عراق یكپارچه و خاورمیانه ای باثبات

به گزارش گروه پژوهش و تحلیل خبری ایرنا، عراق سوم مهرماه روز سرنوشت سازی را پشت سر خواهد گذاشت، اگر تصمیم رهبران منطقه كردستان برای برگزاری همه پرسی استقلال عملیاتی شود. هشدار در مورد پیامدهای منفی اجرای این تصمیم و مخالفت های داخلی، منطقه ای و بین المللی با این آن، گویا هنوز بر نظر رهبران كردستان تاثیر چندانی نگذاشته و تنها این واكنش را از سوی «مسعود بارزانی» رییس دولت كردستان به دنبال داشته كه گفته «اجرای همه‌پرسی استقلال به معنی استقلال نیست و تنها به عنوان پرسیدن نظر مردم این منطقه جغرافیایی و سندی در دست سیاستمداران خواهد بود تا با استناد به آن بتوانند خواستار استقلال شوند.»
با اینكه ایده استقلال كردستان عراق سخن تازه ای نیست و بارها مطرح شده، اما این بار اعلام زمان همه پرسی از عزم جزم رهبران این اقلیم برای عملیاتی سازی این ایده نشان دارد. پیامدهای نامطلوب استقلال این اقلیم بر امنیت و ثبات منطقه، مخالفت های بسیاری را از سوی بغداد، كشورهای همسایه و قدرت های بزرگ برانگیخته است.

در این ارتباط چند نكته لازم به یادآوری است:
1- از سال 1991 تاكنون تغییر و تحولات میدانی عراق به سمت و سویی پیش رفته كه رویای استقلال را برای كردهای عراق دست یافتنی تر كرده است. اعمال منطقه پرواز ممنوع در شمال عراق بر اساس قطعنامه 688 شورای امنیت (به منظور ممانعت از بمباران شیمیایی منطقه كردنشین عراق از سوی رژیم صدام) زمینه های خودمختاری مناطق كردنشین را فراهم كرد.
این خودمختاری به دنبال حمله آمریكا به عراق در سال 2003، به حكومت فدرالی تبدیل شد. در آن زمان كردها سازمان یافته ترین گروه در داخل عراق بودند و توانستند با استفاده از فرصت شرایط جنگی، پایه های حكومت فدرالی خود را بنا نهند.
ظهور داعش در سال های بعد و مبارزه با این گروه تروریستی، اسباب ارتقای جایگاه منطقه ای كردها را فراهم كرد. داعش در سال 2014 بخش های بزرگی از شمال عراق را اشغال كرد. نیروهای پیشمرگه كرد با همكاری گسترده با آمریكا در جنگ علیه داعش مشاركت كردند و به تدریج با آزادسازی مناطق زیر اشغال به اصطلاح «دولت اسلامی عراق و شام»، بر محدوده تحت كنترل خود افزودند؛ مناطقی كه مورد مناقشه دولت مركزی است و اتفاقا قرار است در همه پرسی استقلال كردستان مشاركت داده شود. این ناحیه شامل شهر كركوك و شهرستان های مخمور، خناقین و سنجار است.
پس از سال ها حكومت فدرالی، اكنون كردهای عراق فكر می كنند زمان استقلال فرا رسیده است. البته این نخستین باری نیست كه مسوولان اقلیم كردستان خواستار برگزاری همه‌پرسی استقلال می‌شوند. در سال ۲۰۱۴ نیز مقام های كرد عراق قصد داشتند استقلال این منطقه را به همه پرسی بگذارند ولی این رای گیری پس از گفت‌وگو میان مقام های اربیل و بغداد منتفی شد. این بار اما به نظر می رسد مقام های كردستان به رغم مخالفت های جدی از سوی عراق، ایران، تركیه، سوریه، ایالات متحده آمریكا و بسیاری از كشورهای اروپایی، برای برگزاری همه پرسی مصمم هستند.

2- استقلال احتمالی كردستان عراق و تلاش برای تحقق آن از دید بسیاری تحلیلگران پیامدهای نامطلوب بسیاری برای عراق و منطقه به همراه خواهد داشت. اقلیم كردستان عراق با اینكه سال ها است خودمختاری و حكومت فدرالی را تجربه می كند، اما از نظر سیاسی و اقتصادی زیرمجموعه دولت مركزی عراق به شمار می رود و در حوزه های مهمی چون سیاست خارجی، سیاست مالی و مسایل دفاعی تابع دولت مركزی است. به عبارتی حكومت فدرالی كردها با یكپارچگی عراق منافاتی نداشت، اما استقلال كردها بحثی كاملا متفاوت است كه بیشترین آسیب آن متوجه وحدت و یكپارچگی عراق می شود.
تجزیه عراق در شرایط كنونی، دیگر گروه های مدعی در عراق را به فكر جدایی و تجزیه می اندازد؛ گروه هایی كه از زمان حمله آمریكا به عراق رویای جدایی و استقلال را در سر می پرورانند، هرچند برخی از آنها به هیچ وجه از ظرفیت های لازم برای استقلال برخوردار نیستند، اما وسوسه و سودای تجزیه در دل آنان به بی ثباتی بیشتر در عراق دامن خواهد زد.
بی ثباتی عراق در شرایط كنونی كه گروه های تروریستی از خلاءهای قدرت و حاكمیت در مناطق جغرافیایی منطقه برای سازماندهی دوباره و قدرت گیری دوچندان خود بهره می برند، نه به نفع عراق است، نه به نفع كشورهای منطقه و نه به نفع كشورهای درگیر در مبارزه با داعش.
در چنین شرایطی، مطرح كردن ایده هایی چون همه پرسی استقلال از دید تحلیلگران به مثابه حركت انتحاری اقلیم كردستان عراق تفسیر می شود؛ حركتی كه نه فقط كردها، بلكه بسیاری از بازیگران عرصه سیاسی عراق و كشورهای منطقه را هم دچار آسیب خواهد كرد.

3- آگاهی نسبت به پیامدهای منفی استقلال خواهی كردها، مخالفت های بسیاری را در داخل عراق برانگیخته است. دولت مركزی عراق به ریاست «حیدرالعبادی» بارها مخالفت خود را با برگزاری همه پرسی اعلام كرده و آن را «بسیار خطرناك» و عاملی برای «خلق مشكلات جدید» خوانده است. نخست وزیر عراق برگزاری این همه پرسی را غیرقانونی می داند.
این در حالی است كه رهبران اقلیم كردستان عراق قصد دارند جز مناطق زیر حاكمیت فدرال خود، همه پرسی را در نواحی «خارج از مدیریت منطقه» مورد مناقشه دولت مركزی برگزار كنند. این مناطق قسمت هایی از شمال عراق را در بر می گیرد كه از نظر ذخایر نفتی از موقعیتی استراتژیك برخوردار است؛ مناطقی مثل كركوك كه زیر حاكمیت بغداد است ولی در زمان حاضر در دست كردها است.
از سوی دیگر به نظر می رسد تلاش كردها برای اعمال حاكمیت بر كركوك، نه تنها واكنش بغداد كه واكنش تند گروه های سنی را هم به دنبال خواد داشت. درصد قابل توجهی از جمعیت این استان نفت خیز و استراتژیك سنی مذهب هستند و از دست رفتن آن رویای برخی سنی ها برای استقلال را نقش بر آب می كند. همین مسایل به حجم تنش ها و درگیری های داخلی در عراق خواهد افزود.

4- حركت كردها به سوی استقلال همیشه به طور تاریخی با مخالفت دولت های همسایه در ایران، تركیه و سوریه روبرو بوده است. تشدید بی ثباتی در عراق، تهدیدهای امنیتی ناشی از تجزیه عراق و تسری موج استقلال خواهی و تشویق حركت های گریز از مركز اكراد در منطقه، استقلال كردستان را به گزینه ای نامطلوب برای همسایگان عراق تبدیل كرده است.
تركیه به عنوان كشوری كه بیشترین جمعیت كردهای خاورمیانه را در خود جای داده و سال ها است اكراد در آن برای پی گیری مطالبات تجزیه طلبانه خود وارد فاز مبارزه نظامی با دولت مركزی شده اند، به شدت با همه پرسی استقلال كردستان عراق مخالفت می كند. به همین دلیل وزارت امور خارجه تركیه تصمیم برگزاری همه پرسی استقلال را «خطایی وحشتناك» توصیف كرده است.جمهوری اسلامی ایران هم كه همواره سیاست خارجی خود را بر حفظ تمامیت ارضی كشورها و ثبات در منطقه قرار داده، تجزیه عراق را نه به سود كردها می داند و نه به سود كل منطقه.
از دید جمهوری اسلامی ایران، اقلیم كردستان بخشی از جمهوری عراق است و تصمیمات یكجانبه و خارج از موازین و چارچوب ملی و قانونی، به ویژه قانون اساسی عراق، آن هم در شرایط پیچیده عراق و منطقه و طراحی بدخواهان برای تداوم بی‌ثباتی‌ها در عراق صرفا به ایجاد مشكلات جدید در این كشور خواهد انجامید.
موضع رسمی جمهوری اسلامی ایران این است كه عراق یكپارچه، با ثبات و دموكراتیك ضامن منافع همه مردم این كشور از تمام اقوام و مذاهب آن خواهد بود و اختلافات اربیل با بغداد باید در چارچوب گفت‌ وگو و تفاهم ملی و منطبق با قانون اساسی عراق حل و فصل شود.

5- تصمیم به برگزاری همه پرسی از سوی كشورهای اروپایی و آمریكا مورد انتقاد قرار گرفته است. این كشورها هم در مورد تبعات بی ثبات ساز استقلال كردستان به رهبران اربیل هشدار داده اند و خواستار لغو همه پرسی شده اند.
وزرای خارجه كشورهای عضو اتحادیه اروپا با صدور بیانیه ای ضمن مخالفت با اجری همه‌پرسی استقلال، از مقامات كردستان عراق خواستند از برداشتن «گام‌های یكجانبه» دست بردارد و مسایل را از طریق گفتگو با بغداد و توافق بر مبنای قانون اساسی عراق حل كند.
وزارت امور خارجه آمریكا هم نسبت به اعلام خبر برگزاری رفراندوم استقلال كردستان عراق ابراز نگرانی كرده است. براساس اطلاعیه وزارت امور خارجه آمریكا، برگزاری این رفراندوم می‌تواند تاثیری نامطلوب بر مبارزه علیه داعش بر جای بگذارد . مبارزه با داعش از اولویت برخوردار است و هر آنچه بر این مبارزه سایه افكند، از نظر دولت آمریكا پذیرفتنی نیست.
در اطلاعیه دولت آمریكا آمده است كه آمریكا از همه مسوولان منطقه‌ای می‌خواهد تا با دولت مركزی درباره همه مسایل مهم و از جمله موضوع مناسبات میان اربیل و بغداد، بر پایه قانون اساسی عراق گفت‌وگو و مذاكره كنند.
برخی تحلیلگران اما مخالفت غرب به ویژه آمریكا با همه پرسی را در فرصت هایی می دانند كه حفظ وضع موجود برای آنها به دنبال می آورد.
به گفته كارشناسان موضع گیری های متغیر و سیال دولت آمریكا در برابر آرمان استقلال خواهی كردها، به مثابه یك كارت بازی دو وجهی در تعامل با رهبران اربیل و بغداد به كار رهبران واشنگتن می آید؛ كارتی كه استقلال كردستان منجر به سوختن آن می شود و به نفع واشنگتن نیست.
در چنین شرایطی اصرار رهبران كردستان بر انجام همه پرسی به رغم هشدارها و مخالفت های جدی داخلی، منطقه ای و بین المللی از دید تحلیلگران ممكن است از هدفی غیر از استقلال خواهی رهبران كردستان ناشی شود. به گفته تحلیلگران احتمالا بارزانی برای غلبه بر مشكلات داخلی اقلیم كردستان عراق و منحرف كردن افكار عمومی كردها به ویژه از مشكلات اقتصادی به برگزاری همه پرسی اصرار می ورزد.

پژوهشم**9275**1601**تنظیم: اعظم حمیدپور**انتشار: شهناز حسنی
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.