه خودش می داند كه خلق را به خالق برساند.
وی گفت: مگر رسالت انبیاء چیزی غیر این است و مگر انبیاء وقتی كه خودشان به حق می رسند نسبت به خلق احساس مسئولیت نمی كنند و خلق را به حق نمی رسانند، پس خیلی طبیعی است كه نتیجه حقانیت و رسیدن امام( ره ) به مقامات حق اقتضا كند كه او به سوی خلق برگردد و دست ایشان را بگیرد و آنها را به حق برساند.
او در پاسخ این پرسش كه چرا همین معارف بر روی برخی دیگر از روحانیت شیعه چنین تاثیری نگذاشته است افزود:نمی شود گفت كه این بزرگان هم جدای از جامعه و منزوی بودند و مثل فردی كه در گذشته در غاری می نشسته و ذكری و وردی می گفته است عمل می كردند.
وی گفت: این افراد بزرگانی هستند كه در واقع پس از این كه به مقامات علمی و مدارج عرفانی می رسند به جامعه می آیند و نقش خودشان را ایفا می كنند منتهی اینها در خودشان نمی دیدند كه بتوانند یك چنین بار سنگینی را به دوش بكشند چون تشكیل یك نظام سیاسی و درگیر شدن با یك رژیم 2500 ساله، انسانی با ویژگیهای خاص خود را می طلبد.
او افزود: این دسته از روحانیت شیعه مخالف این مقوله نبوده اند و اگر اقدام نكرده اند شرایط را مناسب ندیده اند و این گونه اجتهاد كرده اند و این گونه فهمیده اند و یا این كه شرایط بیرونی را مناسب ندیده اند و یا خودشان را توانمند برای این منظور ندیده اند والا بزرگترین شاگردان امثال مرحوم علامه طباطبایی یاران امام خمینی (ره) و در كنار امام هستند و یا آن دسته از شاگردان مرحوم قاضی طباطبایی(ره) كه امام و انقلاب را درك كرده اند در كنار امام خمینی (ره) بودند.
وی گفت: گاه هم جامعه آماده بوده اما فلان عالم بزرگ شیعی در طول تاریخ می گفته من نمی توانم هدایت سیاسی جامعه یا قیام علیه طاغوت زمان را بر عهده بگیرم و این بار را به دوش بكشم.
او افزود:عربها جمله ای دارند كه می گویند 'ان للحرب رجالا' كه معنای آن این است كه 'میدان نبرد هم مردان خاص خودش را می طلبد' و این یك واقعیتی است یعنی ممكن است یك فردی خوب فكر بكند اما نتواند در عمل فكرش را به خوبی اجرا كند ممكن است خوب طرح بریزد اما خودش مرد میدان عمل نباشد و این اتفاق در تاریخ افتاده است.
وی گفت: علمایی بوده اند كه می گفته اند كه اگر بار قیام و مبارزه را برداریم و نیمه راه رها كنیم و كار را به منزل و مقصود نرسانیم رسوایی پیش می آید و ضایعه ای برای تفكر ماست و تلفات می دهیم و خون مسلمانان هم ریخته می شود و نتیجه هم نمی گیریم.
ستاد دانشكده الهیات دانشگاه فردوسی مشهد گفت:عده ای هم برداشت اشتباهی از روایات شیعه كرده اند كه امروز هم متاسفانه عده ای محدود و معدود هستند و آنها همین هایی هستند كه به عنوان تفكر انجمن حجتیه مطرحند كه معتقدند قبل از قیام قائم (ع) آل محمد (ص) هیچ كس حق ندارد قیام كند و هر كس قبل از امام زمان(ع) قیام كند طاغوت است و هر پرچمی كه برپا شود پرچم طاغوت است.
علمی افزود: این تفكر انحرافی اصل قضیه را نمی پذیرفته است وقتی به آنها گفته می شود كه در مناجات ائمه از بندگان سیاسی خدا یا همان 'ساسه العباد' سخن گفته شده می گویند منظور همان 14 معصوم بوده اند و این یك تفكر غلط و انحرافی است كه امروز هم دشمنان ما از جمله انگلیس به این طرز تفكر در داخل كشور كمك می كنند.
دبیر مجمع روحانیون مبارز خراسان رضوی نیز گفت: امام خمینی(ره) یك فقیه اصولی هستند یعنی متن كارشان بیشتر فقه و اصول بوده است در عین حال ایشان هم در فلسفه و عرفان ورود پیدا كرده بودند.
حجت الاسلام علی عجم افزود: تسلط ایشان در عرفان نظری به حدی بود كه مرحوم آقای محمد مهدی حائری پسر موسس حوزه علمیه قم در جایی نقل كرده بودند كه وقتی در فهم فصوص الحكم ابن عربی كه به لحاظ عرفان نظری متنی سطح بالاست دچار مشكل شده بوده تنها كسی كه توانست مساله را برایشان خیلی واضح شرح دهد امام خمینی(ره) بود.
وی گفت: به این مساله كمتر پرداخته شده كه چه طور می شود كه فردی هم فقیه و هم اصولی و هم عارف و فیلسوف باشد و در عین حال یك انقلابی بزرگ باشد؟
او افزود: باید رگه های اصلی كه باعث امتزاج این امور در وجود ایشان شده استخراج شود منتهی علی الظاهر می توان گفت كه برداشتی كه ایشان از طریق اجتهاد و فقاهتشان از اسلام داشتند و نیز برداشتی كه از عرفان اسلامی داشتند با هم هماهنگ بوده است یعنی عرفان مورد نظر ایشان با خطوط اصلی فقه و اسلام شناسی ایشان هماهنگی داشته است.
دبیر مجمع روحانیون مبارز خراسان رضوی گفت: در فقه اسلام و اندیشه های سیاسی اسلام دفاع از مردم و حق مردم و مبارزه با ظلم به شكلی آشكار ظهور دارد و همچنین در مساله امامت و تشیع كه سیاسی ترین مساله است این امور وجود دارد و امام خمینی (ره) به گونه ای عرفان را می فهمیده كه از آنجا هم به همین حقیقت می رسیده كه باید در امور سیاسی فعالیت داشته باشد.
عجم افزود:با وجود این كه در عرفان برداشتهای انحرافی هست كه انسان را به گوشه گیری و دوری از مردم وادار می كند اما عرفان امام خمینی(ره) عرفان زنده و تحرك بخشی بود كه در عین حال دیدگاه لطیف عرفانی را هم به عالم داشت و همان نگاهی كه در شعر سعدی متبلور می شود كه 'به جهان خرم از آنم كه جهان خرم از اوست/عاشقم بر همه عالم كه همه عالم از اوست' را داشته است.
وی گفت:امام خمینی (ره) وقتی كه شرایط اجتماعی و سیاسی مردم را می دید كه در آن فقر، ظلم، تبعیض و بی عدالتی است و به انسانی كه بنده خداست و دارای روح خداست و از موجودات برتر آفرینش است، ظلم می شود دچار حس ترحم می شد و عرفان اصیل هم می تواند به این بخش بپردازد كه نباید به مردم ظلم شود همان گونه كه به طبیعت نباید ظلم شود.
او افزود:همان گونه كه انسان عارف وقتی به یك شكوفه نگاه می كند دنیایی از عظمت و عرفان و توحید می فهمد وقتی به چهره انسان هم نگاه می كند همین را می فهمد پس وقتی می فهمد كه این انسان را ذلیل و محروم كرده اند همه حقوقش تضییع شده است اینجا هم می تواند دیدگاهی داشته باشد یا پیدا كند كه نباید به او ظلم شود.
عجم گفت:امام خمینی (ره) به حق سفر كرد و با حق به جمع مردم برگشت اما برخی از عرفان ها به خلق بر نمی گردند و در خودشان می مانند و آن عرفان، انحرافی است.
عضو هیات علمی گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد نیز پرسش از رابطه عرفان و سیاست در امام خمینی(ره) را سئوال خیلی مهمی توصیف كرد و افزود:سال 1357 شمسی اتفاقی در ایران افتاد كه بدون بررسی اندیشه و كنش سیاسی امام خمینی(ره) بی معنی است.
دكتر روح الله اسلامی افزود: اغلب جنبش ها و دولتهای اسلامی كه شكل گرفته اند و فرایند سیاسی شدن اسلام را طی كرده اند همه از انقلاب اسلامی ایران الهام گرفته اند و سئوالی كه مطرح می شود این است كه چه چیز در شخصیت امام خمینی(ره) بوده است و اندیشه اش چگونه بوده است كه با ظهورایشان چهره سیاسی ایران، منطقه و حتی دنیا به هم ریخت.
وی افزود: برای ما ایرانیان نكته جذاب همین سئوال است كه كسی كه شخصیت عرفانی داشته و عالمی بوده كه تا حد زیادی آثار و نوشته هایش عرفانی و طرفدار ملاصدرا بوده و آثار او را خوانده، چگونه به سمت سیاست حركت می كند و چه ارتباطی بین عرفان و سیاست وجود دارد؟
او گفت: در این ارتباط باید تصریح كرد كه اولا همه اندیشه امام خمینی(ره) عرفانی نیست بلكه یك وجه اندیشه اش فقهی است یك وجهش در حكمت است و بخش دیگرش هم اندیشه مدرن سیاسی است.
وی افزود: آن جایی كه امام خمینی (ره) بر اجرای احكام اسلامی تاكید می كند و این كه فقیهان باید امور را به دست بگیرند و در سیاستهای كلان و نظارت بر دولت نقش داشته باشند وجه فقهی اندیشه اش نمود یافته است.
او گفت:آن جا كه ایشان بر یك جامعه آرمانی تاكید می كند و این كه خردمندان باید بر جامعه حاكم باشند و میراث فارابی و ابن سینا را توضیح می دهد وجه حكمت و فلسفه اندیشه اش بروز یافته است.
وی افزود: آن جا كه امام خمینی (ره) بر انتخابات و تفكیك قوا و نقش مردم و یا نقش زنان در سیاست تاكید می كند وجه مدرن اندیشه اش جلوه گری می كند و آن جایی كه ایشان تفسیرهایی از قرآن ارائه می دهد و نیز نوع زندگی فارغ از قدرت و ثروت و لذتش و نوع برداشتهایی كه از ملاصدرا و حكمت متعالیه دارد و علاقه ای كه علامه طباطبایی داشته و نزدیكی ای كه آیت الله مطهری به ایشان داشته و خود زندگی شخصی اش، نشان دهنده یك سری گرایشهای عرفانی است.
استادیار گروه علوم سیاسی دانشگاه فردوسی مشهد افزود:عرفان در ظاهر ضد سیاست است یعنی می گوید كه دنیا محل گذر است و خیلی اهمیتی ندارد و باید كاری كرد كه فنای فی الله شد و مراتب سیر و سلوك را تقسیم می كنند و سعی می كنند در مراتب سیر و سلوكشان انسانهایی پرورش پیدا كنند كه حتی اگر یك جامعه فاسد هم باشد آنها بتوانند به سعادت برسند.
دكتر اسلامی گفت:عرفان در دوره های زوال سیاست در ایران خودش را نشان داده یعنی اگر بررسی شود خواهید دید كه زمانی كه مغولها به ایران حمله می كنند اوج گرایشهای عرفانی در ایران است مثلا خانقاه به وجود می آید و بعد عارفان خیلی بزرگی پدید می آیند، اما این عرفان در ظاهر،ضد سیاست است اما در باطن اصلا این گونه نیست كه در آن مفاهیم سیاسی وجود نداشته باشد.
وی افزود: از همان دوران قدیم مفاهیمی چون ولایت، مریدی و مرادی، سلسله مراتبی كه در خانقاه بوده، موقوفات و نظام تعلیم و تربیتی كه عرفا داشته اند همه و همه مناسبات پیچیده ای را در بینشان ایجاد كرد.
او گفت:عرفان، در عین حال كه می گفته به سیاست كاری ندارم ولی بعدها عرفا در شكل گیری و پیدایش دولت ملی در ایران در دوره صفویه نقش اساسی داشتند و شیخ صفی الدین اردبیلی خودش یك عارف بوده و خانقاه بزرگی در اردبیل داشته است به گونه ای كه استقلال سیاسی ایران بعد از حمله اعراب توسط همین سلسله عرفا و صوفیان به وجود می آید.
وی افزود:در دوره قاجاریه هم عرفا خیلی قدرت داشتند و برای خود فرقه و جریان داشتند و هنوز هم جریان های عرفانی ای وجود دارد كه قدرت و منابع اقتصادی دارند و هر چند به ظاهر می گویند كه در سیاست دخالت نمی كنیم ولی دخالت می كنند.
او گفت:در این میانه امام خمینی(ره) سعی می كند فقه، حكمت، فلسفه و عرفان را با هم تركیب كند و در عین حال از الزامات سیاست مدرن هم دوری نمی كند یعنی تمام وجوهی كه در مشروطه و جمهوری خواهی وجود داشته در اندیشه سیاسی ایشان هم وجود دارد پس اندیشه ایشان كاملا عرفانی نیست بلكه یك وجهی از آن عرفانی است در عین حال كه خود عرفان هم از سیاست مبرا و بر كنار نبوده و نیست.
1922/ گزارشگر: كامیار اسماعیل پور** انتشار دهنده: علی حیدر شاه حسینی
مشهد- ایرنا- به اعتقاد چند تن از استادان دانشگاه و روحانیان مشهد، امام خمینی (ره) در عین اینكه سیاستمداری بزرگ بود؛ عرفان اسلامی هم در جای جای آثار قلمی و تراوشات فكری آن حضرت موج می زد.
