ایران كشوری خشك و نیمه خشك است بنابراین همواره در معرض گرما و خشكی قرار داشته، تابستان های طاقت فرسا به ویژه در مناطق كویری ایرانیان را بر آن داشت تا دست به ابداع بادگیر بزنند، بادگیر برج هایی هستند كه برای تهویه بر بام خانه ها ساخته می شدند.
استفاده از آن در برخی شهرها به حدی زیاد بود كه به همان نام معروف شدند مانند یزد كه به شهر بادگیرها معروف است.
اما به مرور زمان و با توسعه شهر نشینی و پیشرفت فناوری، كولرها در اشكال آبی و گازی جایگزین بادگیرهای سنتی شدند و تا چند سال یكه تاز میدان بودند اما امروزه با به میان آمدن پدیده تغییر اقلیم و گرم شدن بر اثر فشار بیش از حد به طبیعت دوباره انسان تلاش می كند به گذشته خود برگردد و یا از امكاناتی كه در اختیار دارد بهینه تر استفاده كند.
همه می دانیم كه كاهش منابع آبی در دنیا به ویژه ایران با شتاب زیادی پیش می رود كه به اعتقاد كارشناسان ادامه این روند نگران كننده است و ممكن است بیشتر از نیمی از كشور را به بیابان تبدیل كند از این رو صرفه جویی در مصرف آب در دستور كار دولت قرار گرفته و مهمتر اینكه مردم به این نتیجه رسیده اند كه باید در الگوی مصرف خود تغییر ایجاد كنند.
آب از راه های زیادی هدر می رود كه یكی از آنها به ویژه در فصول گرم سال كولر است، چكه كردن آب از كولرها معضلی است كه در كلانشهری مانند تهران به فراوانی دیده می شود، به روایتی از خانه بیرون می روم، ساعت 6.30 صبح است، چند قدم بیشتر نرفته ام كه می بینم آب زیادی در كوچه جمع شده است، حساسیت همیشگی ام درباره آب، چشمم را به سوی منبع این آب هدر رفته می كشاند، محل وقوع جرم ناودان خانه همسایه است.
در این ساعت صبح این اتفاق دلیلی ندارد جز آب سر رفته از كولر، در بیشتر موارد و نقاط مختلف كولر در بیشتر مواقع روز به دلیل كمبود فشار آب خشك كار می كند و در طول شب با افزایش فشار آب پر می شود و آب از مخزن آن سر می رود، تا رسیدن به محل كار چند صحنه مشابه دیگر هم می بینم كه جای تاسف دارد.
این صحنه آشنایی است كه هر سال از اواخر بهار تا اواخر تابستان و گاهی بیشتر شاهد آن هستیم، شناور كولر كه كار تنظیم آب ورودی به مخزن را انجام می دهد یا تنظیم نیست یا فرسوده است و یا سازنده اش آن را خوب نساخته است و یا مهمتر از همه افرادی كه از آن برای خنك شدن استفاده می كنند بدون توجه هدر رفت آب كلید پمپ و سپس موتور كولر را می زنند.
آنچه در كولرهای آبی واضح است این است كه در طراحی آن به موضوع جلوگیری از هدر رفت آب توجه جدی نشده است و هدف فقط خنك كردن بود و بس!
هیچ چیز در یك تابستان داغ لذتبخش تر از فضایی با هوای خنك نیست این هوای خنك نیز به لطف كولر كه یكی از ابداعات بشر برای آسایش است، میسر شده است، اما می بینیم كه همین وسیله آسایش در صورت عدم استفاده صحیح بار سنگینی را بر محیط زیست و منابع آبی كشور وارد می كند.
قطعا هر فردی چنین تجربه ای را داشته كه در زمان عبور از كوچه و خیابان در هوای آفتابی آب بر سرش چكه كرده باشد و یا از ناودان های منازل جاری باشد، بله این آب اضافی است كه از مخزن كولرها به بیرون می ریزد و یا به علت درست كار نكردن شناور موجود در آن، به اصلاح آب می زند.
*** سندرم كولرهای آبی نیاز به درمان دارد
فرهاد امینی كارشناس ارشد برنامه ریزی و مدیریت محیط زیست در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: حدود پنج دهه است كولرهای آبی، شهرها و روستاهای ما را تسخیر كرده‌اند و طی این مدت مشكلات آن همچنان ادامه داشته و ابداعات مختلف به كار رفته مانند سایبان، عایق حرارتی، بزرگ كردن مخزن كولر و نصب تایمر نتوانسته تغیر قابل توجهی در این محصول ایجاد كند.
وی افزود: كولر آبی فقط یكی از محصولاتی است كه مانند استخوان در زخم فرو رفته است، با نگاهی به اطراف نمونه های مشابه بسیاری را می توان دید، نزدیك ترین آن، همتای زمستانه كولر آبی، یعنی بخاری گازی است، گاز منوكسید كربن منتشر شده از این وسیله به قاتل خاموش معروف است و آمار بالای قربانیان آن تیتر خبرها می شود.
امینی ادامه داد: كولر آبی یك نمونه بارز و فراگیر ' كم كاری' و 'بد كاری' در طراحی است كه تقریبا همه با آن سر و كار داریم و به همین دلیل خوب است نام این پدیده طراحی مساله ساز را ' سندروم كولر آبی' بگذاریم.
وی گفت: سندروم كولر آبی اشاره به فرآیندهای طراحی پیش از ساخت دارد كه هنگام طراحی، زمان و انرژی لازم و كافی را برای دیدن همه جوانب كار صرف نمی كنند یا از اساس از انجام این كار ناتوانند و نتیجه آن هم محصولی است كه به چرخه زندگی خود ادامه می‌دهد در حالی كه مشكلات اقتصادی و محیط زیستی ناشی از طراحی نامناسب آن در مقیاس كلان، به جای رفاه و آسایش، تخریب و دغدغه به ارمغان می آورد.
وی اظهار كرد: این سندروم را در همه جا می توان دید؛ در صنعت، كشاورزی، پزشكی، مخابرات، حمل و نقل، عمران، شهرسازی و هر جایی كه انسان به رویارویی با چالش‌ها و رفع نیازهایش پرداخته است، سندروم كولر آبی، بیماری ای است كه بر طراحی های انسان صنعتی و فرا صنعتی حاكم شده و دردها و معضلات بسیاری را برای او و كره زمین به ارمغان آورده است، بنابراین لازم است هر چه زودتر و با دقت و جدیت همه جوانب این بیماری را بررسی كنیم و آن را نادیده نگیریم چه بسا بدون انجام این كار به نجات محیط زیست هم امید چندانی نتوان بست.
*** استانداردهای سبز در ساختمان ها رعایت شود
محمد درویش مدیر كل دفتر مشاركت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست نیز به خبرنگار علمی ایرنا گفت: برای جلوگیری از هدر رفت آب از طریق كولرها باید دو كار انجام شود، اول اینكه فناوری كولرها را ارتقاء دهیم.
وی افزود: نكته بعدی این است كه اگر منازل از استانداردهای ساختمان سبز برخوردار باشند یعنی دیوارها و پنجره های دو جداره داشته باشند، پرت انرژی تا حد زیادی كاهش می یابد و نیازی به هزینه كردن زیاد برای گرم و سرد كردن منازل در فصول سرد و گرم سال نیست.
درویش اظهار كرد: داشتن استانداردهای سبز به مجوزهای پایان كار و محرك های تشویقی از سوی شهرداری ها برمی گردد تا مردم به فكر تغییر معماری منازلشان همگام با استانداردها برسند.
وی همچنین به روند كار كولرهای گازی نیز اشاره كرد و گفت: روند كار كردن این كولرها به گونه ای است كه در این فرایند آب تولید می كنند كه حجم زیادی است، برخی براوردها نشان می دهد با آب تولید شده از كولرهای گازی می توان فضای سبز كیش و قشم را آبیاری كرد در حالی كه ما آنرا هدر می دهیم.
مدیر كل دفتر مشاركت های مردمی سازمان حفاظت محیط زیست تاكید كرد: زمانی كه همگان به این باور برسند كه كشور از نظر منابع آبی در شرایط خوبی قرار ندارد می توان امیدوار بود وضع بهتر شود و به این ترتیب سهم عمده ای در كاهش مصرف بی رویه آب و انرژی داشته باشیم.
*** اختراع كولری با راندمان یك و نیم برابر كولرهای معمولی
همچنین دهقان مخترع كولرهای كم مصرف در گفت و گو با خبرنگار علمی ایرنا گفت: مصرف آب كولر به محیط آن بستگی دارد، میانگین مصرف آب هر كولر روزانه 400 تا 600 لیتر است كه حجم بسیار زیادی از این میزان آب هدر می رود اما باز هم میزان مصرف به موقعیت جغرافیایی منطقه بستگی دارد.
وی با اشاره به اختراع كولرهایی با مصرف كمتر و بازدهی بیشتر افزود: می توان راندمان كولرها را بالا برد تا این 600 لیتر به یك سوم كاهش یابد كه در كولرهای جدید میزان مصرف را به یك سوم كاهش دادیم این در حالی است كه راندمان بالاتر رفته است.
وی كه تاكنون حدود 30 اختراع در زمینه كاهش مصرف آب دارد ادامه داد: یكی از راه های پرت انرژی در كولرهای آبی، كانال هایی است كه در پشت بام ها نصب و هوای خنك را به داخل منازل هدایت می كند كه معمولا گالوانیزه هستند.
دهقان گفت: این كانال ها با تابش نور خورشید گرم می شوند كه در این صورت هوایی كه با صرف كردن انرژی خنك شده با قرار گرفتن در آنها چند درجه ای خنكی خود را از دست می دهد و به همان صورت وارد فضای منزل می شود كه در این شرایط كولر باید با آخرین ظرفیت كار كند و یا برای خنك شدن هوای منزل به ویژه در منازل بزرگتر از دو كولر استفاده شود كه این به معنای مصرف بیشتر آب و انرژی است.
وی گفت: در كولرهای جدید برای اینكه مانع پرت انرژی شویم كانال را حذف و خروجی را از كف پایین كولر گرفته ایم از این رو كولر از ساختمان فاصله ندارد كه در این حالت نیازی به كانال بیرون از ساختمان نیست و هوای خنك به طور مستقیم وارد كانال داخل ساختمان می شود بنابراین مصرف آب برای خنك كردن كمتر می شود همچنین هر چهار طرف كولر پوشال نصب می شود.
دهقان افزود: بر این اساس یك كولر به اندازه یك و نصفی كولرهای معمول كار می كند و راندمان آن نیز یك و نیم برابر شده است، فناوری شناورهای آن به گونه ای است كه از هدر رفت آب با سر رفتن جلوگیری می كند.
وی اظهار كرد: در زمستان معمولا برای جلوگیری از پرت انرژی دریچه های كولر داخل ساختمان را معمولا با پلاستیك می پوشانند كه هم نمای داخل خانه را نازیبا می كند و هم اینكه در صورت وزش باد در بیرون صدا تولید می كند كه در كولرهای جدید از فناوری استفاده شده كه با زدن یك كلید تمام دریچه ها در زمستان مسدود می شود و دیگر نیازی به نصب پلاستیك نیست.
وی گفت: این كولر ثبت اختراع و نمونه سازی شده و آماده تجاری سازی است و فقط منتظر سرمایه گذار هستیم.
علمی 9014**1440
خبرنگار: كیمیا عبدالله پور** انتشار: گلشن
برای اطلاع از اخبار متنوع علمی و فناوری، با كانال علمی ایرنا در تلگرام همراه شوید:
irnaelm@
https://telegram.me
تهران- ایرنا- هدر رفت آب در تابستان توسط كولرهای آبی معضلی است كه معمولا در تمام شهرها به ویژه كلانشهرها و مناطق گرم در تابستان به فراوانی دیده می شود، این در حالی است كه كشور با كمبود منابع آبی مواجه است.
