جلوه هاي رمضان در ديار نخل و آفتاب

دراين مطلب آمده است: ماه مبارك رمضان در سيستان و بلوچستان با توجه به آداب و رسوم خاص مردم اين استان از شور و حال ويژه اي برخوردار است و حتي گرماي هواي بيش از 40 درجه هم نتوانسته است ذره اي از شوق عبادت مردم اين خطه در اين ماه پر بركت بكاهد و مردم سيستان و بلوچستان نيز هر سال با آداب و رسوم خاص خود وارد اين مهماني بي مانند مي شوند. با توجه به اين كه در ماه ميهماني حضرت حق قرار داريم در شماره قبل قسمت هايي از فرهنگ و ميراث معنوي سيستان و بلوچستان را در اين ماه مبارك مرور كرديم و در اين شماره نيز به ادامه آن مي پردازيم.
يكي از كارشناسان ميراث فرهنگي مي گويد: علاوه بر سحر خواني در رمضان و آيين رمضونيكه، برپايي نشست هاي مذهبي، دعا و مراسم ذكر مصيبت اهل بيت (ع) و دوره هاي قرآن از ديگر مراسم مرسوم در ميان مردم منطقه سيستان به ويژه بانوان است.
«ابراهيمي» مي افزايد: در اين ايام روزه داران براي تامين آب بدن و كاهش تشنگي بيش از حد، براي وعده افطار غذاهاي سرد آب دار منطقه مانند آب دوغ خيار و كشك استفاده مي‌كنند تا در طول روز دچار گرمازدگي نشوند. هر چند حليم محلي (غلور) نيز در وعده افطار بسيار رايج است، مردم سيستان در گذشته براي اين كه در طول روز دچار افت قند نشوند از آلوي خشك، برگ زرد‌آلو و دواهاي محلي، مربايي درست مي كردند كه با خوردن آن در طول روز احساس ضعف نمي‌كردند.
وي ادامه مي دهد: حضور دسته جمعي نمازگزاران در ماه مبارك رمضان در مساجد و برگزاري نماز به صورت جماعت جلوه ديگري به اين مكان ها در مناطق شهري و روستايي سيستان و بلوچستان مي بخشد، در اين استان نمازگزاران پس از اقامه نماز به تشريح احكام و معارف اسلامي كه توسط روحاني بومي يا اعزامي ارائه مي‌شود، گوش فرا مي دهند.
سنت «آرَك و بَرَك»
اين كارشناس ميراث فرهنگي اظهار مي كند: يكي از سنت هاي قديمي و پسنديده مردم سيستان در گذشته اين بود كه از هر اجاقي كه دود بلند مي شد و تا هر شعاعي كه دود مي رفت، خانواده ها مقيد بودند هر كس يك كاسه اي از غذا را براي ديگران ببرد بنابراين سنتي به نام «آرَك و بَرَك» يعني آوردن و بردن رواج داشت.
بسياري از خانواده ها به خويشاوندان خود، پدر و مادر، همسايه ها و افراد فقير و مسكين غذا مي رساندند و هنوز هم اين سنت با پخش نذري ها و توزيع غذاهايي مانند شله زرد، نان برك يا شيربرنج ادامه دارد.
وي تصريح مي كند: در اين منطقه رسم است ماه رمضان، هر خانه اي كه براي افطار خانواده خود غذاي گرم مانند گوشت و امثال آن تهيه مي كند كه به اصطلاح محلي به آن ديگ بار مي گويند هنگام افطار مقداري از آن را در كاسه يا بشقابي مي گذارد و به در خانه همسايگاني كه ديگ بار نگذاشته اند مي فرستد و هديه مي دهد. اهالي هر محله پيش از اذان مغرب در حد توان خود مواد غذايي مانند خرما، چاي، آش، شله زرد و ... به مسجد مي برند و پس از اقامه نماز مغرب به پذيرايي از روزه داران مي پردازند.
به گفته وي اهالي سيستان و بلوچستان شركت در مراسم ختم قرآن، افطاري دادن، ديد و بازديد از بزرگ ترها و همچنين عيادت از افراد مسن و بيمار را در اين ماه مبارك وظيفه هر مسلمان و انسان آزاده مي دانند و خود را به انجام چنين اعمالي مقيد مي دانند، در روزهاي پاياني اين ماه هم مردم سيستان مراسم ويژه اي را براي استقبال از عيد فطر، عيد بزرگ مسلمانان دارند و در نقاط مختلف سيستان گاهي ديده مي شود كه مردم سه روز به جشن و شادماني اين روز بزرگ ديني مشغول مي شوند.
سوچكي و نماز تراويح
ابراهيمي درباره آداب و رسوم مردم بلوچستان هم مي گويد: در بلوچستان نيز همانند منطقه سيستان و ديگر نقاط كشور آداب بسيار اصيلي در ماه ضيافت الهي مرسوم است، زنان و مردان بلوچ از نيمه دوم ماه شعبان خانه را غبارروبي و زمينه برگزاري آداب و رسوم رايج اين قوم در ماه رمضان را فراهم مي كنند. بعد از نظافت مساجد توسط مردان بلوچ، زنان به روشن كردن مشك و دود دادن مواد خوشبويي به نام «سوچكي و اوددار» كه بيشتر از كشورهاي حاشيه خليج فارس يا پاكستان تهيه مي شود، اقدام مي كنند؛ سوچكي تكه هاي نازكي از يك درخت بسيار خوشبو است كه معمولاً با مواد معطر ديگر آغشته و در ظروفي با طرح هاي محلي شيك در فروشگاه ها عرضه مي شود.
به گفته وي، از ابتداي ماه رمضان پس از نماز عشاء مردم بلوچ و اهل سنت نماز تراويح را كه بيست ركعت است به صورت نماز جماعت پشت سر يكي از حافظان قرآن كريم مي خوانند، هر شب در نماز تراويح يك جزء قرآن يا حتي بيشتر با صداي خوش حافظ خوانده مي شود و طوري تنظيم مي شود كه تا شب هاي پاياني ماه مبارك رمضان ختم قرآن و مراسم آن انجام شود، در اين مراسم پس از پايان نماز تراويح امام جماعت به سخنراني مي پردازد و سپس دعاي ختم قرآن و دعا براي اسلام و مسلمانان و شفاي مريض ها خوانده مي شود.
خوراكي هاي خاص ماه رمضان
وي با اشاره به غذاهايي كه بلوچ ها در ماه رمضان مصرف مي كنند مي افزايد: تباهگ يكي از اصلي ترين غذاهاي ماه مبارك رمضان است كه در وقت سحر صرف مي شود، اين غذا مخلوطي از برنج و گوشت خشك شده است كه بسيار خوشمزه و لذيذ بوده و طرفداران زيادي در ميان قوم بلوچ و حتي غير بلوچ هاي منطقه دارد، آماده‌ سازي تباهگ يك هفته تا 10 روز طول مي‌كشد، به همين دليل كار تهيه اين خوراك مخصوص ماه مبارك رمضان از نيمه دوم شعبان آغاز مي شود.
نحوه تهيه تباهگ به اين ترتيب است كه ابتدا قصابان ماهر گوشت را به صورت لايه ‌هاي نازك و ورقه هاي ظريف پهن مي برند و سپس پودر انار ترش، آب ليمو و نمك را به صورت خمير در آورده و روي لايه‌هاي گوشت مي مالند و بعد از آن ورقه هاي گوشت را در فضايي باز بر روي بند يا طنابي در مجاورت تابش آفتاب آويزان مي كنند.
براي جلوگيري از نفوذ گرد و غبار گوشت هاي آويز شده را با تور يا پارچه هاي مخصوص مي پوشانند به شكلي كه هوا و نور كافي به گوشت برسد و بعد از خشك شدن گوشت، آن را جمع آوري مي كنند و در كيسه هاي پارچه‌اي قرار مي دهند تا در طول ماه مبارك رمضان آن را با برنج طبخ و مصرف كنند. اين خوراك خوشمزه از قرن ها پيش ميان مردم بلوچستان رواج داشته و با توجه به نبود برق در آن زمان تباهگ بهترين و آسان ترين روش براي مصرف طولاني مدت گوشت به شمار مي رفته است.
وي اضافه مي كند: بت ماش نيز نوعي غذاست كه بيشتر در ميان افراد مسن يا خاص طرفدار دارد و در ماه مبارك رمضان و هم در فصل زمستان به ويژه هنگام بارش باران بر سفره مردمان بلوچ قرار مي‌گيرد. بت ماش در مناطق جنوبي بلوچستان همراه با ترشي انبه يا ليمو صرف مي شود، اين غذا كاملاً نرم است و از موادي مانند برنج، روغن، ماش و افزودني هاي معطر تهيه مي شود. معمولاً كساني كه قادر به تهيه تباهگ نيستند در ماه رمضان بيشتر از غذاي پرچرب مانند بت ماش استفاده مي كنند كه به خاطر نرمي بيش از حد معمول آن، هنگام سحري ميل مي شود، به عقيده مردم اين منطقه هر كس هنگام سحري بت ماش بخورد در طول روز كمتر گرسنه مي شود.
اين كارشناس مي گويد: در دهه سوم ماه مبارك رمضان يعني از نوزدهم تا بيست و نهم مراسم شب هاي قدر برگزار مي شود يعني مهم ترين مراسم در اين شب ها ختم قرآن است كه با شكوه خاصي در يكي از مساجد محل هاي مختلف برگزار مي شود و هركدام از مساجد كه حافظ قرآن توانسته با قرائت قرآن در بيست ركعت نماز هاي تراويح هر شب يك تا دو جزء از قرآن كريم را قرائت كند و چنانچه شب نوزدهم سي جزء قرآن را بخواند در آن مسجد آن شب مراسم ختم قرآن برگزار مي شود و مردم آن منطقه و حتي از مناطق دور دست در اين مراسم معنوي شركت مي كنند و اين مراسم تا پايان ماه مبارك همراه با دعا و نيايش در مساجد مختلف برگزار مي شود.
وي خاطرنشان مي كند: در روزهاي پاياني ماه رمضان فردي كه هر شب با صلوات و غزل و شعر خواني بر بالاي مناره مسجد مردم را هر سحر بيدار مي كرد اين شب ها شروع به خواندن اشعاري در وداع ماه مبارك رمضان و بيان جملات «الوداع الوداع اي ماه رحمت الوداع الوداع اي ماه بركت الوداع» مي كند و با گريه افسوس مي خورد كه اين ماه رحمت و ماه مهماني خداوند به پايان رسيده است.
8006**6081دريافت كننده: نرگس تيموري**انتشار دهنده: حيدر سراياني