استادِ میانجی

گزارش می افزاید: در فضای بی ثبات منطقه، عمان همواره بی طرف مانده و روابط خود را با همه كشورهای منطقه حفظ كرده است. از آغاز حمله نظامی ائتلاف تحت رهبری عربستان به یمن در مارس 2015 میلادی، عمان تنها كشور عرب حاشیه خلیج فارس است كه از مشاركت در این جنگ پرهیز كرد؛ جنگی كه هزینه و خونریزی آن از پیش بینی‌های اولیه فراتر رفته است.
در عین حال عمان به دنبال راهی برای حل مناقشه یمن و همچنین بحران اخیر با قطر بوده است. این رویكرد سیاسی بیانگر تمایل عمان برای ایفای نقش یك میانجی است درست شبیه نقشی كه این كشور از سال 2009 میلادی در مذاكرات مربوط به توافق هسته ای ایران ایفا كرد.
«فارع المسلمی»، تحلیلگر اندیشكده كارنگی معتقد است: «چارچوب سیاست خارجی عمان هنگام تحریم مصر از سوی جهان عرب شكل گرفت، زمانی كه مصر در سال 1978 قرارداد معروف به «كمپ دیوید» را با (رژیم ) اسرائیل را امضاء كرد».
وی ادامه می دهد: سیاست خارجی عمان در جنگ عراق و ایران (88-1980میلادی) و همزمان با پرهیز مسقط از مشاركت در ائتلاف عرب ضد ایران متبلور شد. حتی پیش از جنگ پیشین یمن در تابستان 1994 میلادی، عمان میزبان نشست نهایی میان رهبران رقیب، یعنی «علی عبدالله صالح» و «علی سالم البیض» بود تا میان این دو میانجیگری كند.
گزارش تاكید می كند: عمان روابط پایدار، دایمی و محكمی را با همسایگان مختلف خود بنا نهاده و این حقیقتی است كه فرقه عبادی حاكم بر عمان با مدارای دیرپای خود آن را هموار كرده است.
این مساله، درست مانند عدم وجود احزاب سیاسی در پادشاهی عمان، یكی از نشانه های بارز ویژگی سیاسی این كشور است. عمان به طور كلی ساكت و آرام است و بیشتر تمایل دارد كه گوش بدهد و آرام باشد.
همچنین نهادهای این كشور اغلب از سنت های انگلیسی بصیرت و شكیبایی الهام می گیرند، در عین حال كه ردپا و دخالت انگلیس را نیز در نهادهای سیاسی عمان می توان مشاهده كرد. این كشور شاید تنها كشوری باشد كه از اواخر دهه 1970 میلادی هیچ گونه مخالفت مشهود و سازمان یافته ای علیه دولت نداشته است.

**عدم مشاركت در مناقشه یمن
گزارش می افزاید: از غاز جنگ یمن، عمان نقش تسهیل كننده كلیدی را ایفا كرده است. این كشور میزبان رهبران حوثی و نمایندگان «علی عبدالله صالح»، رئیس جمهوری پیشین یمن، بوده است.
چنین سیاستی همراه با روابط خوب با ایران، این امكان را برای عمان فراهم كرد تا ضمن دور ماندن از مهلكه، در روند سیاسی حل مناقشه مشاركت كند.
با توجه به این كه ائتلاف كشورهای عربی خلیج فارس عرصه را بر حوثی ها و صالح تنگ تر كرد، پروازها از حریم هوایی عمان برای مقام های صنعا به عاملی حیاتی تبدیل و باعث شد كه مذاكره كنندگان آنها بتوانند به خارج از یمن سفر كنند.
همچنین مذاكرات عمان با حوثی ها خشم عربستان و متحدان آن را به دنبال داشت. یكی از دلایل بروز این خشم این بود كه بی طرفی مسقط در واقع بیانگر محكومیت جنگ یمن و مخالفت با اتئلاف كشورهای خلیج فارس بود.
این رویكرد باعث شد كه نویسندگان و شخصیت های دانشگاهی و سیاسی برجسته سراسر منطقه، عمان را به شدت مورد انتقاد قرار دهند.
نویسنده در ادامه تاكید می كند: این خط مشی همچنین خشم سعودی ها را در زمانی كه آنها به دنبال نمایش وحدت و یكپارچی پیرامون تلاش های شاهزاده «محمد بن سلمان» بودند، به همراه داشت. تنش زمانی به اوج خود رسید كه ائتلاف تحت رهبری عربستان در سپتامبر 2015 میلادی سفارت عمان در صنعا را بمباران كرد.
اما با فرو رفتن ائتلاف عربی خلیج فارس در باتلاق جنگ یمن، دیدگاه و گرایش عربستان نیز تغییر كرد. سعودی‌ها كه به دنبال حفظ یك كانال ارتباطی با حوثی ها و صالح بودند، به فكر استفاده از روابط خود با عمان برای تحقق این هدف افتادند.
این موضوع باعث شد كه مسقط در اوایل 2016 میلادی میزبانی مذاكرات محرمانه میان حوثی ها و ریاض و همچنین در مه و نوامبر 2016 مذاكرات محرمانه میان مقام های آمریكایی و حوثی ها را به عهده بگیرد.
گزارش می افزاید: عمان با كمك به حوثی ها احترام و توجه آنها را جلب كرده و توانست آنها را متقاعد كند كه در مذاكراتی كه در سال 2016 میلادی به سرپرستی سازمان ملل در كویت برگزار شد، مشاركت كنند.
اگرچه حوثی ها تقریبا تمام قراردادهای امضاء شده را نقض كرده اند اما نفوذ عمان می تواند رفتار آنها را تعدیل كرده و آنها را به توافقاتی كه امضاء می كنند پایبند نگه دارد.
همچنین با شدت یافتن جنگ یمن، عمان گام هایی هرچند كوچك اما مهم برداشته است. این كشور برای یمنی ها ویزا صادر كرده، صدها زخمی را پذیرفته به آنها برای رسیدن به كشورهای سوم از طریق خاك خود مساعدت كرده است.

**بحران قطر و روابط خلیج فارس
تحلیلگر كارنگی تاكید می كند: با آغاز بحران قطر، عمان بار دیگر به عنوان یك میانجی و تسهیل كننده بشردوستانه ظاهر شد. این كشور به سرعت پیشنهاد داد كه از هواپیماهای عمان برای انتقال شهروندان قطری سرگردان در كشورهایی كه دوحه را محاصره و تحریم كرده اند، استفاده شود.
همزمان، وزیر امورخارجه و برخی مقام های ارشد عمان با كویت كه در حال حاضر رهبری تلاش ها برای حل مناقشه قطر را به عهده دارد، رایزنی كردند.
چنین رویكردی باعث شد تا عمان از این بحران دو دستاورد مهم را به خود اختصاص دهد. نخست این كشور در شورای همكاری خلیج فارس متحدی بانفوذ به نام كویت را به دست آورد كه تا حدی در حفظ بی طرفی در منطقه رویكردی مشابه رویكرد عمان را اتخاذ كرده است.
دوم، این بحران باعث شده است تا عمان از اتهام ایجاد شكاف و دودستگی در منطقه خلیج فارس رهایی یابد. خشم محافل رسمی و عمومی كه روزی متوجه عمان بود اكنون بر قطر متمركز شده است و عمان را از برچسب كشور نافرمان شورای همكاری خلیج فارس رهایی داده است.
گزارش ادامه می دهد: اگرچه اختلاف های عمان با عربستان به ویژه پیرامون ایران كاملا آشكار است اما این اختلاف ها باعث نشده كه آنها به نقطه رویارویی مستقیم برسند. مقام های عمانی بر این باورند كه سیاست گذشته آنها درباره ایران به طور گسترده بر افزایش امنیت خلیج فارس متمركز بوده است. آنها می گویند اگر توافق هسته ای ایران كه عمان در شكل گیری چارچوب نخستین آن نقش داشته است، منعقد نمی شد، بزرگ ترین رقیب منطقه ای عربستان تاكنون برنامه هسته ای خود را عملی كرده بود.
گزارش ادامه می دهد: اختلاف های عمان با امارات آشكارتر از اختلاف های این كشور با عربستان است. دو كشور برای افزایش نفوذ خود در شرق یمن رقابتی غیرمستقیم دارند. امارات برای نخستین بار تمایل خود برای نفوذ در جزیره سقطری را اعلام كرده است در حالی كه برای مدت های طولانی نفوذ خارجی در این جزیره فقط به عمان اختصاص داشت.
جاه طلبی امارات برای الحاق شبه جزیره «مسندم» عمان به خاك خود یكی دیگر از دلایل اختلاف ها این دو كشور است و باعث شده كه امارات نقش عمان در یمن را به چالش بكشد.
اگرچه عمان نقش مهمی را در یمن ایفا می كند اما با توجه به عملكرد سایر كشورهای خلیج فارس هنوز معلوم نیست كه در بحران قطر نیز این میانجی گری به كار گرفته شود.
این تردید به ویژه با توجه به روابط سرد میان عمان با امارات كه در راس كشورهای مخالف با دوحه قرار دارد، بیشتر نمایان می شود. در حال حاضر، عمان در مناقشه قطر جای خود را به كویت داده است و به نظر می رسد كه این روند همچنان ادامه یابد.

**چالش جانشینی سلطنت
گزارش می افزاید: عمان یكی از قدیمی ترین نظام های كتبی انتقال قدرت در جهان را دارد. اجرای این روند به عهده شورایی است كه از سوی سلطان تعیین می شود. اگر شورا نتواند به توافق برسد، دستورالعمل هایی در دانشكده كمبریج نگهداری می شوند كه می توانند وارث سلطنت را تعیین كنند. برای حل هرگونه نزاع و مناقشه ای كه پس از مرگ «سلطان قابوس» ایجاد خواهد شد باید از این دستور العمل ها كمك گرفته شود. این نظام هرگز مورد آزمایش قرار نگرفته و روشن نیست كه برای تضمین یك انتقال قدرت آرام، كافی و كارآمد باشد.
به هر حال بدیهی است كه عمان تاكنون از اشتباهات تمام كشورهای صاحب نفوذ در یمن پرهیز كرده است تا بعدها نفوذ خود در این كشور را از دست ندهد.
همچنین عمان به دنبال تامین سرمایه یك حزب در یمن نبوده چرا كه هیچ كشوری نمی تواند بیش از عربستان سعودی هزینه كند. پول های قابل توجهی كه عربستان به رهبران قبایل پرنفوذ در یمن پرداخت می كند، موجب نشد كه آنها از ریاض حمایت كنند.
برعكس، این هزینه ها موجب تشدید تنش ها شد. به همین دلیل است كه عمان باید رویكرد میانه رو خود در یمن و سایر مناطق را حفظ كند.
گزارش در پایان می نویسد: عمان نشان داده است كه «عدم تعهد» در منطقه ای كه دارای شكاف و انشقاق سیاسی است فرصت های جدیدی ایجاد می كند و با خود سطحی از قدرت و نفوذ را به همراه می آورد. عمان آموخته است كه در بسیاری از نقاط منطقه ای باز تلاش كند و منافع و مزایای یك دیپلماسی عمیق را، كه سطحی از امنیت نیز به همراه داشته، به اثبات رسانده است.

انتشار دهنده: سهراب انعامی علمداری
لینك اصلی مقاله:
http://carnegie-mec.org/diwan/72715?mkt_tok=eyJpIjoiTnpGa1lqUm1PVGN4TlRkaCIsInQiOiJXbVZpeFlFRjVoeGNlWjJxZGFKVVVHTk1FV0gwQnVwVHlMRlhNXC8rdDBuRk85a0N6VytyZTFNOHBEUUpqMElDdTN6ckNvRlpFUkxTNHdPNGZ5c2REcGxyeHJIRU9HY2ZRdGlwZ1VZXC9IREZGdTZ3VlZVdWV2eHNjNDBIMFZjTm5cLyJ9
پژوهشم**1194**2040