الجزیره: آیا طرح استقلال اقلیم كردستان عراق موجب اتحاد ایران و تركیه می شود؟

در این تحلیل به قلم 'گالیپ دالای' مدیر تحقیقات الشرق در مركز مطالعات الجزیره آمده است:
«اگرچه ایران و تركیه در طول چند سال اخیر همپیمانی، همكاری و حتی رقابت و یا خصومت جدی با هم نداشتند، اما درعین حال به طور هم زمان همه این موارد را بعضا متناقض با هم بین خود پیش برده اند.
هر یك از موارد فوق در برهه ای از زمان پررنگ تر شده و در مقاطعی نیز به سبب ماهیت برخی ابعاد تحولات منطقه ای در فراز و فرود قرار گرفته بود و حتی گاهی اوقات همكاری دو كشور همچون مقطع كنونی پررنگتر نیز شده است.»
در این تحلیل با عنوان 'آیا واقعا تقریبی میان ایران و تركیه صورت می گیرد' می خوانیم:
« دو كشور گرچه هنوز ائتلافی در زمینه خاص ایجاد نكردند اما طی چند هفته اخیر بر سر موضوع اختلاف كشورهای عضو شورای همكاری خلیج فارس و برخورد چكشی اعضای آن و مصر با قطر به عنوان یك عضو دیگر این شورا، به جمع بندی هایی رسیدند كه موجب شد تهران و آنكارا در این زمینه موضع مشترك اتخاذ كنند.
در همین راستا هم بود كه به تازگی رفت و آمد دیپلماتیكی زیادی میان تهران و آنكارا برقرار شد است از جمله در آخرین مورد هیات بزرگی از افسران ارشد ارتش ایران به فرماندهی سرلشكر حسین باقری، رییس ستاد مشترك ارتش ایران وارد آنكار شده و با مقامات ارشد این كشور و از جمله رجب طیب اردوغان رییس جمهور تركیه دیدار و گفت وگو كردند.
گزارش ها حاكی است كه در مقابل این هیات، یك هیات عالی رتبه نظامی و سیاسی ترك نیز به زودی از آنكارا به تهران می رود تا اهداف مشتركی را پیگیری كنند.
سرلشكر در دیدار با اردوغان بر دیدگاه مشترك ایران و تركیه در مورد همه‌پرسی استقلال كردستان تاكید كرد و گفته بود كه در این دیدار دو طرف ایرانی و تركیه‌ای تاكید و اعلام كردند كه برگزاری این همه‌پرسی اگر چنانچه اتفاق بیفتد مبنایی برای آغاز یك سری تنش و درگیری در داخل كشور عراق خواهد بود كه تبعات آن دامنگیر كشورهای همجوار خواهد شد.
چندی پیش منابع خبری گزارش داده بودند كه مقام‌های ارشد دولتی و احزاب سیاسی منطقه خودمختار كردستان عراق با برگزاری یك همه‌پرسی در 25 دسامبر (3 مهر) در مورد استقلال این منطقه و دربرخی از مناطق خارج از اقلیم خودمختار از جمله منطقه نفت خیز كركوك موافقت كرده‌اند.
بعد از اعلام برنامه برگزاری این همه‌پرسی از سوی كردهای عراق بود كه موضوع با واكنش منفی آمریكا و دولت عراق و مخالفت شدید دولت‌های تركیه و ایران مواجه شده است. زیرا علاوه بر از دست رفتن بخشی از منابع نفتی عراق، جدایی كردستان می‌تواند زمینه تنش‌های قومی دیگر در این كشور را ایجاد كند.
همچنین ایران، تركیه و سوریه دارای اقلیت قابل توجه كرد هستند كه در مجاورت اقلیم خودگردان سكونت دارند.
با این وجود، صرف نظر از اینكه دو كشور در منطقه به ویژه در سوریه و عراق به دنبال چه می گردند، گسترش فعالیت های دیپلماتیك آنها حكایت از آن دارد یك وجه اشتراك و همگرایی در اهداف و نگرانی های آنها برای تحولات منطقه میانشان شكل گرفته است، تحولاتی كه می رود به همسوئی و همدلی بیشتر این دو كشور بیانجامد.
یعنی دغدغه های مشتركی در تهران و آنكارا شكل گرفته و می گیرد كه روند تقریب دو كشور را تسهیل می كند، از جمله دو عامل مهم از این دغدغه ها می توان به ایجاد نظم جدید بعد از بهار عربی در كشورهای منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا و مشخصا اختلاف كشورهای عربی در شورای همكاری خلیج فارس اشاره كرد .
زیرا تهران و آنكارا بطور مشترك با نگرانی بسیار این تحولات را پیگیری می كنند و معتقدند كه به هیچ وجه نمی توان این بحران را صرفا به عنوان اختلاف یك عضو شورای همكاری خلیج فارس (قطر) با بقیه اعضای آن، ارزیابی كرد.
تهران و آنكارا به خوبی می دانند كه محور عربستان سعودی، امارات متحده عربی و مصر در پی ایجاد یك نظم جدید مورد حمایت دولت آمریكا و اسرائیل در منطقه هستند كه بی تردید باید در برابر آن ایستادگی كرد، چرا كه ادامه این روند در دراز مدت به ضرر هر دو كشور خواهد بود.
به همین دلیل هم بود كه با شروع بحران قطر، محمد جواد ظریف وزیر خارجه ایران سفر غیرمترقبه ای را به آنكارا انجام داد چرا كه دو كشور می دانند كشورهای عربی با استفاده از ظرفیت آمریكا در این بحران می توانند به موضوع استقلال كردهای منطقه نیز دامن بزنند، موضوعی كه امروزه زمزمه های آن از سوی اسرائیل و در شمال عراق به تدریج همه گیر شده است.
از طرف دیگر، هر دو كشور نگران موضع گیری نهایی آمریكا در باره سرنوشت تروریست های داعش در سوریه و عراق و حتی سرنوشت بشار اسد در آن كشور هستند موضوعی كه به تعیین تكلیف نهایی برای كردهای 4 كشور ایران، تركیه، سوریه و عراق نیز خواهد انجامید، موضوعی كه هر روز ذهن آنكارا و تهران را به خود مشغول تر می كند.
در این میان، اگرچه ایران و تركیه دارای مواضع متضاد در مورد موقعیت بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه در آینده سیاسی آن كشور هستند. زیرا تركیه تاكنون با متهم كردن بشار اسد به كشتار مردم كشورش، با ادامه حكومت او مخالفت كرده در حالیكه جمهوری اسلامی از متحدان اصلی و حامیان مالی و نظامی دولت بشار اسد بوده است و در جنگ داخلی سوریه به طور گسترده به او كمك می‌كند.
در عین حال، ایران در ترتیباتی به رهبری روسیه و تركیه برای استقرار آتش‌بس و خاتمه دادن به جنگ داخلی در سوریه مشاركت دارد و آنها تاكنون بارها در آستانه نشست های مشترك در این خصوص برگزار كردند.
به همین دلیل هم سرلشكر باقری بعد از دیدار با اردوغان گفته بود كه در راستای گسترش روابط دوجانبه تهران و آنكارا، قرار است تماس نظامی بین دو طرف ادامه یابد و پیش بینی كرده بود كه رئیس جمهوری تركیه نیز در آینده به ایران سفر كند.
ناگفته نماند تا زمان بروز جنگ داخلی در سوریه، دولت‌ تركیه به رهبری آقای اردوغان روابط دوستانه‌ای با جمهوری اسلامی داشت اما با افزایش تنش در سوریه، این روابط به تدریج به سردی گرایید و البته امروزه این مناسبات سرد به سبب شكل گیری دغدغه های مشترك ناشی از بروز تازه ترین تحولات در منطقه گرم تر نیز شود.
چرا كه دو كشور می دانند كه تحقق آرمان تشكیل كردستان مستقل در شمال عراق و بعد در سوریه بحران زده، بی تردید به كشورهای همجوار از جمله تركیه با جمعیت بسیار بالا كردهای محروم از امكانات اقتصادی نیز تسری پیدا خواهد كرد.
بنابر این تركیه بخوبی می داند كه ظهور بلوك كردهای سوریه به رهبری حزب اتحاد دمكراتیك (پی وای دی) وابسته به حزب كارگران كردستان تركیه (پ ك.ك) در سیاست داخلی سوریه موجب می شود تركیه در سیاست های خود در سوریه ارزیابی بیشتری انجام دهد چرا كه گسترش فعالیت این حزب بی تردید به درون كردهای تركیه نیز خواهد رسید و این تازه آغاز بحرانی جدید در داخل تركیه با كردهای آن خواهد بود.
از طرف دیگر، ایرانیان نیز كه امروزه در شمال عراق تلاش زیادی را برای نابودی داعش و ایجاد وحدت در میان اقوام عراقی انجام می دهند نگران آنند كه پیروزی كردها به رهبری مسعود بارزانی می تواند در آینده نزدیك به طغیان سایر رهبران كرد از جمه حزب دمكرات و كردهای چپ گرای كومله بیانجامد كه امروزه همگی در كردستان عراق بسر می برند.
حضرت آیت الله خامنه ای رهبر معظم انقلاب اواخر خرداد 96 در دیدار با حیدر العبادی، نخست وزیر عراق گفت: 'جمهوری اسلامی ایران به‌عنوان همسایه، با برخی زمزمه‌ها مبنی بر برگزاری همه پرسی برای جدایی یك بخش از عراق مخالف است و دامن زنندگان به این موضوع را مخالفان استقلال و هویت عراق می‌داند'.
كشورهای همسایه عراق امروزه بیم دارند كه كردهای تركیه و ایران جایی امن برای تقویت نیروهای خود پیدا كنند و بر شدت و گستره فعالیت‌های خود بیافزایند و در آینده نزدیك با كردهای مستقل عراق اعلام همبستگی كرده و خواستار پیوستن به این كردستان مستقل شوند.
از این گذشته این نگرانی در كل منطقه نیز وجود دارد چرا كه با جدایی كردستان عمدتا ممكن است بافت مذهبی نیز به هم بخورد و تركیب جمعیتی عراق به شكلی نامتوازن به یك سمت سنگین شود.
همچنین احتمال درگیری میان دولت مركزی عراق با اقلیم كردستان و نیز گروه‌های دیگر كُرد عراقی با حزب دمكرات هم وجود دارد.
هستند تحلیل‌گرانی كه معقتدند اگر اقلیم خودمختار كردستان عراق به شكلی تدریجی و طی چندین سال به سوی استقلال حركت كند و برنامه‌های خود را پیشاپیش با توافق‌های مهمی با ایران و تركیه پیش ببرد، امكان موفقیت این طرح وجود دارد. از جمله موارد مهم این توافق یكی بر سر مناسبات اقتصادی این كشورها با كردستان عراق است.
ایران و به ویژه تركیه در حال حاضر روابط اقتصادی و تجاری خوبی با منطقه خودمختار كردستان عراق دارند. تركیه نیازمند منابع نفتی كردستان عراق نیز هست. وزیر انرژی تركیه چند پیش گفته بود كه استقلال كردستان عراق می‌تواند بر صادرات تركیه تاكنون از سیاست حزب دمكرات كردستان عراق در قبال پ‌ك‌ك راضی بوده است. به طور مثال، اسفند گذشته و زمانی كه گروه 'پیشمرگه روژ' (نیرویی كه از سال 2012 با حمایت وزارت پیشمرگ اقلیم كردستان ایجاد شد) می‌خواست در یكی از روستاهای اطراف شنگال مستقر شود، با مقاومت 'نیروهای مدافع شنگال' (مورد حمایت پ ك ك) روبه‌رو شد.»
تحلیلگر الجزیره در پایان این تحلیل نتیجه می گیرد كه حمایت رژیم صهیونیستی از طرح استقلال كردستان عراق و نیز حمایت عربستان سعودی و حتی رژیم صهیونیستی از طرح خاورمیانه بعد از بهار عربی در منطقه خاور میانه و خلیج فارس به ویژه اتخاذ موضعی شدید در برابر قطر كه خود مورد حمایت ایران و تركیه است، امروزه می رود همگرایی تهران و آنكارا را در برابر ائتلاف تل آویو و ریاض بیشتر و قوی تر كند.
خاورم 1378**1144
تهیه كننده علی نصیری** انتشار دهنده: علیرضا جباری