شهریار؛ حیدر بابای شعر و ادب ایران

زبان یكی از ركن های هویت ملی است كه ملت ها را از یكدیگر متمایز می‎ كند و باعث قوام و دوام آنها می شود. زبان و ادبیات فارسی برای ایرانیان، تجلی‎گاه سنت ها، آداب، اخلاق و ارزش ‎ها است. البته باید دانست مفاخر و میراث ملی باعث غنی شدن این زبان كهن در طول تاریخ شده اند كه سید محمدحسین بهجت تبریزی متخلص به شهریار یكی از این سرمایه های ارزشمند به شمار می رود؛ شاعر بزرگ ایران كه به زبان های فارسی و تركی شعر می سرود.

وی در 1285خورشیدی در روستای خشكناب تبریز دیده به جهان گشود. دوره كودكی و تحصیل را در خشكناب و تبریز سپری كرد و در 1300خورشیدی برای ادامه تحصیل به تهران رفت و در مدرسه دارالفنون در رشته پزشكی ادامه تحصیل داد، هر چند 6 ماه پیش از گرفتن مدرك دكتری ترك تحصیل كرد.

شهریار به مدت چهار سال در اداره ثبت اسناد مشهد و نیشابور به فعالیت پرداخت و پس از آن به تهران بازگشت و در بانك كشاورزی استخدام و پس از مدتی به تبریز منتقل شد. دكتری افتخاری دانشكده ادبیات عنوانی بود كه دانشگاه تبریز به وی اعطا كرد.

این شاعر بزرگ اثر مشهور خود «حیدر بابایه سلام» را به زبان مادری خود و با الهام از ادبیات ملی آذربایجان سرود كه نگاهی خاطره انگیز به دنیای كودكی شاعر دارد. وی به سبك های مثنوی، قصیده، غزل، قطعه، رباعی و شعر نیمایی تسلط داشت و در بیشتر شعرهایش از قالب غزل استفاده می كرد.

همچنین شهریار به عنوان شاعری ملی و وطنی توانست پایه اصلی زبان و ادبیات تركی و فارسی را با یكدیگر پیوند دهد و برای این مهم شان و منزلتی مثال زدنی در میان ایرانیان دارد.

سرانجام این شاعر ملی و وطنی به دلیل بیماری در 27شهریور 1367 خورشیدی چشم از جهان فروبست و بنا بر وصیت وی در مقبره الشعرای تبریز به خاك سپرده شد. سالروز درگذشت شهریار به پاس گرامیداشت یاد و خاطره این شاعر گرانقدر و تحكیم دوستی میان اقوام و قشرهای مختلف جامعه در تقویم رسمی كشور به نام «روز شعر و ادب فارسی» نامگذاری شده است.

پژوهشگر گروه اطلاع رسانی به مناسبت بزرگداشت محمدحسین شهریار و روز شعر و ادب فارسی با «محمدرضا موحدی» استاد ادبیات و عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی به گفت وگو پرداخته است.

موحدی درباره ویژگی ها و سبك شعری شهریار گفت: این شاعر معاصر پیرو سبك كلاسیك بود و از نظر طبقه بندی جزو شاعران سنت گرا به شمار می رود و هر چند در قالب های مختلف طبع آزمایی كرد اما به غزل بیش از دیگر قالب ها توجه نشان داد. همانگونه كه شهریار گفته وی از میان شاعران غزل گوی پیشرو شعر فارسی، مرید تام و تمام حافظ بوده است؛ یعنی به لحاظ فرم بیشتر پایبند غزل حافظ بود و از او پیروی می كرد. درباره اینكه آیا در پیروی از حافظ از نظر محتوا و در عرفان هم موفق بوده یا خیر، قضاوت های مختلفی شده است كه بیشتر منتقدان و متخصصان بر این نظر هستند كه شهریار در این باره چندان موفق نبود اما بعضی از غزل سرایان معاصر مانند هوشنگ ابتهاج و حسین منزوی، شهریار را در تقلید از حافظ به لحاظ فرم غزل موفق می دانند زیرا سبك شهریار كلاسیك و عراقی بود و می بایست از حافظ پیروی می كرد.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی با اشاره به وضعیت كنونی زبان فارسی تصریح كرد: شرایط زبان فارسی در ایران با وجود تلاش هایی كه نهادهای دولتی و غیردولتی یعنی دانشگاه ها و فرهنگستان زبان و ادب فارسی برای بهبود آن انجام داده اند، چندان مطلوب نیست و این زبان در حوزه های مختلف در معرض آسیب است. با نگاهی به سیر تاریخی زبان فارسی از دوره پیش از قاجار می توان به افول روی داده در آن پی برد.

این استاد زبان و ادبیات فارسی، در ارتباط با آسیب شناسی وضعیت زبان فارسی اظهار داشت: هجوم واژه های بیگانه از جمله مسایلی است كه زبان فارسی را تهدید می كند كه اهمیت كمی هم به آن داده می شود. فرهنگستان زبان و ادب فارسی با وجود كوشش های فراوان به منظور معادل سازی برای واژگان بیگانه با مشكل روبرو است. به طور مثال در حوزه های تخصصی مانند رایانه انواعی از سخت افزارها روز به روز به كشور وارد می شوند كه اصطلاح های گوناگونی نیز به همراه دارند كه این امر برای حوزه های دیگر مانند پوشاك، لوازم ورزشی، خودرو و ... هم اتفاق می افتد. هجوم آشكار واژه های بیگانه به زبان فارسی، این مهم را با مشكل روبرو می سازد و تا زمانی كه فرهنگستان به معادل سازی آن بپردازد، واژه ها در زبان رخنه می كنند و در نتیجه معادل سازی برای آنها به كاری سخت تبدیل می شود.

وی گرته برداری ها را بخش دیگری از تهدیدهایی زبان فارسی دانست و توضیح داد: گرته برداری یعنی ترجمه های ناشیانه و نابجای اصطلاح ها كه بیشتر به وسیله مترجمان به ویژه در دوبله فیلم ها رخ می دهد. به آن معنا كه مردم با واژه ها و اصطلاح هایی آشنا می شوند كه در گذشته در زبان فارسی وجود نداشته اند و ترجمه واژه به واژه یك اصطلاح بیگانه است كه با آن در زبان فارسی جمله های جدیدی ساخته خواهد شد. این امر زبان فارسی را دچار پوسیدگی می كند و همه زبان شناسان به این امر واقف هستند.

موحدی در ادامه افزود: بی حوصلگی در نوشتن و خواندن، مقوله ای است كه در دوره مدرنیسم هر فردی به نوعی به آن دچار شده است. مردم برای ایجاز و كوتاهی در نوشتن به ویژه در فضای مجازی به صورت معمول واژگان را مخفف می نویسند و گاهی شكل واژه ها را نیز با تغییر زیادی همراه می كنند و كلمه را با آگاهی به غلط بودن می نویسند و هیچ اشكالی در كار خود نمی بینند. این اتفاق برای زبان فارسی بسیار خطرناك است. باید نهادی وجود داشته باشد كه مدیریت این كار را بر عهده بگیرد و از رواج غلط های املایی در زبان فارسی جلوگیری كند. همچنین بایستی از سطح های پایه یعنی دبستان برای احترام و پاسداشت زبان فارسی آموزش داده شود.

عضو هیات علمی پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی مطالعه ناكافی را یكی از عوامل تهدید كننده زبان فارسی دانست و توضیح داد: سرانه مطالعه در ایران پایین است. مطالعه كم باعث می شود كه برای نوشتن ساده ترین نوع نامه، داستان و مقاله از واژگان بسیار سخیفی استفاده شود زیرا دایره واژگان فرد محدود است. باید دانست كه زبان فارسی بیش از 2 هزار فعل مركب و بسیط دارد و تنوع فعلی در آن زیاد است اما امروزه در نوشتن، فعل های كمی به كار می رود كه این امر هم زبان فارسی را دچار ضعف می كند. اكنون كه در جامعه به مفاخر و میراث ملی در جامعه بیش از پیش توجه می شود باید از زبان فارسی در برابر تهدید جلوگیری كرد.

این استاد دانشگاه با اشاره به وضعیت زبان فارسی در حوزه ایران فرهنگی گفت: زبان فارسی در این حوزه در سه دهه پیش تا به امروز با مشكل هایی روبرو بوده است كه باید برای رفع این مهم تلاش شود. برای نمونه باید دید كه كشورهای دیگر برای رواج زبان خود در این حوزه ها چه مقدار هزینه كرده اند و به آن اهمیت می دهند تا به همان نسبت سرمایه گذاری كرد. در حوزه ایران فرهنگی استقبال زیادی از زبان فارسی می شود و به همان نسبت نیز باید برای رواج آن به سرمایه گذاری پرداخت. البته فرهنگستان زبان و ادب فارسی، دانشگاه ها، سازمان فرهنگ و ارتباطات و بنیاد سعدی تلاش هایی فراوانی انجام داده اند اما باید بیشتر در این زمینه كوشید زیرا مخاطبانی كه در حوزه ایران فرهنگی و كشورهای دیگر وجود دارند، استقبال زیادی از زبان فارسی می كنند و اشتیاق فراوانی برای شناسایی مفاخر ایرانی از خود نشان می دهند كه این مهم می تواند به عنوان بزرگترین سرمایه برای كشور محسوب شود.

وی در پایان درباره نقش رسانه ها در كاهش تهدیدهایی كه زبان فارسی با آن روبرو است، اظهار داشت: رسانه ملی، خبرگزاری ها، روزنامه ها و دیگر رسانه ها می توانند بخش زیادی از تهدیدهایی را كه متوجه زبان فارسی می شود، از میان بردارند هر چند به سبب زیاد شدن شبكه های اجتماعی نمی توان به صورت صحیح بر آنها كنترل داشت اما نظارت بر رسانه های رسمی و چگونگی استفاده آنها از زبان فارسی مهم و با اهمیت است. خبرنگاران باید مسایل ویرایش شده متنی را رعایت كنند و غلط های املایی و گرته برداری های نادرست در خبرهای آنان وجود نداشته باشد. همچنین وظیفه دارند كه علایم سجاوندی و نقطه گذاری زبان فارسی را رعایت كنند تا خواننده متن آنها را بدون هیچ مشكلی بخواند. رسانه ها نباید دقت در نوشتن را فدای سرعت خود كنند زیرا این مهم به زبان فارسی آسیب می رساند.

*گروه اطلاع رسانی
خبرنگار: مهدی احمدی**انتشار دهنده: شهربانو جمعه
پژوهشم**9370**2002**9131
ایرنا پژوهش، كانالی برای انعكاس تازه ترین تحلیل ها، گزارش ها و مطالب پژوهشی ایران وجهان، با ما https://t.me/Irnaresearchهمراه شوید.