در ادامه در گزيده اي از اين گزارش مي خوانيم: خشكسالي و كمبود آب در ايران هر روز وارد مرحله تازه‌اي مي‌شود؛ مرحله تازه حالا از خبرهاي تازه‌اي كه مي‌رسد، سر برآورده است. تازه‌ترين خبر درباره وضع خشكسالي در ايران را ديروز «شاهرخ فاتح» رئيس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي كشور داد.
او با اعلام آخرين داده‌هاي مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي، از درگيري 95درصد مساحت كشور با بحران خشكسالي خبر داد. فاتح در روزهاي گذشته هم گفته بود كه «بهار 96 يك‌و‌نيم درجه گرم‌تر از ميانگين بلندمدت بوده است.»
در روزهاي گذشته خبر تشكيل «كميته آب» در كميسيون امنيت ملي مجلس شوراي اسلامي بخشي از ابعاد كم‌آبي در ايران را علني كرد و اين در حالي است كه در ماه‌هاي گذشته شاهد هشدارهاي جامعه‌شناسان درباره تبعات اجتماعي خشكسالي در شهرهاي بزرگ ايران بوده‌ايم.
**افزايش خشكسالي‌هاي اندوخته و تجميع‌يافته
حالا رئيس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي كشور افزايش خشكسالي‌هاي اندوخته و تجميع‌يافته را نتيجه‌اي از آخرين داده‌هاي مركز خشكسالي ايران مي‌داند و در اين‌باره گفته است: «در بررسي‌هاي خشكسالي با استفاده از شاخص SPEI (شاخص بارش، تبخير و تعرق) افزايش مدت دوره بررسي (9-48-91- 72 يا 84 ماهه) بيانگر خشكسالي‌هاي اندوخته و تجميع‌يافته‌اي است كه در بستر طبيعت باقي مانده است.»
رئيس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي كشور با اشاره به اين‌كه بر اساس شاخص (SPEI) 12 ماهه منتهي به پايان خرداد 96، اغلب مناطق و استان‌هاي كشور شاهد خشكسالي ضعيف تا متوسط هستند، گفت: «استان‌هاي خوزستان، جنوب ايلام، شمال بوشهر، غرب كهگيلويه‌و‌بوير احمد، بخش‌هايي از اصفهان و خراسان‌شمالي، غرب و جنوب غرب خراسان رضوي، يزد، شمال و شرق كرمان، خراسان جنوبي و سيستان‌وبلوچستان با خشكسالي شديد و حتي در مواردي بسيار شديد مواجه بودند.»
**تنها يك‌درصد مساحت كشور با «ترسالي» همراه است
بر اساس شاخص سازمان ملل متحد و همچنين موسسه بين‌المللي مديريت آب، ايران در وضع بحران شديد آبي قرار دارد و براي حفظ وضع كنوني تا سال 2025 بايد 112درصد به منابع آب قابل استحصال بيفزايد اما اطلاعات جديد سازمان هواشناسي ايران حركت در چنين مسيري را نشان نمي‌دهد.
طبق سخنان تازه فاتح و بر اساس شاخص(SPEI) 84 ماهه منتهي به پايان خرداد «درمجموع حدود 95درصد از مساحت كشور با درجات مختلف خشكسالي مواجه هستند كه از اين ميان ٩,٧درصد با خشكسالي خفيف، ٤٠.٩درصد با خشكسالي متوسط، 32درصد با خشكسالي شديد و 12درصد از مساحت كشور خشكسالي بسيار شديد را تجربه مي‌كنند. در اين ميان تنها حدود يك‌درصد از مساحت كشور با «ترسالي» همراه است و مابقي نواحي كشور از شرايط نرمال برخوردار هستند.»
**وضعيت نگران‌كننده 16 استان كشور در حوزه خشكسالي
مدت‌هاست كه جمعيت روستايي ايران رو به كاهش است و براساس اطلاعات مركز آمار ايران، شيب اين كاهش در سال‌هاي گذشته بيشتر شده به‌طوري كه براساس سرشماري سال ٩٥، در استان اصفهان بيش از ٢٣٠ روستا خالي از سكنه شده‌اند و اين موضوع در ديگر استان‌ها هم ديده مي‌شود.
علاوه بر كاهش جمعيت روستاها، برخي مناطق شهري هم در سال‌هاي گذشته با كاهش جمعيت شديد روبه‌رو شده‌اند كه اگرچه دلايل متعددي درباره اين تغيير الگوي جمعيتي بيان مي‌شود، اما از خشكسالي به عنوان يكي از عوامل اصلي ياد مي‌شود.
رئيس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي كشور به وضع بحراني 16 استان كشور براساس پهنه‌بندي خشكسالي 84 ماهه منتهي به پايان خردادماه 96 كشور هم اشاره كرد و گفت: «آنچه در بررسي‌هاي خشكسالي كشور اهميت دارد آن است كه خشكسالي بلندمدت شديد و حتي بسيار شديد در برخي از استان‌ها نظير تهران، البرز، فارس، خراسان رضوي، خراسان‌شمالي، خراسان‌جنوبي، خوزستان، بوشهر، كرمان، كرمانشاه، يزد، سمنان، قم، سيستان‌وبلوچستان و قسمت‌هايي از اصفهان و چهارمحال و بختياري تداوم دارد كه اين تداوم همچنان ضرورت توجه بيش از پيش به لزوم مراقبت و محافظت از منابع محدود آبي كشور را يادآور مي‌شود.»
«محمدامين قانعي‌راد»، جامعه‌شناس و مدرس دانشگاه درباره تبعات خشكسالي در كلانشهرهاي ايران به «شهروند» مي‌گويد: «همچنان مهاجرت به سمت شهرهاي بزرگ ايران درحال افزايش است و اگر وضع به همين صورت پيش برود، احتمال مهاجرت از اين كلانشهرها وجود ندارد و به‌تبع آن افت اقتصاد شهري و افزايش آسيب‌هاي اجتماعي رخ خواهد داد.»
اين جامعه‌شناس درباره راه‌هاي مقابله با چنين بحراني هم مي‌گويد: «اگر بخواهيم آسيب‌هاي اجتماعي رخ ندهد، راه‌حل ديگر، برگشت به شهرهاي كوچك و روستاهاست كه نيازمند جدي‌گرفتن برنامه توسعه متوازن و آمايش سرزمين توسط دولت است؛ يعني منابع در مناطق مختلف توزيع شود. دولت بايد به سمت يك برنامه توسعه متوازن حركت كند. علاوه بر اين، جلوگيري از گسترش كلانشهرها را بايد به‌عنوان يك برنامه اضطراري مطرح كنيم كه به‌مثابه يك خطر سياسي و اجتماعي مطرح شود.»
**نامهاي درباره وضع فوق‌العاده آب در ايران
«در بسياري از رودخانه‌هاي كشور فاضلاب وارد آب مي‌شود و آب سالم را از بين مي‌برد. در بسياري از استان‌هاي كشور نيز وضع مشابهي در رودخانه‌ها وجود دارد و عملا سيستم تصفيه فاضلاب بسيار ضعيف است، همان‌طور كه پسماندها تصفيه نمي‌شود و همه اينها به طرف جايي كه با سلامت مردم ارتباط مستقيمي دارد سرازير مي‌شود.» اين جملات را يك هفته پيش «علاء‌الدين بروجردي»، رئيس كميسيون امنيت ملي و سياست خارجي مجلس درباره ضرورت تشكيل كميته آب در اين كميسيون بيان كرد.
حالا و در كنار امنيتي‌شدن مسأله آب در ايران، «بنياد آب ايرانيان» درباره «وضع فوق‌العاده آب در كشور» نامهاي براي رئيس‌جمهوري منتخب دوازدهم فرستاده كه در بخشي از آن آمده است: «متاسفانه با بروز عيني آثار اين هشدارها نظير خشك شدن درياچه‌ها، تالاب‌ها، رودخانه‌ها، تخليه آب‌خوان‌هاي زيرزميني، آلودگي گسترده منابع آب و فروافتادن در كم‌آبي مزمن، مهاجرت لجام‌گسيخته و پيدايش ريزگردها جامعه را در بسياري مناطق كشور غافلگير كرده است. اينك در اين برهه زماني بسيار حساس و خطير بيش از يك‌صد نفر از خبرگان كشور متشكل از كارشناسان و دانشگاهيان در عرصه‌هاي مختلف علوم اجتماعي، اقتصادي، ارتباطات، آب، كشاورزي و محيط زيست به منظور جلب نهادهاي حكومتي، دستگاه‌هاي غيردولتي و به‌طوركلي اقشار مختلف جامعه، براي كمك به برون‌رفت از وضع موجود، بيانيه را امضا كرده‌ايم.»
بنياد آب ايران در نامه سرگشاده خود به رئيس‌جمهوري دو پيشنهاد را هم مطرح كرده است: «1- براي شروع همكاري و انجام اقدامات عملي در محورها و راهكارهاي حل مسأله آب، دهه ١٣٩٦ تا ١٤٠٦ به‌عنوان دهه ملي اعلام شود و با پيش‌بيني همايش‌ها، مناسبت‌ها و ساير ابزارهاي مناسب از خبرگان جامعه براي همكاري گسترده دعوت به عمل آيد. ٢- زمينه‌هاي تشكيل تدريجي كميسيون‌هاي همكاري ملي آب با حضور نخبگان مستقل و مورد وثوق براي رسيدگي به هر يك از موارد (حل بحران آب ) در جايگاه نهادي مناسب فراهم شود.»
**مشكلات آب در ايران مديريتي است
چه عواملي باعث شده كه وضع آب در ايران به اين مرحله از بحران برسد و چگونه مي‌توان با اين خشكسالي حدودا 95درصدي كشور مقابله كرد؟ «تورج فتحي»، كارشناس منابع آب و خاك بخش وسيعي از مشكلات كنوني كشور را مديريتي مي‌داند و از لزوم تدوين قانوني جامع براي مقابله با خشكسالي در كشور سخن مي‌گويد.
او به «شهروند» مي‌گويد: «متاسفانه مشكلات آب در ايران مديريتي است. يعني سوءمديريت باعث اين وضع شده است. همه اين مسائل و جميع جهات آن، مشكلات مديريتي است و شما نمي‌توانيد جايي را مثال بزنيد كه مثلا كشاورزان مقصر بوده باشند. در درجه اول وزارت نيرو و در درجه دوم وزارت جهاد كشاورزي مقصر هستند. در هيچ جاي كشور ما الگوي كشت نداريم كه اگر چنين چيزي براي كشاورزي در يزد يا همدان وجود داشت، الان چنين بحران‌هايي حداقل با اين سرعت بروز پيدا نمي‌كردند.»
اقدامات محافظتي در مواقع ترسالي، يكي از راهكارهاي مورد اشاره اين كارشناس منابع آب و خاك است كه البته معتقد است به اين راهكار توجهي صورت نگرفته است: «در سال‌هاي ترسالي بايد اقدامات حفاظتي انجام دهيم كه در سال‌هاي خشكسالي بتوانيم از اين ذخيره استفاده كنيم. طرح‌هاي حفاظتي اجرا نشده كه اگر اجرا مي‌شد، آورد رسوب رودخانه‌هاي ما تا اين اندازه افزايش پيدا نمي‌كرد. ضريب افزايش آورد رسوب رودخانه را مي‌توان از وزارت نيرو گرفت كه تا چه اندازه افزايش داشته است. درحالي كه هيچ كاري براي مقابله انجام نشده است.»
او به ضعف عملكرد نمايندگان مردم در مجلس شوراي اسلامي هم اشاره مي‌كند و معتقد است كه بايد قانوني جامع براي مقابله با خشكسالي تصويب شود: « الان ما نماينده‌اي در مجلس داريم كه درباره بحث درياچه اروميه بيشتر از هر كسي ديگر انتقاد مي‌كند؛ درحالي كه اين نماينده بارها و در سال‌هاي گذشته از ضرورت ايجاد سد در مناطق اطراف درياچه اروميه سخن گفته بود. بايد با مسائل برخورد كارشناسي شود و بخش وسيعي از انتقادات به نمايندگان مجلس برمي‌گردد.»
*منبع: روزنامه شهروند، 1396.4.19
**گروه اطلاع رساني**9370**2002** انتشار دهنده: فاطمه قنادقرصي
تهران- ايرنا- روزنامه شهروند در گزارشي نوشت: شاهرخ فاتح رييس مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي با اعلام آخرين داده‌هاي مركز خشكسالي و مديريت بحران سازمان هواشناسي، از درگيري 95درصد مساحت كشور با بحران خشكسالي خبر داد.
