سالمندی مرحله ای از حیات انسان است و پیری یا سالخوردگی جمعیت زمانی رخ می دهد كه افراد بیشتری از كل جمعیت را به خود اختصاص می دهد و با كاهش میزان باروری كلی از یك سو و كاهش میزان مرگ و افزایش امید به زندگی از سوی دیگر، ساختار سنی جمعیت از گروه های سنی جوان تر به پیرتر تغییر می یابد.
در كشورهای در حال توسعه سرعت سالخوردگی جمعیت بیشتر است،بنابراین جامعه ما فقط با مشكلات مربوط به جوانان دست به گریبان نیست و ما هم برای رسیدگی به مسائل جوانان باید برنامه ریزی كنیم و هم باید برای جمعیت سالمندی كه به زودی با آن روبرو خواهیم شد آمادگی لازم را داشته باشیم .
قبل از اینكه كه هر كشوی وارد توسعه یافتگی شود، هم زاد و ولد و هم مرگ و میر بالاست و به دلیل تاثیرات این دو بر یكدیگر، رشد ناچیزی در جمعیت داریم و با شروع مراحل توسعه یافتگی، افزایش سطح بهداشت و سلامت كاهش مرگ میر اتقاق می افتد و این درحالیست كه باروری در سطح قبلی خود باقی می ماند و این اتفاق در ایران در سال 1310 افتاد و در اولین سرشماری در سال 1345 منجر به اولین سیاست كنترل موالید شد كه این سیاست تا اوایل انقلاب اسلامی ادامه داشت.
بعد از انقلاب اسلامی و سیاست های مبتنی بر تعالیم و تربیت دینی و همچنین احساس نیاز به جمعیت بیشتر به ویژه در شرایط متاثر از جنگ تحمیلی موجب اتخاذ تدابیر و سیاست های تشویقی برای افزایش موالید در كشور شد و در نتیجه نرخ رشد جمعیت در این دوران افزایش یافت.
هم زمان با افزایش جمعیت و فشار های اقتصادی ناشی از جنگ تحمیلی و تحریم های ظالمانه و همچنین گسترش شهر نشینی و عوامل دیگر موجب شد تا سیاست تنظیم خانواده و آینده فرزندان مورد توجه اقشار مختلف جامعه قرار گیرد و یك بار دیگر خواسته یا ناخواسته كشور به كنترل جمعیت روی آورد در سال 1367مجددا سیاست كنترل و تنظیم خانوداه و كنترل جمعیت به اجرا درآمد.
مقوله كنترل جمعیت و مانع از رشد طبیعی آن بارها از سوی مقام معظم رهبری مورد توجه قرار گرفت و مكررا در بیاناتشان به مردم و مسئولان نسبت به جبران و اصلاح آن از سال 1370 به این طرف توصیه هایی فرمودند.
این امر موجب شد تا یك بار دیگر موضوع جمعیت مورد توجه محافل مختلف، مسئولان، شخصیت های سیاسی و علمی و تصمیم گیران قرار گیرد و این دغدغه بهانه خوبی شد تا یك بار دیگر آستین همت بالا زده و باگردآوری دیدگاه های مختلف در راستای سیاست های كلی جمعیت كه توسط مقام معظم رهبری ابلاغ شده بود گام مفید و موثری در جهت حل نگرانی های به وجود آمده برداشته شود.
در 30 اردیبهشت 1393 سیاست‌های كلی جمعیت از سوی مقام معظم رهبری در 14 بند ابلاغ شد.
در متن ابلاغیه رهبر معظم انقلاب به روسای قوای سه گانه و رئیس مجمع تشخیص مصلحت نظام آمده است: با عنایت به اهمیت مقوله جمعیت در اقتدار ملی و با توجه به پویندگی، بالندگی و جوانی جمعیت كنونی كشور به عنوان یك فرصت و امتیاز و در جهت جبران كاهش نرخ رشد جمعیت و نرخ باروری در سال‌های گذشته، سیاست‌های كلی جمعیت ابلاغ می‌گردد، با در نظر داشتن نقش ایجابی عامل جمعیت در پیشرفت كشور، لازم است برنامه‌ریزی‌های جامع برای رشد اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی كشور متناسب با سیاست‌های جمعیتی انجام گیرد.
همچنین ضروری است با هماهنگی و تقسیم كار بین اركان نظام و دستگاه‌های ذیربط در این زمینه، اقدامات لازم با دقت، سرعت و قوت صورت گیرد و نتایج رصد مستمر اجرای سیاست‌ها گزارش شود.
چندی است كه كاهش نرخ رشدجمعیت در رسانه ها و دیدگاه های عمومی مورد توجه قرار گرفته است،برخی از كارشناسان معتقدند كه تعابیر نادرستی از این موضوع شده است و برخی هم كاهش نرخ رشد جمعیت را جدی می دانند و اعتقاد دارند كه باید این موضوع مورد توجه قرار گیرد و از هم اكنون با توجه به منابع اقتصادی كشور و مباحث اجتماعی باید برنامه ریزی های موثری در این زمینه انجام شود ،به دنبال طرح این مباحث گفت وگویی با رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران و معاون مركز آمار ایران انجام شده است كه از نظر خواهد گذشت .
**برخی هشدارهای اغراق‌آمیز در زمینه كاهش نرخ رشد جمعیت تاسف آور است
استاد جمعیت‌شناسی دانشگاه تهران و رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران گفت : برخی هشدارهای اغراق‌آمیز در زمینه كاهش نرخ رشد جمعیت تاسف آور است و از این نشات می‌گیرد كه برخی افراد شناخت درستی از شاخص‌های جمعیتی ندارند.
محمدجلال عباسی شوازی،افزود:دو نوع نگرش نسبت به وضعیت باروری داریم: یكی 'نگرش مقطعی' و دیگری 'نگرش نسلی'، در شرایط فعلی و با توجه به ساختار سنی جمعیت كشور، باروری مقطعی تحت تاثیر وضعیت اقتصادی – اجتماعی حال حاضر كشور قرار دارد.
وی خاطر نشان كرد: محاسبات انجام شده با روش‌های مختلف نشان داده كه میزان باروری كشور در سال 1390 بین 8/1 تا 1/2 در نوسان بوده است، اما باید توجه داشت كه ملاك برنامه‌ریزی‌ها باید باروری نسلی باشد، چرا كه باروری مقطعی می‌تواند متاثر از شرایط خاص اقتصادی و اجتماعی حاضر باشد،پس آن چیزی كه در برنامه‌ریزی ها باید ملاك قرار گیرد، باروری نسلی است.
وی كشور ایتالیا را نمونه‌ای از كشورهای با سطح باروری بسیار پایین دانست كه میزان باروری مقطعی آن در حدود 3/1 است ،اما میزان باروری نسلی آن بالاتر از 5/1 محاسبه شده است.
**در زمان انقلاب اسلامی میزان باروری مقطعی در حدود 15 درصد افزایش پیدا كرد
عضو هیات علمی دانشگاه تهران گفت: اخیرا میزان باروری نسلی در ایران را برای نسل‌های 1305 تا 1350 (نسل‌هایی كه باروری آنها كامل شده است) محاسبه كردیم، این محاسبه نشان داد كه رقم میزان باروری نسلی بالاتر از رقم باروری مقطعی آن است.
وی ادامه داد: نتایج این تحقیق نشان داد كه در زمان انقلاب اسلامی كه میزان باروری مقطعی در حدود 15 درصد افزایش پیدا كرده بود، اما باروری نسلی روند خیلی آرام داشته و حتی پایین‌تر از باروری مقطعی بوده است.
وی تاكید كرد: پیام این است كه ما در برنامه‌ریزی‌های جمعیتی می‌بایست باروری نسلی را كه یك باروری كامل‌شده است مدنظر قرار دهیم و نباید نگران نوسانات مقطعی باروری باشیم.
**در كشور ما میزان باروری نسلی بالاتر از میزان مقطعی آن است
رئیس انجمن جمعیت‌شناسی ایران گفت :در كشورهایی كه باروری پایین و بسیار پایین را تجربه كرده‌اند، ملاك برنامه‌ریزی‌شان باروری نسلی بوده است، در كشور ما نیز میزان باروری نسلی بالاتر از میزان مقطعی آن است و ممكن است افراد باروری‌شان را به تاخیر بیاندازند ولی وقتی به سن بالاتری برسند، بخش زیادی از این باروری تاخیری تكمیل خواهد شد.
عباسی شوازی گفت: وقتی باروری در سطح بالایی قرار دارد، تاثیر ازدواج و سن آن بر سطح باروری خیلی كم است، اما وقتی میزان باروری به سمت جانشینی سوق پیدا می‌كند، اثر ازدواج روی باروری پایین خیلی تاثیرگذار است.
**چنانچه موضوع ازدواج جدی گرفته نشود، سطح باروری كاهش پیدا خواهد كرد
وی تصریح كرد: هم‌اكنون در كشورهایی مثل ژاپن و هنگ‌‌كنگ در آسیای جنوب شرقی، در تجزیه و تحلیل عوامل موثر بر باروری، حدود دو سوم علل باروری پایین را افزایش سن ازدواج و تاخیر در ازدواج شكل می‌دهد.
وی ادامه داد: علت آن هم این است كه بر خلاف كشورهای اروپایی كه در آنها هم‌خانگی (cohabitation) به‌عنوان یك عرف به شمار می‌رود و قانونی شده است و بخشی از فرزندآوری در این قالب شكل می‌گیرد، در كشورهای آسیای جنوب شرقی و كشورهای اسلامی این شیوه زندگی جایز نیست و در این كشورها چنانچه موضوع ازدواج جدی گرفته نشود، سطح باروری كاهش پیدا خواهد كرد.
**سهم مربوط به افراد هرگز ازدواج نكرده به حدود شش درصد رسیده است
وی افزود: بر اساس مطالعه‌ای كه اخیرا انجام داده‌ایم، افراد بدون فرزند، در گذشته در حدود چهار درصد بودند كه از این رقم، سه درصد به نازایی طبیعی و یك درصد نیز به افراد ازدواج نكرده مربوط بوده است،اما در سال‌های اخیر، سهم مربوط به افراد هرگز ازدواج نكرده به حدود شش درصد و سهم مربوط به نازایی طبیعی نیز به چهار درصد رسیده است، از این‌رو، در حال حاضر حدود 10درصد زنان نسل 1350 كه فرزندآوری آنها تكمیل شده است بدون فرزند هستند كه در بین آنها، روند افزایشی سهم ازدواج نكرده‌ها مهم است.
عباسی شوازیی گفت :همچنین پیش‌بینی می‌شود در نسلی كه در حدود سال 1360 به دنیا آمده‌اند، سهم افراد بدون فرزند به حدود 15 درصد افزایش یابد كه 10 درصد به افراد هرگز ازدواج نكرده و 5 درصد به ناباروری مربوط خواهد بود.
** در شیوع ناباروری در كشور كمی اغراق‌گویی می‌شود
وی تاكید كرد: البته در ارتباط با شیوع ناباروری در كشور كمی اغراق‌گویی می‌شود كه نادرست و غیركارشناسی است، اما باید روند افزایشی افراد ازدواج نكرده را جدی گرفت كه لازم است در سیاست‌های جمعیتی و بخصوص به لحاظ اشتغال پایدار مورد توجه قرار گیرند.
معاون مركز آمار ایران نیز با بیان اینكه اخیرا در تیتر برخی از رسانه‌ها این موضوع عنوان می‌شود كه 'نرخ باروری'( نرخ كلی باروری، میانگین تعداد فرزندانی است كه یك زن در طول زندگیش به دنیا می‌آورد) در سال‌های آتی صفر خواهد شد ،تاكید كرد: نرخ باروری هیچ گاه صفر نخواهد شد ،مگر اینكه همه مادران یك كشور عقیم شوند، و این اتفاقی است كه هیچگاه نخواهد افتاد.
علیرضا زاهدیان ادامه داد: اما احتمال صفر شدن نرخ رشد جمعیت' وجود دارد و این اتفاق در برخی كشورها رخ داده است، از این رو، این دو از یكدیگر متفاوتند.
وی درتشریح وضعیت نرخ باروری در كشور گفت: مركز آمار ایران طی چند سناریو، پیش‌بینی‌هایی را در این زمینه انجام داده است، بر اساس سناریوی اول، نرخ باروری در سال 1390 در حدود 8/1 بوده و در صورت ادامه یافتن همین نرخ، به احتمال بسیار زیاد، نرخ رشد جمعیت كشور بین سال‌های 1425 تا 1430 صفر می‌شود.
** پیش‌بینی سطح پایین نرخ باروری اتفاق نیافتاده است
وی در ادامه با تاكید بر سناریوی دوم تصریح كرد: اگر نرخ باروری به 5/2 فرزند برسد، تا افق سال‌های یاد شده ،نرخ رشد جمعیت در حدود 6/0 خواهد بود، اما نتایج سرشماری سال 1395 نشان داد كه به‌طور متوسط، سالیانه درحدود 955هزار نفر به جمعیت كشور اضافه شده و این تعداد، تا حدودی از نگرانی‌ها كاست و بر این اساس می‌توانیم بگوییم كه پیش‌بینی سطح پایین نرخ باروری اتفاق نیافتاده است.
معاون مركز آمار ایران گفت :در حال حاضر و به‌طور كلی، جمعیت كشور از وضعیت مطلوبی برخوردار بوده از نظر كمیت، نگرانی خاصی وجود ندارد و اگر نگرانی‌هایی هم احساس شود مربوط به آینده است.
وی به افزایش شمار موالید در كشور طی سال‌های اخیر اشاره و خاطر نشان كرد: ما توانستیم در سال 1394 به یك میلیون و 570هزار تولد برسیم كه این رقم بالایی است، البته در سال 1395 شاهد اندكی كاهش بودیم و این رقم به یك میلیون و 530هزار نفر رسید.
**موالید بالا نتیجه باروری متولدین دهه شصت و سیاست های جمعیتی است
زاهدیان ادامه داد: بخشی از این شمار موالید بالا به متولدین دهه سال‌های 1360 تا 1365 مربوط می‌شود كه در حال عبور از سن باروری هستند و دلیل دیگر نیز برای تعداد بالای موالید در این سال‌ها، تغییر سیاست‌های جمعیتی كشور است كه در این زمینه تاثیرگذار بوده است.
وی تعیین سهم تاثیرگذاری را نیازمند تحقیقات تخصصی دانستند و نتایج سرشماری جدید را نیز در این زمینه كمك‌كننده برشمرد.
زاهدیان افزود: متولدان سال‌های 1360 تا 1365 كه تعداد زیادی هم هستند ، وقتی به سنین 24-20 سال رسیدند، باروری كشور تغییر چندانی نكرد، پنج سال بعد نیز وقتی این نسل به سنین 29-25 سال رسیدند، باز هم تغییر قابل توجهی در باروری كشور رخ نداد،اما وقتی به سنین 34-30 سال رسیدند، میزان باروری بیشتر شد و این روند ادامه دارد بنابراین باید توجه داشت كه در این مقطع زمانی، ما به سیاست‌های شتابزده جمعیتی نیاز نداریم و ابتدا لازم است از پتانسیل عظیم جوانان كه به حد كافی هستند استفاده كنیم و توجه داشته باشیم كه میل به فرزندآوری در بین جوانان وجود دارد.
**دركشورما بحران سالمندی شروع نشده ،اماباید از هم اكنون باید به فكر باشیم
زاهدیان خاطر نشان كرد: نكته‌ای كه باید توجه داشته باشیم این است كه وقتی میزان موالید یك جمعیت به یك‌باره زیاد می‌شود (مثل سال‌های 1360 تا 1365كه افزایش شدید موالید را تجربه كردیم و حدود 2میلیون و 200هزار تا 2میلیون و 400هزار نوزاد در سال متولد شدند)، آن نسل پرشمار در هر دوره سنی ، از ابتدایی تا مرحله سالمندی، با مسایل و چالش‌های متعددی روبرو خواهند شد.
وی اضافه كرد: از طرفی، این نسل وقتی به سنین سالمندی می‌رسند، فرزند كافی ندارند تا از طرف آنها مورد حمایت قرار گیرند،در كشور ما، اعداد و ارقام موجود نشان می‌دهند كه بحران سالمندی شروع نشده اما از هم‌اكنون لازم است این موضوع مورد توجه قرار گیرد، بنابراین در كنار كمیت جمعیت، می‌بایست برای كیفیت آن هم برنامه‌ریزی شود.
**جوانان دیر ازدواج می كنند و دیرتر هم فرزند دار می شوند
معاون مركز آمار ایران در مورد كاهش نرخ رشد جمعیت كشور نیز گفت: متغیرهای مختلفی در كاهش نرخ رشد جمعیت مؤثر بوده‌اند شرایط اقتصادی موجب شد تا جوانان دیرتر ازدواج كنند؛ و اگر ازدواج می‌كنند، فرزند اول را با تأخیر بیاورند و بین فرزندان نیز فاصله بیشتری بگذارند.
وی تاكید كرد: آموزش عالی و اشتغال پایدار جزء اولویت‌های اول قرار گرفت؛ همچنین تحولات فرهنگ و سیاست‌های جمعیتی گذشته مواردی هستند كه باعث شدند میزان باروری در كشور كاهش پیدا كند. اما در این برهه كه به دنبال افزایش باروری هستیم، فقط تغییر سیاست‌ها را داریم و فرهنگمان همان فرهنگ تغییر نیافته سال‌های اخیر است.
زاهدایان خاطر نشان كرد: با توجه به تحقیقاتی كه انجام داده‌ایم، جوانان به‌طور میانگین، حداكثر به 3/2 فرزند فكر می‌كنند؛ ولی در عمل در حدود 9/1 فرزند تحقق یافته و این نشان می‌دهد كه آن تعدادی هم كه جوانان مطلوب می‌دانند، تحقق پیدا نمی‌كند.
وی گفت : زمانی كه میزان باروری در سال 1390 را 8/1 اعلام كردیم ، این میزان در گیلان و مازندران 3/1، در استان‌های تهران و البرز 4/1 و در استان اصفهان 5/1 بود و در مقابل، در استان‌های سیستان و بلوچستان و هرمزگان بالاتر از 3 بود و این نشان می‌دهد كه در استان‌هایی كه امكانات بیشتری وجود دارد، میزان باروری كمتر است.
زاهدیان ادامه داد: از طرف دیگر، میزان باروری مادران باسواد، كمتر از 5/1 و در مادران بی‌سواد در حدود 3است و همچنین میزان باروری خانوارهایی كه از توانایی مالی بالاتری برخوردارند در حدود 4/1 است، این ارقام حاكی از آن است كه مسئله اقتصادی، تنها مسئله موجود نیست و لازم است در زمینه فرهنگ‌سازی اقدامات بیشتری صورت پذیرد.
اجتمام**2181**1569** گزارشگر: ناهید حاجی خانی **انتشار: علی حبیبی
آگاهی از آخرین اخبار اجتماعی و حوادث ایران و جهان در كانال تلگرام گروه اجتماعی ایرنا:
@irnaej
https://t.me/irnaej
تهران - ایرنا - سالخوردگی و كاهش موالید حاصل دنیای مدرن است و تاثیرات آن بر جامعه بشری قابل لمس است، گاهی برخی افراد این نگاه را ناشی از دیدگاه نادرست و برخی هم آن را یك واقعیت پیش رو می دانند،اما آنچه مهم است، این است كه باید زیر ساخت های كشور را برای مقابله با كاهش یا افزایش جمعیت آماده كرد.
