راه های تقویت سینمای دینی از زبان اهالی هنر هفتم

معاون قرآن و عترت وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی در مراسم افتتاحیه بیست و پنجمین نمایشگاه قرآن كریم از ضرورت انتقال مفاهیم قرآنی به زبان هنر سخن گفت، در مراسم اختتامیه نیز پررنگ شدن هنر در انتقال آموزه های دینی را از مهمترین دستاوردهای این نمایشگاه دانست.
حجت الاسلام محمدرضا حشمتی كه ریاست نمایشگاه امسال قرآن(هشتم تا 23 خرداد 96) را نیز به عهده داشت در همان مراسم افتتاحیه دست نیاز به سوی هنرمندان دراز كرد و از آنان خواست تا مفاهیم قرآنی را به نسل نو ارائه كنند و گفت كه كشور ما امروز نیازمند خلاقیت و آثار هنرمندان برای آشنا كردن كودكان، نوجوانان و جوانان با مفاهیم قرآنی است.
وی بخشی از سخنان اخیر حضرت آیت الله خامنه ای را مبنی بر تبدیل معارف قرآنی به گفتمان عمومی مردم نقل كرد و گفت: تاكید رهبر معظم انقلاب بر این مبناست كه هنرمندان و نویسندگان وارد این عرصه شده و مفاهیم قرآنی را به جامعه ارائه كنند. از همین رو زبان انتقال مفاهیم قرآن باید تغییر كند و بهترین زبان انتقال قرآن به نسل نو، زبان هنر است.
شاید كسانی كه در طول 18 روز برپایی نمایشگاه قرآن بازدیدی از غرفه ها و بخش های مختلف این تفرجگاه معنوی داشتند، صحنه های متفاوتی از درهم آمیختن هنر و قرآن را دیده باشند ولی دست اندركاران این نمایشگاه مقدماتی را فراهم كردند تا ارتباط میان هنرمندان و جامعه قرآنی بیشتر شود كه یكی از این كارها پخش تعدادی از فیلم های سینمایی در نمایشگاه امسال بود.
فیلم های سینمایی «مسافران بهشت»، «سر به مهر»، «زمانی برای شكفتن»، «رنگ خدا»، «ملك سلیمان»، «و اینك خدا»، «آفتاب مهتاب زمین»، «گهواره ای برای مادر» و «استشهادی برای خدا» نمونه ای از فیلم های دینی بود كه در نمایشگاه قرآن به نمایش درآمد ولی آیا برای انتقال مفاهیم قرآنی به زبان هنر، پخش این فیلم ها كافی است یا باید فرهنگی نو درانداخت و از زوایه های مختلف به بررسی مشكلات انتقال مفاهیم قرآنی با زبان هنر و به ویژه سینما پرداخت.
همزمان با برپایی نمایشگاه قرآن فرصتی فراهم شد تا پای صحبت های برخی فیلمسازان و كارگردانان و اهالی سینما بنشینیم و نظرات آنان را در این زمینه جویا شویم كه هر یك نیز راهكارهایی برای ترویج مفاهیم قرآنی و دینی به زبان هنر هفتم ارائه دادند.

** هنرمندان را دریابید
دو تن از كارگردانان سینما معتقدند برای تقویت سینمای دینی و ترویج دقیق آموزه های دینی باید مسئولان و جامعه قرآنی پیشقدم شده و هنرمندانی را دریابند كه دغدغه تولید فیلم های دینی دارند.
مسعود اطیابی كارگردان فیلم سینمایی «ماه گرفتگی» در گفت وگو با خبرنگار ایرنا افزود: وظیفه اصلی ارتباط بین هنر و قرآن در ابتدا بر عهده جامعه قرآنی است؛ یعنی در واقع اهالی قرآن از جمله قاریان، حافظان و مدیران قرآنی باید ابتدا برای انتقال مفاهیم قرآنی با زبان هنر پیشقدم شوند.
وی افزود: جامعه قرآنی كشور كه به صورت متمركز و مستمر با مفاهیم قرآنی در ارتباط هستند و از طرف دیگر نیز با مردم سخن می گویند، اهمیت این ارتباط و راه‌های انتقال آن را دریابند و در ادامه با اقشار مختلف از جمله هنرمندان و مخصوصاً سینماگران برای انتقال جذاب آن مذاكره كنند.
این تهیه كننده سینما اضافه كرد: البته هنرمندان نیز علاقه و ارتباط نزدیك با قرآن و مفاهیم دینی دارند و با این آموزه‌ها از دوران كودكی عجین بوده‌اند و با آغوش باز از این كار استقبال می‌كنند.
وی ادامه داد: البته بخشی از هنرمندان ما از دوران كودكی با آموزه‌های قرآنی آشنا هستند اما باید بپذیریم كه بعضی از هنرمندان كمتر با این آموزه ها آشنا هستند و اینجا می‌طلبد كه فعالان قرآنی ورود كنند و با در اختیار قراردادن دائرة ‌المعارف قرآنی به هنرمندان آنها را با بخشی از این اخلاقیات آشنا كنند.
كارگردان فیلم سینمایی «اخلاق تو خوب كن» تاكید كرد: این نوع اقدام فعالان قرآنی به معنای این نیست كه سفارشی به هنرمندان دهند و یا توصیه ای برای تولید یك اثر قرآنی كنند بلكه فیلمسازان و جامعه هنری كشور همواره نشان داده وقتی در مسیر قرار گیرد، خود به آن سمت تمایل پیدا می كند.
اطیابی با تاكید بر اینكه باید عادت كنیم برای پاسخ به پرسش هایمان به قرآن رجوع كنیم، خاطرنشان كرد: اگر فاصله‌ای میان مردم و آموزه های قرآنی هر چند اندك هم به وجود آمده است باید برای جبران این خلاء اخلاق دینی را در جریان زندگی وارد كنیم كه بخشی از این كار با ساخت فیلم و سریال‌های تلویزیونی قابل امكان است.
علی قوی تن كارگردان و تهیه كننده سینما نیز معتقد است مهمترین پشتوانه ساخت فیلم های دینی و قرآنی، حمایت متولیان و مسئولان دینی و فرهنگی است و از این رو خواستار رصد كردن فیلم های ارزشی و دینی از سوی این مسئولان است.
كارگردان فیلم سینمایی «آفتاب، مهتاب، زمین» به خبرنگار ایرنا گفت: مفاهیم قرآنی و دینی را نمی توان به صورت اجباری در افراد نهادینه كرد تا به سراغ فیلم های قرآنی بروند، بلكه باید كسانی را حمایت كرد كه ذاتا به اینگونه مسائل گرایش دارند و با گذاشتن وقت و سرمایه خود به تولید فیلم های دینی و قرآنی می پردازند.
وی تاكید كرد: نهادهای دینی باید رصد كنند كه چه كسانی استعداد و گرایش ساختن فیلم های دینی را دارند و اگر فیلمساز و هنرمندی فیلم ساخت، او را حمایت و تقویت كنند تا فیلمسازی با مضامین دینی را ادامه دهد.
كارگردان «بادهای بهاری» كه بیشتر درد دل می كرد تا انتقاد، افزود: متاسفانه مسئولان و نهادهایی كه مرتبط با این موضوع ها هستند و در واقع بخشی از اهداف و ماموریت آنها فعالیت در حیطه مسائل قرآنی است، پیگیر تولیدكنندگان آثار دینی نیستند.
وی اینگونه توضیح داد: مسئولان باید زمانی به سراغ این هنرمندان بیایند كه آنان با تولید آثار دینی به ویژه در زمینه فیلمسازی كه هزینه های سنگینی هم برای فیلمسازان دارد، خود را عرضه می كنند و نهادهای قرآنی و دینی می توانند با پشتیبانی از فیلمسازان این حوزه، گام هایی را برای تولید بیشتر این آثار بردارند.
قوی تن از این نهادها و سازمان ها خواست تا با دعوت از سازندگان فیلم های دینی پای سخنان آنان بنشینند و با حمایت های خود به تولیدكنندگان چنین آثاری دلگرمی ببخشند.
وی وضعیت سینمای كودك را نیز بهتر از سینمای دینی ندانست و گفت كه سینمای كودك نیز چه در پخش و چه در مرحله تولید، حامی و پشتوانه ای ندارد و معتقد است فقط معجزه می تواند فیلمسازان علاقه مند به این حوزه ها را حفظ كند.
این كارگردان همچنین به یكی از آخرین ساخته هایش به نام «بازگشت» اشاره كرد كه هنوز به نمایش درنیامده و افزود: این فیلم سینمایی، تكمیل شده و آماده نمایش است و دو سال پیش در سی و دومین جشنواره فیلم فجر از سوی گروه هنر و تجربه انتخاب شد ولی تاكنون آنها نیز حمایتی نكرده اند.
وی تاكید كرد: البته از گروه هنر و تجربه انتظاری ندارم بلكه انتظار من از مسئولان فرهنگی و دینی است، چون این فیلم یك اثر دینی و قرآنی است و به نظرم یك اثر قوی است كه مسئولان دینی نباید آن را فراموش كنند.
خطاب این تهیه كننده سینما بیشتر بر روی نهادهایی همچون حوزه علمیه قم، سازمان تبلیغات اسلامی، حوزه هنری و حتی ستاد اقامه نماز بود كه مسئولیت ترویج دین و قرآن را به عهده دارند.

** تربیت هنرمندان جوان و متعهد
برخی از اهالی سینما معتقدند جذب نیروهای جوان و مستعد هنر هفتم و آموزش آنان بهترین راه انتقال مفاهیم قرآنی و دینی به زبان سینماست.
محسن محسنی نسب به خبرنگار ایرنا گفت: تحقق و یافتن بهترین راه انتقال مفاهیم قرآنی به زبان سینما نیازمند یك كار ریشه ای و انقلابی است، یعنی گروهی فیلمساز از خودگذشته و ایثارگر تصمیم بگیرند كه تعدادی از جوانان مستعد فعالیت های هنری را از مساجد و پایگاه های بسیج انتخاب كرده و به آنان آموزش دهند.
كارگردان فیلم سینمایی «كریستال» افزود: در رقابت های عرصه سینما، فیلمسازان به صورت مدون و آكادمیك نیروهایی را جذب كنند تا جوانان با رقابتی سالم وارد این حوزه شوند و تفكر دینی و انقلابی و در مجموع سینمای سالم را ترویج كنند.
وی از این اقدام به عنوان یك كار آكادمیك و حساب شده یاد كرد كه به صورت قانونی قابل اجراست و افزود: اوایل انقلاب برای عملی كردن سخنان امام خمینی (ره) و ایجاد یك سینمای انقلابی، مركزی به نام «تل فیلم» تاسیس شد و دانشجویانی از دفتر تحكیم وحدت انتخاب شدند تا در سینما حضور پیدا كنند و این دانشجویان كه نه هنرمند بودند و نه در حوزه سینما فعالیتی داشتند، تحت آموزش قرار گرفته و به مرور وارد سینما شدند.
البته نویسنده فیلم سینمایی «یاس های وحشی» بر مساله شناخت به عنوان مهمترین موضوع برای انتقال مفاهیم الهی به زبان هنر تاكید كرد و خواستار تشكیل بنیادی برای تربیت نیروی جوان و ترویج سینمای دینی شد.
محسنی نسب گفت: اگر از میان نوجوانان 16 ساله امتحان گرفته شود و از مجموع پنج هزار یا 50 هزار داوطلب، یك گروه 50 نفره با استعداد هنری، انتخاب شوند، می توان به صورت روشمند برای آنان دوره های آموزشی فشرده تشكیل داد و هسته های فیلمسازی ایجاد كرد. البته آموزش این افراد در حدود دو سال به طول می انجامد ولی می توان پس از 10 سال شاهد سینمایی جذاب با مفاهیم صحیح باشیم.
محسنی نسب اضافه كرد: البته تمام این برنامه ها در كنار سینمای فعلی انجام می شود تا نیروهای قوی به گونه ای تربیت شوند كه اهالی سینما را به سوی خود جذب كنند نه این كه آنان در سینمای فعلی جذب شوند.

** ضرورت دانش عمیق فقهی برای فیلمساز دینی
برخی دیگر از اهالی سینما نیز معتقدند ترویج آموزه های دینی به زبان هنر نیازمند مقدماتی است كه یكی از مهمترین مقدمات، دانش عمیق فقهی است.
مهدی سجاده چی فیلمنامه نویس و مدرس سینما از آن دسته افرادی است كه معتقد است یك فیلمساز دینی علاوه بر تبحر در موضوع سینما باید از دانش عمیق فقهی نیز برخوردار باشد.
سجاده چی به خبرنگار ایرنا گفت: گاهی یك كارگردان به خاطر دغدغه های دینی، فیلم می سازد كه این مقوله جداگانه است ولی وقتی قرار است یك فیلم قرآنی و دینی بسازد باید افزون بر دانش عمیق فقهی و دینی با اقتضائات روز نیز آشنا باشد.
نویسنده فیلم سینمایی «روز سوم» بر جوهره و استعداد ذاتی فیلمساز تاكید كرد و گفت: فیلم دینی چیزی نیست كه فیلمساز آن را از كسی بگیرد بلكه باید دیدگاه خود را بیان كند و چنین مساله ای در تمام گونه های فیلم مانند دفاع مقدس یا موضوعات خانوادگی نیز مصداق دارد ولی باید توجه كنیم كه این موضوع در فیلم های ارزشی و اخلاقی، از اهمیت دوچندانی برخوردار است.
سجاده چی از مشكلات ساخت فیلم دینی در كشور سخن گفت و با اشاره به نظرات مراجع دینی درباره فیلم «رستاخیز» اظهار كرد: گاهی یك موضوع میان فقها مورد اختلاف است كه چنین اختلافاتی مشكلی ایجاد نمی كند ولی همین اختلافات ممكن است در عرصه سینما مشكلاتی را ایجاد كرده و حاشیه ساز شود.
وی افزود: مثلا فقها درباره نشان دادن چهره بزرگان دینی نظرات مختلفی دارند به همین دلیل ساخت فیلم «رستاخیز»، حاشیه های فراوانی به دنبال داشت و در نهایت قرار شد برای جبران فروش داخلی این فیلم مبلغی درخور توجه به كارگردان آن پرداخت كنند و در واقع این جریمه برای هر دو طرف (فیلمساز و خریدار فیلم) محسوب می شود.
سجاده چی ساخت فیلم هایی درباره پیامبران بنی اسراییل همچون یوسف پیامبر(ع)، حضرت موسی(ع) یا ملك سلیمان(ع) را بدون هر گونه حساسیتی دانست كه هزینه های میلیاردی نیز صرف ساخت این فیلم ها می شود زیرا شخصیت های دینی حساسیتی در این زمینه ندارند.
نویسنده فیلم «مرد نامرئی» ادامه داد: در حوزه فیلمسازی دینی دو راه بیشتر وجود ندارد، یا باید بخشی از جهان امروز را كنار بگذاریم و بگوییم با آن كاری نداریم و یا به ضرورت تاریخی امروز عقیده داشته باشیم.
وی تاكید كرد: به نظرم اجتناب از این ضرورت تاریخی غیرقابل بخشش است و باید به این حوزه وارد شد، هرچند در آن احتمال خطا و اشتباه نیز ممكن است ولی در نهایت به محصول نهایی آن خوش‌بین هستم كه یك فیلمساز بتواند در زمینه دینی قدرت اجتهاد داشته باشد و بداند كه درباره چه چیزی صحبت می كند.
سجاده چی به فعالیت برخی مراكز هنری تخصصی در قم به منظور تربیت طلاب حوزه های علمیه برای فیلمسازی اشاره كرد و افزود: اكنون بخشی از طلاب علوم دینی همزمان با فراگیری علوم دینی مشغول آموزش دیدن در هنرهای تصویری نمایشی مانند سینما هستند.
وی افزود: كسانی كه از این مسیر وارد عرصه سینما می شوند باید مواظب باشند تا به مرور اهمیت و جدی بودن خود را در حوزه فقاهت و شرع از دست ندهند و به همان نسبت كه به سینما نزدیك می شوند از حوزه علمیه دور نشوند.
این فیلمنامه نویس همچنین گفت: برخی روحانیانی كه وارد عرصه سینما شده اند در ادامه به مسیر دیگری گام نهاده اند و به همین دلیل معتقدم تمام كسانی كه وارد این عرصه می شوند باید به نقاط زرد و حاشیه ای سینما اهمیتی ندهند.
به گفته وی، طلاب علوم دینی در چنین وضعیتی، شخصیتی دوجانبه (یك شخصیت رسانه ای و یك شخصیت واقعی) خواهند داشت ولی مشكل زمانی آغاز می شود كه شخصیت رسانه ای، غالب شود.
سجاده چی افزود: تربیت چندین كارگردان برجسته سینمای دینی، موجب می شود این افراد همزمان بر معارف دینی و سینما اشراف داشته باشند و به گونه ای برای مردم كشور و حتی جهان فیلم بسازند كه هر بیننده ای بتواند با هر عقیده و سلیقه ای به تماشای آثار آنان بنشیند.
اینك كه سید رضا صالحی وزیر فرهنگ و ارشاد اسلامی مصمم است تا فعالیت معاونت های تخصصی این وزارتخانه نیز رنگ و بوی قرآنی بگیرد، شاید بهترین فرصت برای ترویج و نهادینه كردن فیلم های دینی و قرآنی در جامعه باشد، جامعه ای كه به گفته وزیر ارشاد اگر به گسترش فرهنگ و گفتمان قرآنی بی توجهی كند با انبوهی از مشكلات و آسیب های اجتماعی روبرو خواهد بود.
فراهنگ ** 1003 ** گزارش: محمدرضا جعفرملك * انتشار: امید غیاثوند