«خانه های تاریخی »؛ گوهر بی بدیل معماری در گنجینه كاشان قدیم

به گزارش ایرنا، كاشان جایی است كه صدها خانه قدیمی اش، بخشی از تاریخ و فرهنگ این مرز و بوم را به تصویر می كشد، جایی كه سنت و مدرنیسم را با هم می توان در ذهن تداعی كرد.
كاشان یكی از مقصدهای با اصالت ایران در عرصه گردشگری و فرهنگ جهان محسوب می شود كه هم اكنون به جرات می توان گفت برای سیل عظیمی از گردشگران بین المللی شناخته شده و آوازه تاریخ و طبیعت و فرهنگ این دیار، جهانی شده است.
به گفته كارشناسان اكثر این خانه های تاریخی مربوط به دوره قاجار و صفویه است كه با توجه به ازدیاد تنوع در معماری ساخت این خانه ها، كاشان را به موزه خانه های تاریخی كشور تبدیل كرده است.
نهضت تعمیر، بازسازی و استحكام بخشی خانه های تاریخی كاشان از سال1370 شروع شده است كه با مشاركت بخش خصوصی هم چنان ادامه دارد.
هم چنین شماری از خانه های تاریخی كاشان به اقامتگاه بوم گردی و یا سفره خانه سنتی تبدیل شده است.
اكثر خانه‌ های تاریخی و قدیمی كاشان از دو قسمت اندرونی و بیرونی و از بخش‌ هایی چون در ورودی، هشتی، دالان، ایوان‌ها، سكو، سردر ورودی، حیاط و اتاق‌های اطراف آن، حوض، آشپزخانه، سرویس‌ها، گودال باغچه، بام، سرابستان، زمستان‌نشین، تابستان‌نشین، بهار خواب، اتاق كرسی، پایاب، شوادان، شبستان، آب سرا و اتاق بادگیر تشكیل شده است.
از جمله مهم ‌ترین ویژگی‌ های این خانه ‌های تاریخی و قدیمی در كاشان وسعت و مساحت زیاد بیشتر این خانه ‌ها محسوب می شود كه با توجه به سبك زندگی، فرهنگ و آئین بومی و محلی، و به ویژه اقلیم و آب و هوای این منطقه ساخته شده ‌است.
به عقیده كارشناسان میراث فرهنگی و به خصوص معماری و شهری رنگ‌ های به كار رفته در تزیینات این خانه ها متاثر از ویژگی ‌های اقلیم گرم و خشك بوده‌ اند.
مصالح ساختمان ‌ها، علاوه بر توانایی ‌های سازه‌ ای و توجه به مسائل اقتصادی و تامین مصالح از نقاط نزدیك، بهترین شكل بهره ‌برداری از انرژی محیط را نشان می ‌دهند.
از 318 اثر تاریخی ثبت شده كاشان در فهرست آثار ملی 83 مورد آن شامل خانه های تاریخی است كه اشاره به برخی از این خانه ها می تواند فضای ذهنی خوبی را در ذهن مخاطبان ایجاد كند.

** خانه تاریخی بروجردی:
این خانه درخیابان علوی كاشان واقع است و توسط بازرگانی به نام حاج سید حسن نطنزی در حوالی سال 1275 قمری در دوره قاجاریه ساخته شده است، چون صاحب خانه مال التجاره از بروجرد وارد می كرده به حاج آقا حسن بروجردی مشهور شده و خانه ای هم كه متعلق به وی بوده به خانه بروجردی موسوم شده است.
در داخل حیاط این خانه یك حوض بزرگ و باغچه های وسیع دراطراف آن قرار دارد.
در قسمت شمال شرقی، مطبخ قرار گرفته، در قسمت شرقی بنا اتاق ها و ایوان های سرپوشیده ای به چشم می خورد كه درجلو ایوان ها پله هایی برای رفتن به سرداب ها (زیرزمین ها) ساخته شده است، این سرداب ها در جبهه های مختلف بنا واقع است كه به وسیله بادگیرهایی بلند هوای آنها تهویه وخنك شده و قابل استفاده در هوای گرم تابستان بوده است.
نقاشی های این بنا در شیوه های متنوع و با رنگ و روغن و آبرنگ و زیر نظر هنرمند نامدار نقاشی ایران در دوره قاجاریه مرحوم میرزا محمدخان غفاری كاشانی ملقب به «كمال الملك» ترسیم شده است.
خانه تاریخی بروجردی در تاریخ 13 خرداد ماه 1354 به شماره ١٠٨٣ در فهرست آثار ملی كشور به ثبت رسیده است.

**خانه تاریخی طباطبایی ها:
خانه طباطبایی ها كه به عروس خانه های ایران معروف است یكی كه از شاهكارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود و در محله سلطان امیر احمد كاشان قرار دارد.
این خانه از شاهكارهای هنر معماری قدیم به شمار می رود و به علت آنكه سنگ بنای این خانه را شخصی به نام حاج سید جعفر طباطبایی نطنزی بنا نهاده است به خانه طباطبایی ها موسوم و مشهور شده است.
این خانه در زمینی به مساحت 4 هزارو 730 مترمربع ودرحدود سال 1250 قمری با مهارت و هنرمندی معمار معروف كاشانی استاد علی مریم به شیوه معماری حجاب دار، گودال باغچه، متقارن و درون گرا ساخته شده است.
خانه طباطبایی ها كه یكی از جالب ترین و زیباترین بناهای تاریخی كاشان محسوب می شود مانند دیگر ابنیه تاریخی برخوردار از تزئینات مجلل و باشكوه، اصالت معماری و طراحی متناسب با فرهنگ و اقلیم خاص منطقه است.
قسمت اندرونی خانه شامل اتاق پنج دری ساده در مركز و دو حیاط در دو طرف آن و دارای سرداب هایی كه بادگیرها هوا را در آن جریان می دهند.
این خانه تاریخی در فهرست آثار ملی ایران به شماره 1504 به ثبت رسیده است.

**خانه تاریخی عباسیان
این خانه به همت حاج محمد ابراهیم تاجر كاشانی در سال 1245 قمری ساخته شده است كه وسعت زمین این خانه حدود 5 هزار متر مربع است وبه دلیل تعدد طبقه ‌ها، زیربنای آن 7 هزار متر مربع است.
كل مجموعه شامل پنج حیاط بیرونی، اندرونی، باغ، خدمه و حوضخانه است. بخش بیرونی به عنوان مهمانپذیر و محل پذیرایی از مهمانان تجاری به شمار می ‌رفته كه شامل اتاق آیینه و تالار سر است.
با توجه به شرایط اقلیمی كاشان، خانه دارای قسمت‌ های تابستان نشین و زمستان نشین بوده و در هر فصل از سال از بخش‌ های خاصی از بنا، متناسب با وضعیت آب و هوایی آن فصل استفاده می‌شده است.
این بنا از روح معماری درون ‌گرا بهره جسته و بر خلاف بناهای مدرن امروزی كه ظاهر بنا تزیینات بسیاری دارد، در معماری سنتی، ظاهر بنا بسیار ساده و دارای تزیینات كم بوده و داخل آن بسیار باشكوه و زیبا است.
این بنای ارزشمند در سال 1377 به شماره 2020 در فهرست آثار ملی كشور ثبت شده است و در حال حاضر در مالكیت شهرداری كاشان است.

** خانه عامری ها:
این مجموعه تاریخی یكی از بزرگترین خانه های تاریخی كاشان به شمار می رود كه قدمت آن به دوران زندیه مربوط می شود و در دوران قاجار بناهایی به آن افزوده شده است.
خانه عامری ها مشتمل بر بیش از 80 اتاق و هفت حیاط است كه قدیمی ترین آن حیاط بیرونی و اندرونی است.
خانه عامری ها دارای بلندترین بادگیر بین باد گیرهای خانه های تاریخی كاشان است.
سرای عامری ‌ها كاشان ششمین اقامتگاه برتر خاورمیانه در سال 2017 شد.

**خانه آل یاسین:
خانه آل یاسین كه در اواسط قرن سیزدهم هجری قمری به دستور محمد شاه قاجار برای مرحوم سید پشت مشهدی یعنی محمد تقی حسینی كاشانی عالم و مرجع معروف قرن سیزدهم ساخته شده است.
این بنا دارای بخش های اصلی حوضخانه، تالار و اتاق های اطراف حیاط است. هنر مقرنس، گچ بری، نقاشی و گره چینی در نهایت زیبایی در این خانه مشهود است.
سطوح كاهگلی این بنا از ویژگی آن است. از فضا های مهم معماری این خانه می توان از سرداب های آن، شاه نشین، مهتابی، هشتی ورودی، ایوان تابستانی، سر پوشیده و بادگیر اشاره كرد.
تزئینات نما در ایوان تابستانی به صورت یزدی بندی ساخته شده است.
این بنا در تاریخ 25 اسفند 1379 با شماره ٣٢٥٠ در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

**خانه تاریخی تاج:
این خانه در محور گردشگری خیابان علوی كاشان با شماره 9028 در فهرست آثار ملی كشور قرار گرفته و یكی از بناهای گودال باغچه ای اصیل مردم كاشان در دوران قاجاریه با حدود دو قرن قدمت است.
خانه تاریخی تاج كه هم اكنون با عنوان موزه مردم شناسی و خانه هنرمندان از آن كاربری فرهنگی می شود دارای 700 مترمربع عرصه و 800 مترمربع اعیانی برخوردار از معماری ارزشمند بومی از نمونه خانه های عام مردم كاشان در آن دوره است.
از این خانه می توان به عنوان مرجع و معرف ارزشمندی در مطالعات و تحقیقات مردم شناسی در این خطه بهره جست.
بر اساس نظر كارشناسان، بناهای تاریخی كاشان را به دو دسته می توان تقسیم كرد ، دسته اول، خانه های ساده بیرونی و اندرونی گودال باغچه ای است كه بیشتر خانه های كاشان را تشكیل می دهد و دسته دوم خانه های بزرگ و با عظمت اشراف نشین است.
درونگرایی خانه های تاریخی كاشان نخستین ویژگی آنها است كه بیرون خانه های تاریخی كاشان هم دیواری كاهگلی و بسیار ساده است و درون آن ها دارای عظمت و شكوه معماری اصیل ایرانی است.
ویژگی «خط آسمان» در معماری خانه های تاریخی شهر كاشان از ویژگی دیگر این خانه ها است به طور مثال در كنار خانه عباسیان، به عنوان ارزشمندترین اثر مسكونی دوران قاجاریه در جهان، خانه های تاج و رزاقیان با وسعت محدود ولی بسیار نجیب و ساده قرار گرفته است، اما بام همه این خانه ها همتراز است.
كارشناسان این موضوع را یكی از ویژگی های مردم شناسی در كاشان می دانند چرا كه ثروتمندان این شهر، با وجود توان مالی زیاد، خانه های خود را مرتفع نساخته اند تا بدین وسیله دیگر خانه ها تحقیر نشده و آفتاب و نور از آنها گرفته نشود.
7408/7472 گزارش: حسین منصوری فر - انتشار دهنده : مسعود عمادی