قیام خونین 15 خرداد، سرآغاز شكوفایی نهضت و انقلاب اسلامی

به گزارش ایرنا، قیام 15خرداد، به افسانه جدایی دین از سیاست كه بیش از نیم قرن، از سوی استعمارگران و رژیم های دست نشانده آنان تبلیغ و ترویج شده بود، پایان داده و جداناپذیری اسلام از سیاست را، برای همگان آشكار كرد.
مردم متدین و دین دار ایران در قیام 15 خرداد 42 با پیوند عمیق خود با روحانیت و مرجعیت، با وجود سیاست سركوب و تهدید رژیم، ولی دست از حمایت رهبر و مرجع دینی خود برنداشته و در برابر ظلم و ستم و اقدام‌های ضد اسلامی رژیم شاه تا آخر ایستادند.
آیت الله نوری همدانی از مراجع تقلید طی سخنانی حادثه عاشورا را عامل اصلی در برانگیختن ملت ایران و قیام 15 خرداد دانست و گفت:قیام 15 خرداد انقلاب اسلامی ایران یكی از حوادث بزرگ تاریخ معاصر بود كه به پیروزی انقلاب اسلامی منتهی شد.
وی گفت: انقلاب اسلامی نیز در راستای بعثت نبی مكرم اسلام(ص)، غدیر و عاشورا بوده و در نهایت به قیام حضرت مهدی(عج) منتهی خواهد شد.
آیت الله مكارم شیرازی نیز در دیدار با اعضای ستاد بزرگداشت قیام 15خرداد 42 گفت: بنده به اتفاق جمعی از علما و فضلا همچون شهید مطهری، مرحوم فلسفی و شهید هاشمی‌نژاد در شب 15 خرداد 42 دستگیر و یك سال را در زندان شهربانی سپری كردیم. به خاطر دارم زمانی كه در زندان شهربانی بودیم، برخی افسران كه در اتاق كناری بودند با خود می‌گفتند 'نباید حتی یك تیر هم هدر برود و باید هر گلوله سینه یك انقلابی را بشكافد'.
وی ادامه داد: باید دستاوردهای قیام تاریخی 15 خرداد 42 از طریق دروس مدارس و دانشگاه‌ها و رسانه‌ها تبیین شود.

*تغییر روش های اصلاح طلبانه به براندازی رژیم
كشتار مردم در قیام خونین 15 خرداد، چهره رژیم شاه را كه تا آن زمان تقصیرها را به گردن نخست وزیران خود می‌انداخت افشا نمود و انقلابیون پس از آن با عبور از راه های اصلاح طلبانه، سرنگونی نظام سلطنتی را خواستار شدند و در حقیقت
قیام 15 خرداد و نقطه آغاز نهضت بازگشت به خویشتن در ایران شد به گونه ای كه پس از آن حادثه انجمن‌های اسلامی در نقاط مختلف پدید آ‌مده و جو غیر اسلامی در دانشگاه ها و دیگر مجامع به آرامی شكسته شده و طلاب، دانشجویان و مردم وارد عرصه جدی با رژیم شدند. و خواهان براندازی این رژیم شده بودند.
جرقه انقلاب اسلامی از سال 1340 زده شده و تا سال 1343 برخی مقدمات همراه بود و در این دوره حركت های اعتراضی مردم به رژیم بیشتر رنگ و بوی مذهبی گرفته و حوزه های علمیه در راس آنها حضرت امام راحل پرچمدار مبارزه شدند.

*زمینه های قیام 15خرداد
رحلت آیت اللّه بروجردي و مطرح شدن نام امام خمیني به عنوان مرجع تقلید، جریان لایحه انجمن هاي ایالتي و ولایتي، . جریان همه پرسي ششم بهمن، حادثه خونین فیضیه 1341و دستگیري امام راحل زمینه ساز قیام خونین 15خرداد بود.

*دستاوردهای قیام 15خرداد
آشكار شدن ماهیت ضد اسلامي شاه، تقویت روحیه دیني و دفاع مذهبي مردم، افزایش رشد سیاسي روحانیت و توده‌هاي مردم، قرار گرفتن علما و مراجع در سطح رهبري و پیشتازان نهضت، تعمیق پیوند روحانیت با اقشار مختلف بویژه دانشجویان، افشاي چهره ریاكارانه شاه، شكل‌گیري جدّي اندیشه براندازي رژیم، رشد آگاهي و تفكر انقلابي مردم و فروپاشي تز جدایي دین از سیاست و مهمتر از همه پیروزی انقلاب اسلامی در سال 57 از مهمترین دستاوردهای قیام خونین 15خرداد سال 42 بود.

*نگاهی به پیشینه این قیام

*سخنرانی تاریخی امام راحل در سال 42
سخنرانی تاریخی امام در 13 خرداد (عاشورای) 1342 كه منجر به دستگیری ایشان توسط رژیم و قیام تاریخی 15 خرداد شد، بسیار كوبنده و به عبارت دیگر اولین رویارویی مستقیم امام را شخص شاه بود.
امام راحل در 13 خرداد 42 كه منجر به تظاهرات و قیام خونین مردم قم در سال 42 شد، فرمودند:امروز به من اطلاع دادند كه بعضی از اهل منبر را برده اند در سازمان امنیت و گفته اند شما سه چیز را كار نداشته باشید، دیگر هر چه می خواهید بگویید، یكی شاه را كار نداشته باشید، یكی هم اسرائیل را كار نداشته باشید، یكی هم نگویید دین در خطر است. این سه تا امر را كار نداشته باشید، هر چه می خواهید بگویید. خوب اگر این سه تا امر را ما كنار بگذاریم، دیگر چه بگوییم؟! ما هر چه گرفتاری داریم ازاین سه تاست.
حضرت امام راحل در این سخنرانی شخص شاه را به خاطر مخالفت با روحانیت و مردم به شدت مورد سرزنش قرار داد و به وی هشدار داد از سرنوشت رضاه شاه پهلوی عبرت بگیرد.

*دستگیری امام راحل
بعد از این سخنرانی حماسی، ماموران رژیم احساس خطر كرده و به خشم آمدند، ساعت 3 بامداد 15 خرداد، چند مأمور در تاریكی شب و پس از محاصرهٔ بیت حضرت امام خمینی، به درون خانه ریختند و ایشان را دستگیر كرده و ابتدا به بازداشتگاه باشگاه افسران و س‍پس غروب روز بعد، به زندان قصر واقع در تهران بردند.در تهران از ساعت 9 صبح خبر بازداشت امام خمینی پخش شد. مردم و سایر اقشار مانند طلاب و دانشجویان با شعار 'خمینی را آزاد كنید ' به خیابان‌ها ریختند و به حمایت از امام راحل پرداختند.

*واكنش مردم قم به دستگیری امام راحل
پس از انتشار خبر دستگیری حضرت امام راحل در 15 خرداد 1342، بسیاری از مردم قم، به منزل ایشان رفتند و به اتفاق فرزندشان، حاج آقا مصطفی، ساعت شش بامداد، به سمت حرم مطهر حضرت معصومه(س) حركت كردند. پس از مدتی، صحن حرم مطهر حضرت معصومه (س) و خیابان های اطراف، لبریز از جمعیّت شد كه شعارِ 'یا مرگ یا خمینی'را با هیجان شدیدی تكرار می كردند. در همان زمان، علما و مراجع وقت هم با صدور بیانیه هایی، خواستار آزادی فوری حضرت امام شدند. در حدود ساعت 10 صبح، با ورود نیروهای مسلح برای تقویت نیروهای شهربانی قم، تیراندازی و رگبار مسلسل ها شروع شد و تعداد زیادی از مردم زخمی شده یا به شهادت رسیدند. شدت تیراندازی به حدی بود كه امكان انتقال زخمی ها و اجساد شهیدان نبود و این كشتار، تا ساعت پنج عصر ادامه یافت.

*علل و زمینه های قیام
فساد هیأت حاكمه، فقر و محدودیت های اقتصادی ـ اجتماعی، جامعه ایران را در موقعیت انفجاری قرار داده بود و مردم نیز در سایه هدایت های علما به رشدی سیاسی و اجتماعی دست پیدا كرده بودند. قانون انجمن‌های ایالتی و ولایتی در اولین دورهٔ مجلس شورای ملی به منظور تشكیل شوراهای استان و شهرستان به تصویب رسیده بود و تا زمان نخست وزیری اسدالله علم این قانون بدون تغییر مانده بود. قانون مذكور در 14 مهر 1341 با 92 ماده و 17تبصره از تصویب كابینه امیر اسدالله علم گذشت.
به موجب این مصوبه كه در غیاب مجلس، حكم قانون را داشت، به زنان حق رأی داده می‌شد و همچنین شرط مسلمان بودن و سوگند به قرآن مجید از شرایط انتخاب شوندگان حذف شد.
پس از آن كه لایحه انجمن‏های ایالتی و ولایتی، با مخالفت و مقاومت پی گیر و قاطع امام خمینی (ره) و دیگر مراجع ملغی گردید. شاه در 19 دی ماه 1341 سالروز اصلاحات ارضی به طور رسمی اعلام كرد قصد دارد اصول شش گانه‏ای این اصلاحات ارضی را به رفراندوم بگذارد.این اصول كه شاه به آن‏ها نام انقلاب سفید داده بود، در حقیقت همان رفراندوم‏هایی بود كه امریكا به كشورهای توسعه نیافته اعلام كرده بود.
این اصول ششگانه عبارت بودند از: القای رژیم ارباب و رعیتی، ملی كردن جنگل ها در سراسر كشور، فروش سهام كارخانه های دولتی به عنوان پشتوانه اصلاحات ارضی، سهیم كردن كارگران در منافع كارگاه های تولیدی و صنعتی،اصلاح قانون انتخابات، ایجاد سپاه دانش به منظور اجرای تعلیمات عمومی و اجباری.
امام خمینی (ره) در واكنش به اصرار شاه بر انجام رفراندوم، در روز 2 بهمن 1341، ه.ش طی اعلامیه‏ای آن را تحریم كرده و رفراندوم اجباری نامید كه در مقابل حكم اسلام و قانون اساسی بی ارزش است.
به دنبال انتشار این اعلامیه، بازار تهران تعطیل شد و كسبه با سر دادن شعارهایی علیه رفراندوم به تظاهرات پرداختند.
گروهی از مردم و دانشجویان مسلمان دانشگاه تهران نیز تظاهرات بر پا كردند كه مورد هجوم پلیس قرار گرفته و تعدادی از آن‏ها مجروح و دستگیر شدند.در قم نیز تظاهرات مردمی با حمله پلیس و مجروح شدن و دستگیری عده‏ای مواجه شد.
در این شرایط شاه برای این كه پیش از رفراندوم، مراجع و علمای قم را متقاعد كند با اطلاع پیشین به قم سفر كرد.فرماندار قم تلاش نمود تا علما را به استقبال شاه ببرد، اما این حركت‏ با اقدام به موقع امام خمینی (ره) خنثی شد.
امام در پاسخ به استفتای جمعی از متدینان تهران كه از تصویب ملی سؤال كرده بودند، می‏نویسد:به نظر این جانب رفراندوم كه به لحاظ رفع بعضی از اشكالات به اسم تصویب ملی خوانده شده، مخالف رای جامعه، روحانیت اسلام و اكثریت قاطع ملت است‏
ایشان در ادامه ایرادات خود بر تصویب ملی یا رفراندوم نوشته بود: به پاره‏ای از اشكالات اشاره می‏نمایم: 1.در قوانین ایران رفراندوم پیش بینی نشده است.2.معلوم نیست چه مقامی صلاحیت دارد رفراندوم نماید و این امری است كه باید قانون معین كند.3.لوایح ششگانه مبهم‏اند و فاصله اعلان آن‏ها تا زمان برگزاری رفراندوم اندك است و مردم مهلت اندیشیدن درباره آن‏ها را ندارند.4.اكثریت جامعه ایران قوه تشخیص فهم این اصول را ندارند.5.رای دادن باید در محیط آزاد باشد و این در ایران عملی نیست‏ .
امام راحل در پایان نیز فرمودند: به نظر می رسد این رفراندوم اجباری مقدمه برای از بین بردن مواد مربوط به مذهب است، علمای اسلام از عمل سابق دولت راجع به انتخابات انجمن‏های ایالتی و ولایتی برای اسلام، قرآن و مملكت احساس خطر كرده‏اند و به نظر می‏رسد كه همان معانی را دشمنان اسلام می‏خواهند به دست جمعی مردم ساده دل اغفال شده اجرا كنند.
ماه محرّم 1342 كه مصادف با خرداد بود فرا رسید. امام خمینی این فرصت را برای دعوت مردم به قیام علیه رژیم مستبد شاه غنیمت شمرد. روز عاشورا جمعیت صدهزار نفری در تهران با داشتن عكسهایی از امام به تظاهرات پرداختند و در مقابل كاخ مرمر (محل استقرار شاه) برای اوّلین بار در پایتخت شعار «مرگ بر دیكتاتور» سر دادند. روزهای بعد نیز در دانشگاه و بازار و مقابل سفارت انگلیس تظاهرات گسترده‏ای در حمایت از قیام امام برپا بود.
امام خمینی عصر عاشورای سال 1383 هجری قمری (13 خرداد 1342 شمسی) در مدرسۀ فیضیه نطق تاریخی خویش را كه آغازی بر قیام 15 خرداد بود ایراد كرد. بخش عمده‏ای از سخنان امام در بیان نتایج زیانبار سلطنت دودمان پهلوی و افشای روابط پنهانی شاه و اسرائیل اختصاص داشت. در همین سخنرانی بود كه امام خمینی با صدای بلند خطاب به شاه فرمود: آقا! من به شما نصیحت می‏كنم؛ ای آقای شاه! ای جناب شاه! من به تو نصیحت می‏كنم؛ دست بردار از این كارها. آقا! اغفال دارند می‏كنند تو را. من میل ندارم كه یك روز اگر بخواهند تو بروی، همه شكر كنند... اگر دیكته می‏دهند دستت و می‏گویند بخوان، در اطرافش فكر كن... نصیحت مرا بشنو... ربط مابین شاه و اسرائیل چیست كه سازمان امنیت می‏گوید: از اسرائیل حرف نزنید... مگر شاهْ اسرائیلی است؟.

*دیدگاه حوزویان در مورد قیام 15خرداد
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم در این زمینه گفت:قیام 15خرداد آغاز نهضت امام راحل و نقطه عطفی در تاریخ مبارزات مردم ما با رژیم ستم شاهی و مقابله علنی با استكبار جهانی بود.
حجت الاسلام والمسلمین محمود رجبی افزود: حضرت امام راحل بر اساس وظیفه دینی خود مبنی بر اینكه علمای اسلام باید پاسدار دین و شریعت باشند،در مقابل رژیم پهلوی كه به دستور اربابان خود دنبال تحقیر امت و زیرپاگذاشتن عزت نظام اسلامی بودند، قیام كرده و به پاخواستند.
وی گفت: سخنرانی تاریخی امام راحل در خرداد 42 باعث تزلزل رژیم شاه و خروش مردم مسلمان ایران علیه ظلم و استبداد بود، اقشار مختلف مردم برای دفاع از حضرت امام راحل و اسلام ناب به میدان آمده بودند.
رجبی یادآورشد: حضرت امام خمینی (ره) تجسم اسلام و مرجعیت شیعه بود و مردم بر اساس انگیزه خالص دینی و دفاع از دین و شریعت اسلام، پشت سر امام راحل قرار گرفتند و در نهایت این قیام تا پیروزی انقلاب پایدار مانده است.
وی ادامه داد: در فاصله رخداد قیام 15خرداد تا انقلاب اسلامی، همواره اعضای برجسته روحانیت و حامعه مدرسین حوزه علمیه قم پیام امام راحل را در سراسر كشور به گوش مردم و اقشار مختلف جامعه رسانده و مردم نیز با دریافت این پیام ها حضور جدی در صحنه مبارزه با رژیم داشتند.
رجبی گفت: رژیم شاه برای مقابله با نهضت امام راحل، تمام اعضای جامعه مدرسین حوزه علمیه قم را تبعید و یا زندانی كرد تا قیام و نهضت را سركوب كند ولی با این كار جامعه مدرسین عقب نشینی نكرده و عشق و علاقه مردم به امام نیز افزایش پیدا كرد.
وی با اشاره به اینكه شهادت شهید مصطفی خمینی نیز سرآغاز دیگری برای نهضت انقلاب بود، اظهار داشت: در كنار قیام خونین 15 خرداد، شهادت فرزند امام راحل نقطه دیگری برای جوشش حركت های انقلابی بوده و باعث شده تا سخنرانی امام راحل در این زمینه، امت را از درون متحول و یك انقلاب معرفتی را در جامعه ایجاد كند.

*رسالت ما در قبال حوادث بزرگ تاریخی
عضو جامعه مدرسین حوزه علمیه قم با اشاره به رسالت ما در قبال حوادث بزرگ تاریخی یادآورشد: اولین وظیفه ما زنده نگه داشتن مظاهر انقلاب از جمله قیام 15 خرداد است و برای این كار باید اصول تفكر امام راحل را ترویج، نهادینه سازی و زنده نگه داریم.
رجبی اظهار داشت: پیروی از خلف صالح حضرت امام راحل یعنی رهبر معظم انقلاب گامی مهم دیگر برای زنده نگه داشتن راه ویاد امام راحل و تاریخ انقلاب است.
وی بیان داشت: محور اصلی سخنان حضرت امام راحل همیشه ولایت فقیه بود و ما با حمایت از ولایت فقیه از از راه و آرمان های امام راحل به صورت عملی دفاع كنیم.

*قیام 15خرداد جوهره انقلاب اسلامی
عضو مجمع مدرسین و محققین حوزه علمیه قم نیز بر این باور است كه قیام 15 خرداد جوهره اصلی انقلاب اسلامی 15خرداد بوده و در این قیام رهبری نهضت در دست مرجعیت و روحانیت قرار گرفته و جریان های مردمی نیز وارد صحنه مبارزه شده بودند.
حجت الاسلام والمسلمین محمود صلواتی در گفت وگو با ایرنا خاطرنشان كرد: در جریان 15خرداد مردم از مرجعیت امام راحل و رهبری ایشان در نهضت استقبال گسترده ای را انجام داده و در حقیقت نهضت یك شاخصی به نام مرجعیت پیدا كرده بود.
*نقش روحانیت و مرجعیت در حادثه 15خرداد
وی گفت: مردم به دلیل اعتقادی كه به مرجعیت و روحانیت داشته، حركت انقلابی خود را با جدیت ادامه داده و از تهدیدهای رژیم به سركوب و خشونت نیز هراسی نداشتند.
صلواتی یادآورشد: رژیم تصور می كرد با بازداشت حضرت امام راحل می توانند خللی در روند مبارزه و حركت انقلاب ایجاد كند ولی با حضور بزرگان دینی و شاگردان حضرت امام راحل و روحانیت بزرگ، مردم صحنه مبارزه را ترك نكرده بلكه با حضور خود در صحنه، این جریان را حفظ و تا پیروزی انقلاب اسلامی تداوم دادند.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان كرد: ما امروز باید باید همان ویژگی هایی كه آن زمان بوده را در خود حفظ كنیم، روحانیت جایگاه و پایگاه مردمی خود را حفظ و از گرایش پیدا كردن به سمت قدرت و دنیا پرهیز كند.
صلواتی گفت: روحانیت به رهبری امام راحل آغازگر و جوهره انقلاب اسلامی بوده و باید ای جایگاه برای همیشه حفظ و محفوظ بماند.
استاد حوزه علمیه قم خاطرنشان كرد: برای تداوم انقلاب و زنده نگه داشتن یاد و خاطره قیام 15 خرداد، باید پیوند روحانیت با مردم هر روز گسترده تر گردد و اجازه ندهیم بین مردم، روحانیت و پیشتیازان انقلاب اسلامی دوگانگی ایجاد شود.
آیت الله هاشم نیازی عضو مجلس خبرگان رهبری نیز در سخنانی در این زمینه به ایرنا گفت: خروش مردم و حمایت از امام راحل در آن زمان برای شاه غیرقابل تصور بود به همین دلیل فضای سركوب و اختناق را در پیش گرفته و این روش در نهایت به سقوط آنها منجر شد.
حجت الاسلام والمسلمین محمدجعفر سعیدیان استاد حوزه علمیه قم نیز بر این باور است: مهمترین اتفاق در قیام 15 خرداد حضور علنی مرجعیت در مبارزات بود، رژیم نیز سعی كرده امام، مراجع و مردم را سركوب كند ولی مهمترین انگیزه امام در این دوره، عدالت طلبی از پایگاه دین بود كه آن را محقق كرده است.
7401/ 6133/ گزارش: بهمن اطمینان ** انتشار- جعفرمسلمی