همگرایی و تعامل در سایه ترمیم روابط اعضای اوپك

سازمان كشورهای صادر كننده نفت با نام اختصاری اوپك(OPEC) یك كارتل نفتی محسوب می شود كه از كشورهای الجزایر، ایران، عراق، كویت، لیبی، نیجریه، قطر، عربستان سعودی، امارات متحده عربی٬ اكوادور، آنگولا و ونزوئلا تشكیل شده است.

ونزوئلا نخستین كشوری بود كه در 1949 میلادی تشكیل سازمانی برای صادر كردن نفت را به كشورهای ایران، عراق، كویت و عربستان سعودی پیشنهاد داد و در نهایت در نشست بغداد كه برای تبادل نظر درباره كاهش قیمت مواد خام تولید شده بود، شكل گیری سازمان بین المللی اوپك در 14 سپتامبر 1960 میلادی به منظور كنترل بازار نفت و تثبیت نرخ آن به تصویب رسید.

این نهاد در 1960 تا 1975 میلادی گسترش یافت و بعدها قطر، اندونزی، لیبی، امارات متحده عربی، الجزایر و نیجریه به جمع اعضای اوپك پیوستند. اكوادور و گابن نیز به عضویت این سازمان در آمدند كه اكوادور در دسامبر 1992 میلادی و گابن نیز در ژانویه 1995 میلادی از آن خارج شدند.

هدف اوپك ایجاد هماهنگی و متحد كردن سیاست های نفتی كشورهای عضو است تا بدین شكل قیمت های عادلانه و پایداری را برای تولیدكنندگان نفت ایجاد كند. از دیگر هدف های آن تامین نفت مداوم، اقتصادی و بهینه برای كشورهای مصرف كننده نفت به شمار می رود و هدف سوم نیز فراهم آوردن زمینه بازگشت سرمایه عادلانه برای افرادی محسوب می شود كه در صنعت نفت سرمایه گذاری می كنند.

دبیرخانه اوپك مسوول اجرایی كردن تصمیم هایی است كه اعضای آن اتخاذ می كنند. دبیركل این نهاد هر سه سال یكبار از میان اعضای سازمان انتخاب می شود و در پایان دوره تصدی خود می تواند به وسیله اعضاء به مدت سه سال دیگر در مقام خود باقی بماند. اعضای این نهاد به طور معمول در هر سال 2 نشست (ماه های می و دسامبر) برگزار می كنند هر چند می توانند درخواست نشست فوق العاده نیز داشته باشند.

ایران یكی از پنج‌ عضو موسس اوپك است و با توجه به آنكه از منظر ذخیره های نفتی در جایگاه چهارم و از لحاظ ذخیره های گازی در جایگاه دوم جهانی ‌قرار دارد، همواره یكی از اعضای قدرتمند و تاثیرگذار محسوب می‌شود. با این ‌حال از آنجا كه روابط و كنش‌ های سیاسی تاثیر مستقیم بر اوپك می‌گذارد، جایگاه و روابط ایران با این نهاد همواره در حال تغییر و نوسان بوده است. برای مثال در سال ‌های آغاز شروع فعالیت ‌های اوپك، ایران دست برتر را در آن سازمان داشت تا جایی كه توانست با اعمال نظر خود قیمت نفت را افزایش دهد.

پس از اجرای برجام، دولت ایران تمام همت و تلاش خود را بر بازگشت به جایگاه پیشین خود در اوپك معطوف كرد. البته در این زمان با توجه به كاهش حبابی قیمت جهانی نفت، عربستان و برخی كشورهای عربی بحث فریز نفتی را مطرح كردند. بر این پایه كشورهای عضو اوپك بایستی حجم تولیدهای خود را در هر سطحی كه هست، نگه دارند. این به معنای آن بود كه ایران باید حجم تولید خود را افزایش ندهد اما با دیپلماسی ایران پس از توافق برجام؛ تولیدكنندگان اوپك و غیراوپك به توافق رسیدند كه بازار باید كنترل شود و ایران هم به سهمیه خود پیش از تحریم‌ ها بازگردد.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی ایرنا به مناسبت سالروز تشكیل سازمان اوپك با «محمدعلی خطیبی» نماینده پیشین ایران در این سازمان و تحلیلگر بازار نفت به گفت وگو پرداخته است.

**تشكیل اوپك؛ راهكاری برای رویارویی با اجحاف نفتی
خطیبی درباره ضرورت تشكیل اوپك، گفت: در سال های پیش از تشكیل اوپك، شركت های بین المللی هفت خواهران متشكل از شركت نفت ایران و انگلیس، گلف اویل، استاندارد اویل كالیفرنیا، تكزاكو، رویال داچ شل، استاندارد اویل نیوجرسی و استاندارد اویل نیویورك؛ همواره منافع كشورهای دارنده نفت را نادیده می گرفتند و مقدار ناچیزی هم كه در برابر نفت به این كشورها می دادند، به مرور زمان كمتر می كردند و این كشورها از این بی عدالتی ها رنج می بردند و از طرفی نیز به تنهایی قادر به رقابت با این شركت ها نبودند زیرا آنها قدرت سیاسی و اقتصادی قابل توجهی داشتند و رویاروی با این شركت ها از عهده این كشورها خارج بود، به همین سبب آنان برای رویارویی با این اجحاف با یكدیگر متحد شدند و با ایجاد شركت های چند ملیتی به دنبال این بودند كه از منافع خود دفاع كنند به همین دلیل پنج كشور ونزوئلا، ایران، عراق، كویت و عربستان سعودی هسته نخستین سازمان بین المللی اوپك را تشكیل دادند و در سال های بعد كشورهای دیگر نیز به آنها ملحق شدند.

**مدیریت بازار در كنار تعامل با مصرف كنندگان
نماینده پیشین ایران در اوپك اظهار داشت: پس از تشكیل اوپك، كشورهای عضو به دنبال این بودند كه در بازار نفت هم نقش آفرینی كنند و بر روی قیمت آن تاثیرگذار باشند. بنابراین با مدیریت بازار، نقش مهمی در قیمت نفت ایفا كردند و تا كنون با همان روش؛ یعنی مدیریت ارز و تاثیرگذاری بر روی بازار نفت به كنترل قیمت این ماده پرداخته اند.

اوپك به عنوان یك سازمان جهان سومی در كنار ضعف هایی كه دارد در مقایسه با بقیه نهادها به طور نسبی عملكرد قابل قبولی از خود نشان داده و همواره تعامل خوبی با مصرف كننده های خود داشته است و ضمن رصد بازار، نسبت به تامین نفت مورد نیاز مصرف كنندگان بر روی یك قیمت منصفانه تعهد دارد. برای نمونه در بیانیه های مختلف سازمان در كنار تاكید بر بازگشت منافع تولید كنندگان به منافع مصرف كنندگان نیز توجه شده است و بر روی عرضه محصول به نسبت نیاز مصرف كنندگان با قیمت منصفانه و عادلانه تاكید می كند.

**شكوفایی اوپك در گرو توجه به منافع اقتصادی تولید كنندگان و مصرف كنندگان
این تحلیلگر بازار نفت با بیان اینكه اعضای اوپك تا زمانی كه در یك فضای اقتصادی و در راستای منافع تولید كنندگان و مصرف كنندگان حركت می كنند هیچ مشكلی برای آنها به وجود نخواهد آمد، تصریح كرد: اما گاهی اتفاق می افتد كه بعضی از اعضا تحت تاثیر برخی از مسایل سیاسی قرار می گیرند و به جای منافع اقتصادی به منافع سیاسی توجه می كنند. در چنین حالتی با سیاسی شدن سازمان، مشكل هایی هم برای اعضای مختلف آن ایجاد می شود. برای نمونه در چند سال اخیر بعضی از اعضای اوپك مشكل هایی برای عرضه نفت به وجود آوردند و حتی كارشكنی هم كردند كه ضرر آن متوجه خود آنها نیز شد و نه تنها منافع سیاسی به دست نیاوردند بلكه به منافع اقتصادی هم لطمه وارد كردند به همین سبب دست از این كارشكنی ها برداشتند و امروزه این مشكل تا حدودی حل شده است.

این اتفاق در دوره های مختلف از طرف بعضی از اعضای اوپك تكرار شده است برای نمونه در دوره جنگ تحمیلی بعضی از اعضای اوپك برای ضعیف كردن ایران در جنگ و حمایت از طرف دیگر، سیاست هایی را در نظر گرفتند اما همین سیاست ها در پایان به ضرر خود آنها تمام شد. البته باید دانست اوپك در مجموع به عنوان یكی از موفق ترین سازمان های جهان سوم مطرح بوده است.

**دستیابی به منافع مشترك در سایه همكاری اعضای اوپك
خطیبی درباره همكاری اعضای اوپك با یكدیگر توضیح داد: اعضای اوپك از یك طرف دارای منافع مشتركی هستند كه باید در یك بازار با ثبات نفت خود را به فروش برسانند و درآمدهایی به دست آورند و تا به امروز هم در همین فضای مشترك با یكدیگر همكاری كرده اند و از طرف دیگر این اعضا می توانند همكاری دوجانبه ای با هم داشته باشند؛ یعنی در كنار منافعی كه تمام اعضا با یكدیگر به دست می آورند، هر كدام از آنها می توانند با طرف مقابل منافعی جداگانه كسب كنند و روابط دوجانبه خود را گسترش و توسعه بدهند.

این نهاد در بعضی از برهه ها توانست روابط سیاسی میان كشورهای عضو را بهبود بخشد. بنابراین اوپك در انتقال فناوری، سرمایه گذاری های مشترك، توسعه همكاری های سیاسی، اقتصادی و اجتماعی و ... می تواند در میان اعضای خود مفید باشد. هر چند هدف اصلی این سازمان دفاع از منافع تولیدكنندگان و مصرف كنندگان به شمار می رود.

**كادرسازی و تربیت نیرو در راستای چشم انداز آینده اوپك
نماینده پیشین ایران در اوپك با اشاره به موفقیت روزافزون این سازمان در صورت حركت در یك بستر اقتصادی و به دور از تقابل های سیاسی گفت: عملكرد گذشته ایران در این نهاد موفق بوده هر چند در برهه هایی با مشكل هایی روبرو بوده است اما در چشم اندازه آینده اوپك، ایران باید بیش از پیش نقش هدایت گر داشته باشد و خود را همچنان به عنوان یكی از اعضای اصلی و كلیدی آن مطرح كند و نقش تعیین كننده ای در تصمیم های آن داشته باشد. برای اینكه ایران بتواند در چشم اندازه آینده اوپك تاثیرگذار باشد باید به كادرسازی و تربیت نیرو بپردازد. یعنی نیروهایی برای سطح بین الملل تربیت كند كه بتوانند در عرصه های مختلف نقش آفرینی و از جایگاه كشور دفاع كنند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.